De gasprijzen zullen nog een hele tijd blijven dalen en tegen het einde van het jaar weer stijgen. Dat voorspelt energie-expert Joannes Laveyne (UGent). ‘Een verdubbeling van de huidige prijs is dan niet ondenkbaar.’
Het werd in het najaar van 2022 wekenlang voorspeld: gas zou onbetaalbaar worden of er zou zelfs helemaal geen gas meer uit de kraan komen. Eind augustus schoot de prijs per megawattuur daadwerkelijk even naar 350 euro, maar de maanden daarna daalde hij haast even spectaculair. Veel mensen kregen het weliswaar moeilijk om hun energiefactuur te betalen, maar een totale explosie, die de hele economie zou stilleggen, bleef uit. Ondertussen kost gas minder dan 50 euro per megawattuur. Dat betekent niet dat alle gevaren van de baan zijn. We vroegen energie-expert Joannes Laveyne (UGent) om een terugblik op de vorige winter en een vooruitblik op de volgende.
Hebben we vooral veel geluk gehad?
Joannes Laveyne: We zijn de winter doorgekomen dankzij de aankoop van LNG-gas, dat met tankers over de hele wereld wordt vervoerd. Sommige daarvan waren vanuit de Verenigde Staten op weg naar Aziatische landen zoals China, maar zijn halverwege van koers veranderd. De gasleveranciers merkten dat Europese klanten veel hogere prijzen wilden betalen, en het is niet ongebruikelijk dat tankers om die reden alsnog een andere eindbestemming kiezen. In Europa konden de leveranciers vorige winter veel meer winst rapen dan elders in de wereld.
Is dat de belangrijkste reden waarom we geen horrorwinter hebben gekregen?
Laveyne: Het was natuurlijk ook een zachte winter. Ik denk dat vooral de preventieparadox heeft gespeeld: doordat heel veel experts in het najaar hebben opgeroepen om maatregelen te nemen, hebben we de ergste scenario’s kunnen vermijden. De overheid is in actie geschoten en Europeanen hebben hun uiterste best gedaan om minder gas te verbruiken. Zelfs het verbruik van gezinnen is met 15 procent gedaald, terwijl het normaal heel lastig is om dat residentiële verbruik naar beneden te krijgen. Al spreekt het voor zich dat de hoge prijzen mensen gestimuleerd hebben om te besparen.
Heeft dat lagere verbruik ook gezorgd voor de snelle prijsdaling na de piek van eind augustus?
Laveyne: Er heerste in die periode echt paniek. Er werd gevreesd voor fysieke tekorten, een gevaar dat op dat moment reëel was. Bij het begin van de winter heeft die paniek plaatsgemaakt voor gelatenheid. Zelfs indien er alsnog een winterprik was gekomen, waren we niet in de problemen geraakt met de bevoorrading. De prijzen zijn wel nog altijd veel hoger dan vroeger, en LNG-gas zal altijd duurder zijn dan gas uit pijpleidingen. De gascontracten voor volgende winter zijn wel alweer duurder aan het worden want ook de onzekerheid neemt weer toe.
We staan er beter voor dan vorig jaar. In 2022 was in deze periode 26 procent van de Europese opslagruimte gevuld, vandaag is dat 55 procent. Vorig jaar konden we wel nog meer Russisch gas verbruiken. Dat is nu niet meer het geval. De denktank Bruegel berekende dat we de collectieve besparing van 15 procent minder gasverbruik ook dit jaar moeten aanhouden als we niet in de problemen willen komen. Ik vrees alleen dat mensen minder bereid zullen zijn om energie te besparen. Ze zullen misschien denken: het is de vorige keer goed meegevallen, we kunnen de verwarming wel weer een graadje hoger zetten. Dat is gevaarlijk.
‘Als China meer wil betalen dan wij, zullen de tankers vol LNG-gas Europa voorbijvaren.’
Zullen de prijzen weer stijgen tot niveaus zoals we die in het najaar zagen?
Laveyne: Als bijvoorbeeld China straks meer wil betalen dan wij, zullen die tankers vol LNG-gas Europa voorbijvaren. Zolang de beide partijen on speaking terms zijn, ben je er met gas uit pijpleidingen altijd redelijk zeker van dat er geleverd wordt. Dat is met gas uit tankers moeilijker te voorspellen. Ik denk dat de gasprijs nog zal blijven dalen tot de zomer, maar daarna zal hij weer stijgen. De absurde prijzen van een halfjaar geleden komen niet meer terug, maar een verdubbeling van de huidige prijs tot honderd euro per megawattuur is niet ondenkbaar. Al durf ik me eigenlijk niet meer te wagen aan harde voorspellingen. (lacht)
Raadt u mensen aan een vast contract af te sluiten met hun energieleverancier?
Laveyne: Het is niet de bedoeling dat ik mensen finacieel advies geef, maar het grote voordeel van een vast contract is dat je met een gerust hart naar je eindafrekening kunt uitkijken. Dat voordeel heeft ook een prijs. Zoals het er nu naar uitziet, gaat het om een meerprijs van honderden euro’s ten opzichte van de prijs van een variabel contract.
Het oorspronkelijke doel was om ons onafhankelijk te maken van Russisch gas. Zijn we daarin geslaagd?
Laveyne: Daar zijn we redelijk goed in geslaagd, ja. We hebben eenvoudigweg minder gas verbruikt, en de industrie heeft waar mogelijk ook gezocht naar alternatieven. Europa importeert wel nog altijd Russisch gas via LNG-tankers. Al is dat wel maar een fractie – zo’n 10 procent – van de hoeveelheden die we vroeger in Rusland haalden. Ik blijf het overigens markant vinden dat Europa nog altijd geen sancties oplegt aan landen die Russisch gas willen kopen. Stel dat Rusland morgen beslist dat het opnieuw goedkoper gas wil leveren aan Europa, dan zou het goed kunnen dat landen als Hongarije en misschien zelfs Duitsland daarop intekenen. Zeker als er dit jaar vredesonderhandelingen zouden beginnen tussen Rusland en Oekraïne, is dat scenario niet ondenkbaar.
Voorlopig hebben we het Russische gas dus kunnen vervangen door een lager verbruik en LNG-gas van de Verenigde Staten. Hebben we ons gewoon afhankelijk gemaakt van een andere wereldmacht?
Laveyne: Dat is mogelijk maar een tijdelijke situatie. De Verenigde Staten zijn nu onze grootste leverancier en de dominante speler, maar landen als Qatar sturen ons eveneens gas. Bovendien neemt de vraag naar LNG wereldwijd toe, waardoor alle producerende landen hun infrastructuur zullen uitbouwen om nog meer gas te kunnen leveren. Het zal niet voor dit jaar of volgend jaar zijn, maar het is goed mogelijk dat er op een zeker moment een overaanbod aan LNG-gas zal zijn. We zullen niet teruggaan naar prijzen van 20 euro per megawattuur, maar ik denk dat we structureel ergens tussen 30 en 40 euro kunnen landen. Dat is lager dan vandaag.
Het OPEC-kartel reguleert de prijs van olie heel strikt. Kunnen de gasproducerende landen dat niet?
Laveyne: Nee, of toch niet rechtstreeks. Olie kent verschillende samenstellingen die niet door elkaar kunnen worden gebruikt, waardoor je als industriële gebruiker vastzit aan de leveranciers van een bepaald type. Gasleveranciers kunnen eenvoudiger voor elkaar worden ingeruild, waardoor de producenten veel minder macht hebben. Aan de andere kant speelt op de gasmarkt wel het principe van de marginale prijszetting. Daarbij wordt de prijs bepaald door de leverancier die de vraag kan dekken.
Europa heeft geluk gehad dat het over LNG-gas kon beschikken, maar dat is ten koste gegaan van andere landen. Wij hebben LNG-gas gekocht dat onder meer voor China, Pakistan of Bangladesh bedoeld was. Daardoor zijn die landen in een energiecrisis terechtgekomen, met grote tekorten, of hebben hun steenkolencentrales op volle toeren moeten laten draaien. Wij kunnen dan wel blij zijn dat we onze kolencentrales niet overdreven vaak nodig hebben gehad, maar wat de globale gevolgen voor de opwarming van de aarde zijn, is een andere zaak.
België ondervond ook nadeel van de problemen in Franse kerncentrales. Hoe staat het daarmee?
Laveyne: Nog altijd niet goed. Deze zomer zullen er een recordaantal kernreactoren in Frankrijk stilliggen. Onlangs nog werden er nieuwe, onvoorziene problemen ontdekt. Het Franse bedrijf EDF wil zo veel mogelijk kernreactoren repareren voor volgende winter, maar het valt nog te bezien hoeveel ze er daarvan online krijgen. Het zal sowieso nog tot 2028 duren vooraleer we weer op het niveau van enkele jaren geleden zitten. Dat kan extra druk zetten op de prijzen. Frankrijk is bereid hoge prijzen te betalen voor import, en dat heeft ook gevolgen voor zijn buurlanden.
De regering-De Croo werkt intussen verder aan een definitieve deal met Engie. Het struikelblok is de prijs die het bedrijf moet betalen voor de berging van het kernafval. Zal er een eerbaar compromis gevonden worden?
Laveyne: Ik denk van wel. Er circuleren bedragen tussen 17 en 20 miljard euro, en volgens alle informatie waar wij over beschikken zou dat een correcte prijs zijn. De berging van het afval zal honderd jaar in beslag nemen, terwijl dat geld meteen wordt uitbetaald. De eerste jaren zal het belegd worden, en zal de waarde ervan samen stijgen met de kostprijs van de berging. Ik maak me meer zorgen over de afbraak van de kerncentrales. Zoiets is nog nooit op zo’n grote schaal gebeurd. Bovendien blijven sommige partijen in de regering-De Croo ervoor pleiten om almaar meer kerncentrales langer open te houden. Dat maakt het veel moeilijker om de eindafrekening in te schatten. Ik kan me voorstellen dat Engie daar hoorndol van wordt.
Tot slot: economen van de UGent berekenden vorige week dat gezinnen financieel veel minder last hebben gehad van de energiecrisis dan werd gevreesd. Heeft de overheid achteraf bekeken te snel premies uitgedeeld?
Laveyne: Die energiepremies zijn in twee keer goedgekeurd: eerst voor november en december, later voor de drie eerste maanden van 2023. Het was goed dat mensen in die laatste maanden van 2022 ondersteund werden, maar als de overheid iets korter op de bal had gespeeld, had ze gezien dat de premies die volgden niet meer nodig waren. Het geld is bovendien heel breed uitgedeeld, ook aan mensen die het niet nodig hadden. Misschien was er geen tijd om een beter systeem uit te dokteren, maar in de toekomst komt er het best een fijnmaziger steunmechanisme. Dat wordt idealiter nu al proactief uitgewerkt, want het is absoluut niet uitgesloten dat we nog eens zo’n woelige periode meemaken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier