Veroordeling Acid: ‘Europees Hof zou inbreuk kunnen vaststellen op vrijheid van meningsuiting’

YouTuber Acid is veroordeeld tot een gevangenisstraf met uitstel en een geldboete voor een video waarin hij namen van verschillende Reuzegomleden bekendmaakte. ‘Het is niet omdat andere media beslissen om geen namen te noemen, dat het meteen strafbaar is om die namen bekend te maken.’

Nathan Vandergunst – Acids echte naam – is veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie maanden met uitstel een een geldboete van 800 euro voor ‘elektronische belaging’. Hij werd aangeklaagd door een lid van studentenclub Reuzegom en zijn ouders nadat hij in een video de namen van verschillende leden bekendmaakte. Dit deed Vandergunst omdat hij ‘verontwaardigd was’ over de ‘lichte straffen’ die de leden hadden gekregen in de zaak rond Sanda Dia. Verder moet Acid een voorlopige som van 20.000 euro betalen aan de ouders van één van de Reuzegomleden. Negatieve reviews en haatmails zouden voor een verlies aan inkomsten hebben gezorgd in hun restaurant.

Een werkstraf kon de rechter niet opleggen omdat dit op voorhand werd geweigerd door Vandergunst en zijn advocaat. Zij besloten om voor volledige vrijspraak te gaan. Dat pakte anders uit. Na de uitspraak regende het meteen verontwaardigde berichten dat hij ‘zwaardere straffen’ zou krijgen dan de Reuzegommers zelf, maar die vergelijking kun je volgens professor emeritus Dirk Voorhoof (UGent), gespecialiseerd in vrijheid van meningsuiting, moeilijk maken. ‘Het zijn twee compleet verschillende soorten zaken met een compleet verschillende achtergrond.’

De advocaat van Acid noemt de uitspraak een ‘zeer strenge straf’. Is dit een ‘disproportioneel strenge uitspraak’ zoals sommigen beweren?

Dirk Voorhoof: Als jurist en academicus wil ik geen uitspraak doen over de strafmaat van die concrete zaak. Ik heb geen toegang tot het volledige dossier. Verder behoort dit tot de discretionaire bevoegdheid van de rechter. Er zijn me wel een aantal zaken opgevallen. Zo is het zeer ongebruikelijk dat dit voor een strafrechter komt. Laster, eerroof of schending van de privacy worden normaal in een burgerlijke rechtbank behandeld. De eisers, een lid van Reuzegom en zijn ouders (via een rechtspersoon), hebben Acid zelf voor de strafrechter gebracht.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) stelt echter dat het strafrecht gebruiken en het opleggen van gevangenisstraf om de reputatie van personen of hun privacy te beschermen, een te verregaande inbreuk is op de vrijheid van meningsuiting.

Zijn zware straffen voor dat soort misdrijven dan uitzonderlijk?

Voorhoof: Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) zegt dat we veroordelingen tot gevangenisstraffen in dat soort zaken moeten vermijden. Het zorgt namelijk voor een chilling-effect, waarbij je via het strafrecht probeert om het publieke debat te beïnvloeden. Dat hoort niet in een democratie.

De dagvaarding van de eisers had betrekking op zes incriminaties: elektronische belaging, overlast, laster, eerroof, belediging en aanzet tot haat wegens sociale afkomst. Ze trekken veel registers open om iemand van een hele reeks misdrijven te beschuldigen. Verder hadden de ouders met het restaurant 200.000 euro schadevergoeding gevraagd. Acid riskeerde dus meerdere jaren gevangenisstraf en een enorme schadevergoeding. Uiteindelijk veroordeelde de rechtbank enkel op belaging. Als je de hele achtergrond van de dagvaarding ziet, was dat misschien wel een roekeloze vordering.

Wat mij ook opvalt, is dat er in het vonnis dat we kunnen inkijken veel informatie is zwart gemaakt. Dat wordt doorgaans gedaan om persoonsgegevens te beschermen, maar nu zijn de nummers van het vonnis, het repertoriumnummer en zelfs de namen van de advocaten weggehaald. Dat is eigenaardig. Bovendien is de volledige tekst van de dagvaarding en het feitenrelaas zwart gemaakt. Op die manier wordt er cruciale informatie achtergehouden, terwijl de rechtspraak en dus de vonnissen en arresten openbaar horen te zijn.

Acid reageerde achteraf: ‘Ik dacht dat we in een democratie leefden waarin vrijheid van meningsuiting mag’. Hij werd toch veroordeeld voor elektronische belaging en niet voor de uitspraken op zich?

Voorhoof: De belaging volgt uit de inhoud van de video. De straf wordt gerechtvaardigd door ‘een ernstige verstoring van de rust’ met een strafverzwaring. De vraag is hoe zich dat verhoudt tot de vrijheid van meningsuiting. De video moet worden gekaderd in een maatschappelijke verontwaardiging over de uitspraak in de zaak-Reuzegom. Acid vond het niet kunnen dat de leden anoniem bleven. Daarom gaf hij enkele namen vrij.

Onder meer van een lid dat niet op de doop aanwezig was. Zijn ouders hebben een restaurant waaraan Vandergunst nu een voorlopige som van 20.000 euro moet betalen voor de verloren inkomsten.

Voorhoof: Er is een bedrijfsrevisor aangesteld om te kijken wat de effectieve schade is. De oorspronkelijke eis was zoals vermeld nog veel hoger. Het Reuzegomlid was niet aanwezig op de doop maar speelde wel een belangrijke rol in de club. Hij stelde het script van de doop mee op en zou getipt hebben om informatie achteraf te verwijderen. Acid zegt in de video terloops dat zijn ouders een restaurant hebben, maar de schade is voornamelijk berokkend door anderen die zijn gaan reageren met mails en negatieve reviews. Is die schade aan het restaurant dan wel toe te rekenen aan die video?

Acid noemt namen van personen die in een belangrijke strafzaak of vermeld zijn, of indirect gelinkt zijn aan de dood van Sanda Dia. Hij nam hiermee deel aan het publieke debat. Het is niet omdat andere media beslissen om geen namen van Reuzegomleden te noemen, dat het meteen strafbaar is om die namen bekend te maken.

Maakte dit vonnis een correcte afweging op het vlak van vrijheid van meningsuiting?

Voorhoof: Volgens de rechtspraak van het EVRM moet je de afweging maken tussen de vrijheid van meningsuiting en het recht op bescherming van privacy, reputatie en persoonsgegevens. Dit, volgens zes criteria, waaronder: het publieke belang van een zaak, of het publieke personen zijn, of de informatie correct is, enzovoort. In dit geval was de gedeelde informatie correct. Ook deed een van de leden stage bij het Europees Parlement. Acid kaderde die persoon in zijn maatschappelijke context.

Als je alle elementen op een rij zet: publiek debat, publiek persoon, betrokken bij een belangrijke rechtszaak en juiste informatie; dan wordt het volgens het EVRM heel moeilijk om een gevangenisstraf te claimen. Alle negatieve gevolgen die de Reuzegommer en zijn ouders ervaarden, werden terecht in acht genomen, maar aspecten met betrekking tot de expressievrijheid worden grotendeels, al dan niet volledig, buiten beschouwing gelaten. Mocht dit voor het Europees Hof komen, zal het een inbreuk vaststellen op de vrijheid van meningsuiting.

De rechter hield rekening met ‘de blinde en verslavende drang naar volgers en views’. Was Acid, samen met een grote groep jongeren, niet gewoon heel verontwaardigd over de Reuzegomuitspraak?

Voorhoof: Ook in andere rechtspraak zie je soms dat men media ten laste legt dat iets ‘sensationeel’ is. Dat is eigenlijk geen relevante overweging. In dit geval zou het kunnen dat Acid de video maakte vanuit die betrokkenheid met jongeren. Tenzij men daar niet-ambigue bewijzen voor heeft, vind ik het claimen dat het louter op sensatie berust is niet op zijn plaats in onpartijdige en onafhankelijke rechtspraak.

Laat er geen misverstand over bestaan. Influencers mikken op zoveel mogelijk volgers. Maar dat is geen reden om een bepaald bericht dat verbonden is aan een maatschappelijk debat zomaar aan de kant te schuiven. Ook het Europees Hof neemt dat niet in aanmerking.

Ik zie dus nog verschillende losse eindjes. Je moet alle belangen van alle partijen in rekening brengen en dat doet de rechtbank volgens mij te weinig, of ik vind het alleszins niet terug in het vonnis. De rechtbank kondigt aan dat het die afweging moet doen, maar dat gebeurt niet. De grootste tekortkoming is dan ook het ontbreken van een grondige en concrete afweging tussen de vrijheid van meningsuiting enerzijds, en het recht op bescherming van privacy, reputatie en persoonsgegevens anderzijds, op basis van de inhoud van de video én in de context van het Reuzegomdebat.