Niveau 4: een ‘illegaal met leefloon’ op televisie? Toch niet, zo blijkt

Een fragment uit de Play4-reeks Niveau 4: Terreur zorgt voor ophef op sociale media. Volgens verschillende politici van het Vlaams Belang en de N-VA was er een ‘illegaal’ in te zien die al jaren een leefloon van het OCMW zou krijgen. Maar dat klopt niet.

De drugsoorlog in Brussel escaleert al een tijdje, met almaar meer overlast door verslaafden en schietpartijen die de voorbije weken crescendo gaan. Die hoofdstedelijke problematiek zit op het kruispunt van enkele overlappende problemen: criminaliteit, dakloosheid, verslavingsproblematiek en illegaliteit.

Net op dit moment wordt op tv-zender Play4 de reeks Niveau 4: Terreur uitgezonden, die de Brusselse politie volgt in de weken na de aanslag van 16 oktober 2023. Toen schoot een terrorist, een man die al jaren illegaal in het land verbleef, twee Zweedse voetbalsupporters dood.

‘Typisch België’

In de Niveau 4-aflevering van dinsdagavond 13 februari riep één fragment in het bijzonder heel wat verontwaardiging op. Al tijdens de live-uitzending uitten kijkers er hun verbazing over op sociale media. Een cameraploeg volgt een NTP-patrouille van de Brusselse politiezone Zuid – een nabijheidsploeg die onder meer focust op straatdealers. Daarbij wordt een jongeman opgepakt op verdenking van het dealen van cannabis. De voice-over van het programma omschrijft hem als ‘illegaal in het land’.

Tijdens een scène op het politiebureau wordt de gearresteerde door politieagenten omschreven als ‘een Syrische vluchteling die een Voorstel Ambtshalve Schrapping heeft sinds 2018’ maar nog altijd op zijn opgegeven adres zou wonen. ‘Dat is het rare’, zegt een agent. ‘Hij is niet meer in de bevolkingsregisters ingeschreven, maar hij kan nog altijd OCMW-steun genieten.’ Al ‘vijfenhalf jaar!’ voegt een andere agent eraan toe. ‘Typisch België’, noemt de eerste agent het nog: ‘Hij heeft ooit bestaan, nu officieel niet meer, maar hij krijgt nog altijd geld van jou en mij.’

‘Links pamperbeleid’

Getuige de reacties op sociale media gingen kijkers ervan uit dat de vermelde ‘OCMW-steun’ in dit geval ‘een leefloon’ betekende. ‘Illegaal opgepakt in Brussel voor dealen. Al 5 jaar geschrapt uit bevolkingsregister. Trekt nog altijd leefloon. Om te huilen’, schreef iemand op X (het vroegere Twitter).

Ook verontwaardigde politici deelden het fragment. ‘Het is gewoon waanzinnig dat een drugsdealer die al bijna 6 jaar uit het bevolkingsregister geschreven is, gewoon OCMW-steun blijft ontvangen. Dit terwijl onze eigen mensen aan hun lot overgelaten worden’, foeterde Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken op Facebook. Brussels N-VA-parlementslid en gemeenteraadslid Mathias Vanden Borre schreef dan weer: ‘Illegale crimineel krijgt gedurende jaren OCMW-steun. Links pamperbeleid op zijn slechtst. […] Een doorlichting van de 19 OCMW’s en verplichte fusie is nodig.’

Niet illegaal, geen leefloon

Nochtans, zo blijkt uit onderzoek van Knack, is de jongeman in kwestie niet ‘illegaal’ en krijgt hij geen leefloon. Van onwettig verblijf is geen sprake: hij behoort tot een Syrisch gezin dat na een verzoek om internationale bescherming in 2018 het statuut ‘subsidiaire bescherming’ verkreeg. Na vijf jaar wordt dat omgezet in een verblijf van onbeperkte duur. Van een ‘leefloon’ of andere OCMW-steun is evenmin sprake: de jongen is nog minderjarig en valt ten laste van zijn ouders. Hij kan dus geen leefloon krijgen – laat staan dat hij er al vijfenhalf jaar van geniet.

De verwarring vloeit grotendeels voort uit het ‘Voorstel Ambtshalve Schrapping’ dat de agenten in de uitzending vermelden. Dat is een gemeentelijke beslissing over voormalige inwoners die hun hoofdverblijfplaats elders hebben gevestigd – in het buitenland, of in een andere gemeente bijvoorbeeld. Dat moet geverifieerd worden door een buurtinspecteur en vervolgens goedgekeurd worden door het college van burgemeester en schepenen. Navraag bij zowel de bevoegde instanties als bij de politieagenten die in het fragment aan het woord komen, leert ons dat het bewuste ‘Voorstel Ambtshalve Schrapping’ in het geval van de jongeman achterhaald was. ‘Een collega had in het rijksregister gelezen dat de dader een voorstel had tot schrapping uit het bevolkingsregister’, antwoordt een agent op onze vragen. Maar hij voegt eraan toe: ‘Het voorstel tot schrapping werd op een gegeven moment opgeheven. De opmaak van het rijksregister is niet altijd duidelijk.’ Het klopt dus niet dat de opgepakte jongeman ‘niet bestaat’. Hij woont gewoon legaal, met een verblijfsvergunning, in de gemeente Sint-Gillis.

Hoewel veel mensen daarvan uitgingen, betekent een ambtshalve schrapping uit het bevolkingsregister niet dat iemand automatisch illegaal in het land zou zijn. Het kán te maken hebben met verblijfsrecht – als iemand zijn asielaanvraag afgewezen ziet en het bevel krijgt om het grondgebied te verlaten, volgt ook zo’n ambtshalve schrapping – maar het betekent verder alleen dat een persoon niet langer zijn of haar domicilieadres in een bepaalde gemeente heeft. Schrapping uit het bevolkingsregister kan bijvoorbeeld ook Belgische daklozen overkomen.

Technisch gezien doen de politieagenten in de uitzending geen uitspraak dat de jongen die ze oppakten ‘illegaal’ of in onwettig verblijf zou zijn. Verwijzend naar de drugsbendes in de stad zegt een agent wel, kort daarvoor in dezelfde scène: ‘Ze werken nu allemaal met illegalen.’ Maar de voice-over van het programma – en de meeste kijkers – gingen er dus van uit dat de jongen onwettig in het land verbleef.

Staatloos

Is het überhaupt mogelijk om als persoon in onwettig verblijf ‘te genieten van OCMW-steun’? Om te beginnen is het van belang om te beseffen dat niet alle OCMW-steun synoniem is met een leefloon. Zo zijn er ook vormen van dringende medische hulp waarvoor het OCMW bijspringt, ook voor mensen in onwettig verblijf. Voor een leefloon moet je niet alleen meerderjarig maar ook wettig in het land zijn. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden – bijvoorbeeld wanneer een uitgeprocedeerde asielzoeker zich om medische redenen in de absolute onmogelijkheid bevindt het grondgebied te verlaten – kan er ook een leefloon toegekend worden.

Maar daarvan was in dit geval dus helemaal geen sprake. Eerder pijnlijk, omdat vooral de combinatie van de woorden ‘illegaal’ en ‘OCMW-steun’ als een rode lap op een stier werkte op sociale media.

Niveau 4 is niet het type programma waarin de finesses van het migratierecht, verblijfsrecht of OCMW-recht worden geduid. Het wil vooral de harde, dagelijkse strijd van de Brusselse politie tonen – die soms op sisyfusarbeid lijkt – en een knuppel in het maatschappelijke hoenderhok werpen. Maar dit voorval toont ook aan dat de drugsproblematiek in Brussel breder en genuanceerder is dan de problematiek van ‘illegaliteit’. Meer nog, dat een minderjarige Syriër, die in ons land internationale bescherming kreeg, vervolgens betrapt wordt op dealen: is dat niet sowieso een triest feit?