‘Nee, bedrijven hebben hun prijzen de laatste jaren níét extra opgedreven’

Winst is in onze vrijemarkteconomie noodzakelijk voor een onderneming – om te kunnen blijven bestaan, om te investeren in de toekomst en om een buffer op te bouwen voor schokken als een economische crisis of hogere energieprijzen. Maar als ondernemingen hun winst buitensporig opdrijven, krijgen ze de terechte kritiek dat het doel niet langer de gezondheid van de onderneming is, maar wel de exuberante verrijking van aandeelhouders en managers. Winstmaximalisatie wordt dan hebzucht.

De winstmarge kan opgedreven worden door de prijzen meer te laten stijgen dan de kosten voor arbeid, grondstoffen, energie en noem maar op. Als de prijzen bovenmatig stijgen, wordt het leven duurder, de inflatie stijgt, de koopkracht gaat achteruit. Toen de inflatie vorig jaar fors steeg tot 10 procent werden de Belgische ondernemingen door de vakbonden en door partijen als Vooruit, de PS en de PVDA-PTB beschuldigd van ‘graaiflatie’: ze zouden hun winstmarge overdreven hebben verhoogd en zo bijgedragen hebben aan de torenhoge inflatie en sterke daling van de koopkracht van de gezinnen.

Uit nieuw onderzoek van de Nationale Bank blijkt dat de brutowinstmarge, het percentage van de omzet dat overblijft als een bedrijf alle inkopen heeft betaald, vooral sinds 2014 stijgt. De stijging van de nettowinstmarges, dus na belastingen, was wel veel gematigder. Die stijging van de winstmarges was wijdverspreid en was zowel in de verwerkende industrie als de diensteneconomie terug te vinden. Opvallend, de stijging was iets groter bij de kleinere bedrijven dan bij de topbedrijven. In elk geval bevestigt dat wat gouverneur Pierre Wunsch in het voorjaar van 2022 al in Knack zei: ‘De winstmarges van ondernemingen zijn historisch hoog.’

Maar sinds begin 2022 dalen de winstmarges van de Belgische ondernemingen aanzienlijk. Bedrijven kunnen de hogere loon- en energiekosten niet volledig doorrekenen. Dat bleek deze zomer uit een eerdere studie van de Nationale Bank. Op basis van de cijfers van 105.000 ondernemingen voor het jaar 2022 luidde de conclusie toen al: ‘De prijsstijgingen in België in 2022 werden niet door hogere marges veroorzaakt.’ De nieuwe studie van de Nationale Bank gaat op basis van recentere cijfers nog een stap verder: de daling van de winstmarges zorgde zelfs voor een verlaging van de inflatie. In plaats van ‘graaiflatie’ is er dus sprake van ‘temperflatie’. Nee, dat bekt niet zo goed, maar de waarheid heeft haar rechten. De ‘graaiflatie’ waarover sommigen het hadden, was populistische prietpraat.