Was het Gentse Lübeckproject een succes? ‘Met het bijstaan van Roma oogst je zelden applaus’

Gent bood met het project postmobiel wonen in 2019 een humane oplossing voor wantoestanden in Romakampementen. Het politiek omstreden initiatief krijgt geen vervolg. Is 2,6 miljoen euro veel geld voor het aanzienlijk verbeteren van vijftig mensenlevens?

Drie jaar geleden begon in Gent een sociaal experiment. Op het braakliggende terrein van de voormalige woonwijk Lübeck aan de Afrikalaan werden 44 wooncontainers geplaatst. De tijdelijke huisvesting moest een oplossing bieden voor een probleem dat de Gentse gemoederen al jarenlang beroerde. Vanaf 2016 kende de Arteveldestad een opvallende instroom van Roemeense Romagezinnen afkomstig uit de streek van Racasdia, niet ver van de Servische grens. In de rafelrand van Gent, onder meer op een braakliggend terrein van De Lijn in Wondelgem, ontstonden kampementen met geïmproviseerde hutten en afgedankte stacaravans zonder nutsvoorzieningen. De leefomstandigheden waren abominabel, ook voor de vele kinderen die de weg naar school niet vonden. De druk op Open VLD-burgemeester Mathias De Clercq om in te grijpen nam toe. Eén grootschalige politieactie gevolgd door een aannemer met een graafmachine en een afvalcontainer had kunnen volstaan, maar Gent koos voor een andere aanpak: project postmobiel wonen, ook bekend als het Lübeckproject.

Aanzuigeffect

Het doel was om bewoners via tijdelijke opvang naar werk en reguliere huisvesting te begeleiden, en ervoor te zorgen dat alle kinderen schoollopen. Het project zou maximaal drie jaar duren en 2,6 miljoen euro kosten, te financieren met de algemene middelen uit de eigen stadsbegroting. ‘De Clercq heeft zijn sociaal geweten laten spreken’, vertelt een insider die dicht bij de besluitvorming stond. ‘Hij wilde in geen geval de burgemeester zijn die het bevel gaf om de kampen te ontruimen en arme mensen over de grens te zetten.’ Oppositiepartijen N-VA en Vlaams Blang schreeuwden moord en brand. De Lübecksite zou een broeihaard voor chaos en samenlevingsproblemen worden, voorspelden ze.

De stadscoalitie, met Open VLD, Vooruit, Groen en CD&V, zette door. De uitvoering werd uitbesteed aan Caritas Vlaanderen dat een rijke ervaring heeft in het runnen van asielcentra. De eerste stap was een nulmeting in november 2019. Die moest beletten dat het aangekondigde Lübeckproject een aanzuigeffect tot buiten de landsgrenzen zou creëren. Van de 138 geselecteerde kampbewoners verhuisden er 94 naar de containers aan de Afrikalaan. Allemaal Roemeense gezinnen, met uitzondering van 7 volwassenen die verschillende nationaliteiten bezitten. Dat een derde van de gegadigden afhaakte, komt vooral door de strikte huisregels en verplichte intensieve begeleiding. De opstart verliep niet van een leien dakje. Na een half jaar had al 20 procent van de starters de Lübecksite om allerlei redenen verlaten. Ondanks de Caritaspermanentie deden er zich incidenten voor, van ongenode gasten tot familieruzies die eindigden met een politie-interventie. Die al bij al beperkte problemen werden telkens breed uitgemeten in de streekpers, vooral in HLN. Bron was vaak N-VA-fractieleider Anneleen Van Bossuyt die samen met Vlaams Belang-kopstuk Johan Deckmyn een ware kruistocht tegen het Lübeckproject voerde.

(Lees verder onder de preview)

Verkiezingscampagne

Eind juni, vier maanden eerder dan gepland, hebben de laatste gezinnen de Lübecksite verlaten. Die timing werd door de oppositie als een bewijs van mislukking voorgesteld, toen het project op 18 september in een openbare commissie werd geëvalueerd. De kritiek was snoeihard: de resultaten over tewerkstelling en scholing waren ondermaats in het licht van de geïnvesteerde 2,6 miljoen euro. De oppositie legde bovendien een link met de recent opflakkerende krakersproblematiek die in Gent erg gevoelig ligt. Die zou deels toe te schrijven zijn aan Lübeckbewoners die zonder opgave van bestemming zijn verdwenen. Burgemeester De Clercq bleef het project verdedigen, maar pleitte verzachtende omstandigheden voor de op het eerste gezicht suboptimale resultaten. Gelet op de kwetsbaarheid van de populatie viel de slotbalans volgens hem positief uit. Een verlenging van het project komt er evenwel niet, en volgens insiders zal De Clercq zich wel hoeden om Lübeck straks in zijn verkiezingscampagne uit te spelen.

Koen Philippeth, projectcoördinator bij de stad Gent, heeft een becijferde evaluatie klaar. ‘De helft van de groep heeft zijn woon- en leefomstandigheden aanzienlijk verbeterd’, zegt hij. ‘Hun administratieve situatie is geregulariseerd, de kinderen gaan naar school, ze hebben werk of volgen een opleiding en ze huren een privé- of sociale woning. Een gezin heeft zelfs een huis gekocht in Ronse. Een kleine 20 procent is naar Roemenië teruggekeerd, nog eens 7 procent heeft een oplossing binnen het eigen netwerk gevonden, bijvoorbeeld bij familie in Frankrijk.’ 33 procent blijkt met de noorderzon te zijn verdwenen, precies de groep die ervan verdacht wordt de nieuwe kraakpanden te bevolken. ‘Ik heb geen idee waar die zich ophouden’, zegt Philippeth. ‘Maar ik vrees dat de meesten opnieuw in precaire omstandigheden leven, in auto’s slapen of bij huisjesmelkers huren. Het valt niet uit te sluiten dat sommigen in een kraakpand wonen, maar het is belachelijk om ze een hoofdrol in die problematiek toe te schrijven. Dat is wat critici van het project de hele tijd hebben gedaan, zonder enig bewijs. Ik blijf me erover verbazen hoe sommigen met een vergrootglas naar dat project zaten te kijken en problemen opbliezen. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er vooroordelen spelen. Met het bijstaan van Roma oogst je zelden applaus.’

Straatarme mensen

Voor Philippeth had het glas voller gekund, maar hij verwerpt negatieve evaluaties die hij aan onrealistische verwachtingen wijt. ‘Het was de bedoeling dat de bewoners vanaf dag één Nederlandse les, een inburgeringscursus en jobcoaching zouden volgen, en dat alle kinderen onmiddellijk stipt naar school zouden gaan. Maar zo werkt het niet met zo’n kwetsbare groep. We spreken over straatarme mensen met een erg laag zelfbeeld. Ze zijn vaak analfabeet of laaggeletterd, ook al spreken ze drie talen. De meeste kinderen hebben hier voor het eerst de binnenkant van een klas gezien. Als ze al een schoolverleden in Roemenië hadden, dan was dat getekend door racisme en pesterijen’.

Bidonvilles werden sinds eind 2019 niet meer gebouwd in Gent. Het kordaat tegengaan van pogingen was een onderdeel van het Lübeckproject. Dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. ‘Er zijn heel veel van die kampementen’, weet Philippeth. ‘In Doornik, rond Brussel, in Frankrijk vind je ze rond iedere stad van enige betekenis. De Gentse aanpak was uniek, alleen Rijsel heeft een soortgelijk programma. Maar dat werkt helemaal anders, in verschillende etappes en met tussentijdse selecties. Het Lübeckproject stond open voor iedereen die akkoord ging met de instapvoorwaarden. Was het zijn geld waard? Ja, of hoe heet dat anders als je de levensomstandigheden van minstens 50 Europese burgers, onder wie heel wat kinderen, ingrijpend hebt verbeterd?’