Offline-evenementen gaan viraal: ‘Ik kan me nu veel beter focussen en voel me rustiger’

Evenementen waar bezoekers bij aanvang hun smartphone moeten inleveren, zijn razend populair. ‘Ik ben niet zo’n held als het op smalltalk aankomt. Hier gaan de gesprekken meteen over dingen die ertoe doen.’

‘Mag ik je telefoon, alsjeblieft?’ De twintiger die me welkom heet bij The Offline Club heeft postgevat naast de toog van Café Brecht, een Berlijns geïnspireerde Wohnzimmerbar – woonkamercafé – in het centrum van Amsterdam. Het lijkt alsof de tijd er heeft stilgestaan. Een bonte verzameling oude fauteuils staat er rond lage tafels met schemerlampen. Het behang aan de muur lijkt te dateren uit het midden van de vorige eeuw.

Zoals dat bij millennials gaat, wil ik deze plek meteen vereeuwigen met mijn smartphone. Het lijkt me, gezien de vraag en de reden waarom ik hier ben, ongepast. Ik weersta de drang en het toestel verdwijnt in een telefoonkluis, samen met die van een veertigtal andere deelnemers. Geboren en getogen Amsterdammers, een handvol internationale studenten, wat expats en zelfs een toerist uit Parijs tekenen present.

Het concept van het evenement is eenvoudig. Nadat alle telefoons achter slot en grendel gezet zijn en iedereen een plekje heeft gevonden, krijgen de deelnemers een uur de tijd om zich – met wat rustige muziek, gekletter van kopjes en het geratel van de koffiemachine op de achtergrond – in stilte bezig te houden. Het is de bedoeling om in die tijd los te komen van een digitale wereld die constant naar onze aandacht hengelt. Dat kan al lezend, schrijvend, tekenend of zelfs door het raam starend. Daarna mag er nog een uur contact gezocht worden met de andere deelnemers.

Brechts waarschuwing

Allemaal hebben ze zo hun eigen reden om er te zijn. Mai (28) kan thuis maar moeilijk van haar telefoon af blijven. ‘Ik ben benieuwd wat het met me doet om tweeënhalf uur zonder telefoon door te brengen.’ Sara (20) maakt zich zorgen over de gevolgen van haar smartphonegebruik. ‘Ik heb het gevoel dat ik constant prikkels nodig heb, moeilijk om kan met verveling, en dat mijn creativiteit erop achteruit is gegaan.’ Daar wil ze verandering in brengen.

Anderen worstelen helemaal niet met een telefoonverslaving, en komen voor het sociale aspect. ‘Ik ben een echte boekenwurm’, zegt Erkin (24). ‘Hier leer ik mensen kennen met wie ik meteen een gesprek kan aanknopen over de boeken die we hebben meegebracht.’ Het was zijn moeder, die in Istanbul woont en daar in de krant een bericht las over The Offline Club, die hem aanspoorde om er eens een kijkje te gaan nemen. Intussen was hij al op meer dan 30 evenementen aanwezig. 

Joanna (33), die naar eigen zeggen eerder introvert is, legt op deze evenementen makkelijker contact met nieuwe mensen. ‘Ik ben niet zo’n held als het op smalltalk aankomt. Hier wordt die stap vaak overgeslagen en gaan de gesprekken meteen over dingen die ertoe doen. Ik heb hier volgens mij nog nooit met iemand over iets zoals het weer gepraat.’ Ook Joanna is frequent te vinden op de evenementen van The Offline Club in Amsterdam.

Op een van de muren, boven de hoofden van de deelnemers, prijkt een citaat van de Duitse dichter en theatermaker naar wie Café Brecht vernoemd is: ‘So wie est ist, bleibt es nicht.’ Zoals het is, blijft het niet. Voor een evenement dat ons terugkatapulteert naar een tijd waarin mensen nog niet de klok rond bereikbaar waren, leest het als een waarschuwing uit het verleden.

Bill Gates

De kiem voor de club werd gelegd toen Jordy van Bennekom – de man die me welkom heette – enkele jaren geleden in de voetsporen trad van Bill Gates. Ergens had hij gelezen dat het boegbeeld van Microsoft zich sinds de jaren 1980 twee keer per jaar terugtrekt in een blokhut in de natuur om zich er een week lang, zonder afleiding van technologie of andere mensen, te lezen, te reflecteren, te eten en te slapen. Gates noemt zo’n geplande periode van isolement een Think Week.

Zonder telefoon en met een tas vol boeken trok Van Bennekom een paar dagen naar de Veluwe, in de Nederlandse provincie Gelderland. Eenmaal terug spoorde hij Ilya Kneppelhout aan om hetzelfde te doen. Zonder al te hoge verwachtingen vertrok die naar een huisje tussen de schapen in Friesland. Het bleek een openbaring.

‘Eindelijk kwam ik toe aan de dingen waar ik al lang meer tijd voor wilde hebben, zoals lezen en schrijven’, zegt Kneppelhout. ‘Ik kwam voldaan, geïnspireerd en uitgerust terug. En meteen dacht ik: meer mensen moesten dit ervaren.’ In 2023 organiseerden Van Bennekom en Kneppelhout voor het eerst samen zo’n retraite. Niet veel later richtten ze The Offline Club op, en kwam ook Valentijn Klok aan boord.

‘Omdat een weekend voor sommigen best een grote investering is, wilden we daarnaast ook laagdrempelige evenementen organiseren in een café’, vertelt Kneppelhout. De eerste Offline Hangout, die plaatsvond op 4 februari 2024, was meteen een schot in de roos. Een video van dat evenement ging – o ironie – viraal op Instagram.

Binnen een maand telde The Offline Club 100.000 Insta-volgers, en dat aantal bleef gestaag aantikken. Vandaag volgen 495.000 mensen het account en worden er niet alleen in Nederland, maar ook in Parijs, Londen, Barcelona, Milaan, Aarhus en Dubai offline evenementen georganiseerd. Voor steden als Berlijn, Lissabon, Kopenhagen, Los Angeles, New York, Melbourne en Sydney zijn er wachtlijsten. Kneppelhout: ‘In 2025 willen we wereldwijd gaan.’

Gestreste tieners

De populariteit van The Offline Club verwondert professor media, technologie en innovatie Lieven De Marez (Imec-Mict-UGent) niet. Elk jaar brengt hij voor het onderzoekscentrum Imec de trends rond het bezit en het gebruik van media en technologie in Vlaanderen in kaart. Uit het rapport van die Digimeter blijkt dat we al jaren een moeilijke relatie hebben met onze smartphone.

Bij de Vlamingen bedraagt de schermtijd gemiddeld 182 minuten (meer dan 3 uur) per dag. Dat zijn meer dan 46 dagen – de volle 24 uur – per jaar. Het grootste deel van die schermtijd gaat naar sociale media (47 minuten per dag) en chatapps (27 minuten per dag).

Maar terwijl 27 procent van de Vlamingen zegt dat ze geen dag zonder sociale media zouden kunnen, vindt 61 procent dat ze te veel tijd doorbrengen op sociale media en 44 procent dat ze te veel tijd verkwanselen aan hun smartphone. Een kwart van de Vlamingen zegt zelfs dat hij verslaafd is. De Marez: ‘Hoewel we aangeven dat de smartphone en de sociale media steeds belangrijker worden in ons leven, zijn we ook nog nooit zo bezorgd geweest om de impact ervan.’

In het voorjaar van 2024 gooide de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt met The Anxious Generation: How the Great Rewiring of Childhood Is Causing an Epidemic of Mental Illness nog wat olie op het vuur. In dat spraakmakende boek wijst hij de smartphone aan als belangrijkste boosdoener voor de tanende mentale gezondheid van tieners.

Hoewel er vanuit wetenschappelijke hoek heel wat kritiek kwam op zijn betoog (de studies die Haidt in zijn boek aanhaalt zijn vrijwel allemaal correlationeel, maar hij trekt er toch conclusies uit over causaliteit), vond zijn boek over de hele wereld grote weerklank.

https://www.knack.be/nieuws/technologie/weg-met-de-smartphone-we-hebben-een-ingrijpende-culturele-correctie-nodig-en-wel-nu/

Eenzame Belgen

Niet alleen de mentale gezondheid van jongeren gaat bergaf, ook die van volwassenen. In 2023 gebruikten 2,1 miljoen Belgen verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen, zoals Xanax en Valium. Eind 2023 klom het aantal langdurig zieken en invaliden in België naar een record van meer dan 526.000. Psychologische stoornissen zoals depressie en burn-out vormen een van de grootste redenen van invaliditeit.

‘We leven in een maatschappij waarin we alles uit onze dagen moeten halen en altijd  productief moeten zijn’, betoogt Kneppelhout. ‘Daardoor hebben we te weinig rust, komen we niet toe aan reflectie en zijn we ook minder creatief. Dat weegt op onze mentale gezondheid.’

Steven Grumiau, die eind vorig jaar in Brussel met België Offline zijn eerste offline-evenement organiseerde, ziet een duidelijke correlatie tussen onze werkcultuur, menselijke technologische afhankelijkheid en bovenstaande cijfers. Volgens hem wordt die correlatie niet vaak genoeg benadrukt.

‘We maken psychologische hulp goedkoper, wat een goede zaak is, maar we zouden ook meer moeten focussen op preventie. Smartphones verbieden op scholen is een stap in de goede richting, maar smartphonevrije zones – denk bijvoorbeeld aan openbare parken – zouden ook op de politieke agenda moeten staan. Met België Offline nemen we alvast het voortouw.’

Ook niet min: 46 procent van de Belgen voelt zich soms of vaak eenzaam. Volgens het vakblad Nature, dat een overzichtsanalyse bracht met even opvallende als alarmerende cijfers, komen gevoelens van eenzaamheid het vaakst voor bij 18- tot 24-jarigen. Maar liefst 79 procent rapporteert dat ze zich geregeld eenzaam voelen. Of de sociale media die gevoelens van eenzaamheid versterken of compenseren, is voorlopig niet duidelijk. Studies daarover leveren uiteenlopende resultaten op.

https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/eenzaam-is-niet-altijd-alleen-en-omgekeerd/

Third place

‘Ik hoor geregeld dat mensen het moeilijk hebben om nieuwe mensen te leren kennen’, zegt Kneppelhout. ‘Mensen kijken elkaar niet meer aan in de publieke ruimte. In het café, in de trein of in de wachtzaal een gesprek aanknopen met iemand die je niet kent, vinden we raar. Onze telefoon zou ons verbinden met alle mensen ter wereld, maar hij isoleert ons van de mensen met wie we een ruimte delen.’

Een van de dingen die The Offline hoopt te bereiken, is dat mensen die elkaar niet kennen met elkaar in gesprek gaan. En dat lijkt te lukken. Halverwege het evenement in Café Brecht deelt Kneppelhout mee dat we al een uur offline zijn en dat we niet langer stil hoeven te zijn – al mag het wel, als we dat zouden willen. Vrijwel meteen barsten aan elke tafel de gesprekken los.

‘We zijn ervan overtuigd dat we er wel bij varen om te praten met mensen buiten onze eigen sociale bubbel. Niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook als maatschappij’, zegt Kneppelhout. ‘In een wereld vol flitsende beelden slagen we er niet meer in om empathie te cultiveren of om werkelijk kritisch na te denken’, vult Grumiau aan.

‘Eigenlijk willen we met The Offline Club een third place creëren waar mensen ook andersdenkenden kunnen ontmoeten.’ Kneppelhout verwijst daarmee naar een begrip uit de sociologie, die een sociale omgeving aanduidt, los van de thuisomgeving (de first place) en de werkplek (de second place). Denk aan cafés, kerken, sportscholen of parken. Ray Oldenburg, de Amerikaanse socioloog die het begrip in 1989 introduceerde, stelde dat third places belangrijk zijn voor, onder andere, de maatschappelijke betrokkenheid en de democratie.

Nokia 3210

Hoog tijd om ons smartphonegebruik aan banden te leggen – of daar is toch de meerderheid van de Vlamingen van overtuigd. 80 procent van de smartphonegebruikers in Vlaanderen legt zichzelf of zijn omgeving regels op in een poging de schermtijd onder controle te krijgen. Slechts 40 procent daarvan slaagt erin om die regels vol te houden.

Ook Kneppelhout heeft zijn smartphonegebruik teruggeschroefd. ‘Dat is klein begonnen’, zegt hij, terwijl hij de deelnemers van de Offline Hangout in Amsterdam toespreekt wanneer het evenement ten einde loopt. Hij geeft de aanwezigen tips om ook buiten Café Brecht bewust met hun telefoon om te gaan.

‘Ik heb een wekker gekocht zodat mijn telefoon niet meer mee de slaapkamer in moest. Daardoor lees ik meer en slaap ik beter. Daarnaast laat ik mijn telefoon thuis als ik ga sporten of als ik ga wandelen, puur om de onafhankelijkheid te trainen en te voelen dat het oké is om even niet bereikbaar te zijn. Tijdverslindende apps, zoals Snapchat en Instagram, heb ik verwijderd.

‘Maar wat het grootste verschil heeft gemaakt, is alle meldingen uitschakelen. Mijn telefoon geeft geen kik, tenzij ik gebeld word. Op die manier bepaal ik zelf wanneer ik mijn smartphone gebruik, in plaats van dat techbedrijven dat voor mij doen. Zo kan ik me veel beter focussen en voel ik me rustiger.’

Vanuit politieke hoek besloot Zuhal Demir (N-VA) om in Vlaanderen vanaf schooljaar 2025-2026 een smartphoneverbod in te voeren voor het basisonderwijs en de eerste en tweede graad van het middelbaar onderwijs.

Ook de markt komt met oplossingen op de proppen. Zo zijn er heel wat apps ontwikkeld die beweren dat je daarmee minder op je telefoon zult zitten, brengen start-ups minimalistische telefoons op de markt die minder afleiding beloven, en zijn dumbphones, zoals de iconische Nokia 3210, aan een comeback bezig.

En er zijn ook pogingen om het probleem collectief aan te pakken, zoals Phone Free February (een initiatief waarbij deelnemers zich engageren om hun smartphone tijdens de maand februari minder of zelfs niet te gebruiken) en de evenementen van The Offline Club en België Offline. ‘Dankzij de sociale controle die daarbij komt kijken, is de kans dat het lukt om van je telefoon af te blijven een stuk groter’, zegt De Marez.

Dat verklaart meteen ook waarom mensen bereid zijn om te betalen voor offline-evenementen. Een kaartje voor een paar schermvrije uren in het café kost 9,50 euro bij The Offline Club en 4,50 euro bij België Offline.

‘Je kunt zeggen: waarom ga je niet gewoon met vrienden iets drinken en beslis je om die avond je smartphone niet aan te raken?’ zegt Grumiau. ‘Maar zo eenvoudig is het niet. Je kunt er wel voor kiezen om je telefoon opzij te leggen, maar dat is dan een keuze die je misschien 100 keer bewust moet maken. Zodra je op automatische piloot handelt, ga je de mist in. Zo verslavend zijn smartphones wel.’

Volgens De Marez grijpt de Vlaming gemiddeld 79 keer per dag naar zijn telefoon. Bij jongeren is dat meer dan 100 keer per dag.

‘Los van dat we een sociale onderneming zijn en middelen nodig hebben om die evenementen te organiseren en te kunnen groeien, is dat entreegeld ook een middel om een doel te bereiken’, zegt Kneppelhout. ‘Mensen betalen niet om hun telefoon in te leveren, maar voor een moment van rust en verbinding met anderen. Mensen betalen toch ook voor een uur yoga of meditatie?’

Geen dogma

De hoeveelheid maatregelen die mensen nemen om hun smartphonegebruik onder controle te houden, toont aan dat we onze groeiende afhankelijkheid van smartphones als een maatschappelijk probleem zijn gaan zien. ‘Toch proberen we dat probleem met The Offline Club vooral op een positieve manier te benaderen’, benadrukt Kneppelhout. ‘Door mensen te laten proeven van hoe het kan zijn om offline te gaan, kan er vanuit een eigen ervaring verandering tot stand komen.’

‘De smartphone is geen vijand’, besluit Grumiau. ‘Maar als samenleving moeten we durven te onderzoeken wat die toestellen met ons doen. België Offline is geen dogma maar een uitnodiging tot reflectie. Een uitnodiging om de wereld opnieuw te bekijken met aandacht en verwondering.’

Wanneer het evenement in Café Brecht ten einde loopt, neem ik mijn smartphone met lichte tegenzin terug aan. Ik besluit om hem nog even op vliegtuigstand te laten, en zo terug naar het station van Amsterdam te lopen. Pas op de trein lopen de meldingen weer binnen. So wie est ist, bleibt es nicht.