Na de afschaffing van het duolegaat: wie zijn de winnaars en de verliezers?

Bij de vorige hervorming van de erfbelasting verdween het fiscale voordeel van het duolegaat. Dat is nadelig voor goede doelen en mensen die wilden nalaten aan verre familieleden of vrienden.

De recentste hervorming van de erfbelasting vond plaats in 2021. De Vlaamse regering onder leiding van Jan Jambon (N-VA) introduceerde toen de vriendenerfenis en schafte het fiscale voordeel van het duolegaat af.

Tot die tijd was het duolegaat dé manier om iets na te laten aan goede vrienden of verre familieleden, voor wie de erfbelasting kon oplopen tot 55 procent. Via het duolegaat werd de belastinglast verschoven naar een goed doel. Het goede doel ontving een deel van de erfenis, op voorwaarde dat het ook de erfbelasting betaalde voor de andere erfgenamen. Als het aandeel voor het goede doel groot genoeg was, hield het zelf ook iets over. Dit leek winst voor iedereen, maar toch werd het systeem afgeschaft.

De Vlaamse belastingdienst vond het een probleem dat dit systeem minder inkomsten opleverde, omdat goede doelen een gunsttarief betaalden voor de erfgenamen. Bovendien waren goede doelen zelf niet altijd tevreden. ‘Het doel was vaak vooral fiscaal optimaliseren, niet zozeer het steunen van het goede doel’, zegt Liliane Gepts, manager schenkingen en legaten bij Kom op tegen Kanker (KotK). ‘Soms hield een goed doel weinig over, en in sommige gevallen moest het zelfs meer kosten betalen dan wat het ontving.’

Wat betekent het Vlaamse regeerakkoord voor wie erft en schenkt?

Nultarief

Hoewel het fiscale voordeel van het duolegaat werd afgeschaft, introduceerde de Vlaamse regering een nultarief voor schenkingen en erfenissen aan goede doelen. Gepts: ‘Dit is puur altruïsme, zoals iemand die meefietst met de “1000 kilometer” van KotK, of een gift doet aan een goed doel. De erflater wil iets nalaten aan een goed doel, en de wetgever bepaalt dat daar geen belasting op betaald hoeft te worden. Dat vinden we nog altijd rechtvaardig.’

Ook testament.be, een vzw die mensen aanmoedigt om goede doelen in hun testament op te nemen, is enthousiast over het nultarief. ‘Vanuit een puur filantropisch oogpunt is het een prachtige regeling’, zegt codirecteur Charlotte Rachels. ‘Het goede doel hoeft geen erfbelasting te betalen, wat betekent dat je gift volledig naar het doel gaat waarvoor het bedoeld is. Er blijft niets “plakken” bij de overheid – veel Belgen zijn daar gevoelig voor.’

Oude duolegaten

Toch betreurt testament.be dat het fiscale voordeel van duolegaten ook voor bestaande testamenten is verdwenen. Sinds 1 juli 2021 kunnen duolegaten, zelfs in testamenten van vóór die datum, niet meer gebruikmaken van het gunstregime. Rachels: ‘Niet iedereen met een duolegaat in het testament heeft dat kunnen aanpassen, of was in staat dat nog te doen. Veel mensen volgen de fiscale ontwikkelingen nu eenmaal niet op de voet. Daarnaast is er een groep die wilsonbekwaam is geworden, bijvoorbeeld door dementie. Die mensen bleven in de kou staan. Hun wens om geld na te laten aan een goed doel kon niet in alle gevallen worden gerespecteerd.’

Ondanks het verdwijnen van het fiscale voordeel blijven sommige duolegaten interessant voor goede doelen. ‘In twee derde van de dossiers werd het duolegaat alsnog aanvaard, tegen de verwachting in’, zegt Gepts. KotK vond het vaak nog altijd voordelig om de fiscale last van andere erfgenamen te dragen, bijvoorbeeld omdat het legaat groot genoeg was.

Balans

In sommige gevallen overleggen goede doelen met de familie om te bepalen wat de intentie van de erflater was. Gepts: ‘De erflater kon zijn testament niet meer aanpassen, maar het was waarschijnlijk nooit de bedoeling om het goede doel met een schuld op te zadelen. Als de familie het daarmee eens is, wordt afgesproken hoe de nalatenschap het best kan worden verdeeld volgens de wens van de overledene.’
Hebben goede doelen na de hervorming meer of minder inkomsten? ‘Alle goede doelen hebben de impact gevoeld en zullen die in de komende jaren nog voelen’, zegt Gepts. ‘We zien een verschuiving: minder inkomsten uit duolegaten, maar meer inkomsten uit rechtstreekse legaten dankzij het nultarief. Zo hebben we de impact kunnen opvangen, mede dankzij onze eigen inspanningen.’

Charlotte Rachels van testament.be is voorzichtig met conclusies. ‘In België zit er gemiddeld zes tot acht jaar tussen het opstellen van een testament en het openvallen ervan. De echte impact van het verdwijnen van de duolegaten zullen we pas zien in 2030. Wat we nu al merken, is dat mensen nog altijd geld nalaten aan goede doelen en dat schenkingen tijdens het leven almaar populairder worden.’
Ann Maelfait van Rivus Advocaten, de juridische partner van testament.be, ziet een duidelijke trend: ‘Mensen kiezen steeds bewuster om geld te schenken aan goede doelen. Het nultarief voor schenk- en erfbelasting maakt het ook eenvoudiger. Het is duidelijk: je schenkt direct aan een goed doel, en er wordt geen erfbelasting geheven.’

Vriendenerfenis

Het verdwijnen van het fiscale voordeel van het duolegaat heeft de goede doelen geraakt, maar op fiscaal vlak is er een lichtpuntje door het nultarief. Voor mensen die iets willen nalaten aan verre familieleden of vrienden ligt het anders. Als zij iets willen nalaten aan neven, nichten, mete- of petekinderen, kan de erfbelasting oplopen tot 55 procent. Vroeger bood het duolegaat een oplossing, maar die optie is nu weg.

De Vlaamse regering introduceerde de vriendenerfenis. Daarbij betalen verre familieleden en vrienden 3 procent erfbelasting op de eerste 15.000 euro, in plaats van 25 procent. Dat bespaart hen 3300 euro aan belastingen. Voorwaarde is wel dat het testament door een notaris wordt opgemaakt. Voor bedragen boven de 15.000 euro gelden hogere tarieven.
‘Het afschaffen van het duolegaat is een schande’, zegt Ive Rosseel, fiscaal expert bij het ACV. ‘Kinderloze singles zouden de kans moeten krijgen om één persoon aan te wijzen die hetzelfde belastingtarief als iemand in rechte lijn krijgt. De vriendenerfenis is maar een doekje voor het bloeden.’
Tim Roovers, advocaat bij Sansen International Tax Lawyers, is het daarmee eens: ‘De vriendenerfenis is een druppel op een hete plaat. Vooral kinderloze mensen blijven gefrustreerd dat zo’n groot deel van hun nalatenschap naar de overheid gaat.’