N-VA blokkeert Belgische beslissingen in Europa: ‘Dit kan Vlaanderen schaden’

België moet zich onder impuls van de N-VA steeds vaker onthouden op het Europese toneel. ‘Wie niets te geven heeft, heeft ook niets te nemen.’

Vlaanderen stelt zich al een tijdlang steeds assertiever op rond Europese dossiers. Zo blokkeert de regering van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) almaar vaker een Belgisch standpunt in de Europese Unie, wanneer de gewesten en de federale overheid geen onderling akkoord vinden. Vaak gaat het om milieu- en klimaatdossiers waar Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) voor verantwoordelijk is. Demir maakt er een halszaak van: de groene voorstellen van de Europese Commissie mogen de Vlaamse gezinnen en industrie geen schade berokkenen.

Onthouding

Zo moest België zich de afgelopen maanden onder impuls van de Vlaamse regering maar liefst vijf keer op het Europese toneel onthouden – ongezien in de recente geschiedenis. Binnenkort worden er nog twee onthoudingen verwacht. Steeds gaat het over de Green Deal, het plan van de Europese Unie om tegen 2050 van Europa het eerste klimaatneutrale continent te maken. Als tussenstap moet de Unie tegen 2030 haar uitstoot met 55 procent verlagen ten opzichte van 1990 – beter bekend als Fit for 55.

Een van de voorstellen is de invoering van een Europees handelsemissiesysteem (ETS) voor onder meer gebouwen en wegtransport. Dat zet via de verkoop van certificaten een prijs op elke ton CO_2-uitstoot. Bij de Belgische standpuntbepaling ging Demir nadrukkelijk in het verweer. Daardoor moest België – samen met Bulgarije – zich daarover in januari onthouden. Zelfs de klimaatkritische regeringen in Polen en Hongarije vroegen slechts een studievoorbehoud. Demir argumenteert dat het systeem tot hogere prijzen leidt aan de pomp en voor wie verwarmt met gas of stookolie.

Volgens de federale klimaatminister Zakia Khattabi (Ecolo) is dat maar de halve waarheid en genereert de heffing ook inkomsten. Professor Marten Ovaere (UGent) bevestigt die lezing. ‘Zodra de ETS-uitbreiding in 2027 van start gaat, zal een gemiddeld gezin, met de huidige uitstoot, ongeveer 230 euro koolstofheffing moeten neertellen. Maar per huishouden vloeit er ook zo’n 250 euro rechtstreeks terug. We krijgen met andere woorden meer geld dan we moeten betalen. En als de uitstoot daalt in lijn met de Belgische doelstellingen, loopt de winst voor huishoudens zelfs op tot 70 euro.’

Kritische lijn

Ook over de koolstofcorrectie aan de Europese buitengrenzen (CBAM) moest België zich onder impuls van Vlaanderen onthouden. Minister Demir wil dat Vlaamse bedrijven die producten uitvoeren naar gebieden zonder een koolstofheffing extra steun krijgen. Maar dat druist in tegen de regels van de Wereldhandelsorganisatie, stelt de Europese Commissie. Ze wil wel de Vlaamse bezorgdheden – die ook elders in Europa leven – verder bekijken en indien nodig een aparte regeling uitwerken. De andere verantwoordelijke ministers in België, onder wie CD&V-minister van Financiën Vincent Van Peteghem, nemen vrede met die uitleg. Demir niet.

Het is opvallend dat onder meer Duitsland, Denemarken en Nederland wél voor de groene Europese voorstellen stemden. Het zijn net zoals Vlaanderen exportgedreven industriegebieden, waar de N-VA zich naar eigen zeggen aan wil spiegelen. Ze lijken het Europese speelveld wel te aanvaarden en trachten daar zo veel mogelijk invloed op uit te oefenen. Die houding is bij de Vlaamse regering minder terug te vinden. Al in haar visienota over Fit for 55 uit 2021 werd een uitgesproken kritische lijn uitgezet. Het heeft het voordeel van de duidelijkheid, maar het laat weinig flexibiliteit toe, valt te horen in de wandelgangen.

Volgens het kabinet-Demir is de minister helemaal niet tegen de Green Deal. ‘We hebben bij elk dossier constructieve voorstellen gedaan om bij te sturen’, klinkt het. Dat ze de Europese richtlijn om de koolstofvoetafdruk op land en bos te verkleinen (LULUCF) wel heeft goedgekeurd, is daar volgens het kabinet het bewijs van. Maar dat dreigt net problemen op te leveren, nu intussen blijkt dat Vlaanderen tegen 2030 maar liefst 10.000 hectare bos moet aanleggen om de LULUCF-doelstellingen te halen – tegen 2024 gaat het om 4000 hectare. Een half jaar geleden was er nog maar 692 hectare aangelegd.

Egelstelling

Onder het minister-presidentschap van Geert Bourgeois bestond er bij de N-VA een zeker Europees voluntarisme. Bij Jambon heeft dat plaatsgemaakt voor wantrouwen. Dat komt onder meer omdat Bourgeois kon rekenen op N-VA-aanwezigheid in de regering-Michel en de partij daarom op twee fronten het Europese beleid kon vormgeven. Nu de Vlaams-nationalisten federaal in de oppositie zitten, moeten ze vaak vanuit de achterhoede opereren en compromissen sluiten met onder meer Ecolo. ‘Dat zorgt voor een egelstelling, terwijl men daar veel genuanceerder mee moet omgaan’, valt in diplomatieke kringen te horen.

Maar er is meer aan de hand. De reactiesnelheid laat bij de N-VA vaak te wensen over, klinkt het. ‘Bij Jambon bestaat er weinig interesse in Europa, zeker wanneer het op concrete dossiers aankomt.’ Wel wil hij Vlaanderen op de Europese kaart zetten. Recent kreeg Jambon het idee om een bijkomende cultuurtop met zijn Europese collega-ministers te organiseren wanneer België begin 2024 het Europese voorzitterschap bekleedt. Maar binnen het departement zorgt Jambons initiatief voor onrust: de reeds afgeklopte begroting moet ervoor op de schop, de aanwervingen zijn er onvoldoende op afgestemd. Van de Vlaamse regeringsleden werd dan ook verwacht dat ze zulke ideeën veel vroeger zouden uitwerken.

Nog meer dan bij Jambon lijkt de Europese interesse bij Demir bijna helemaal afwezig. Om de drie jaar mag ze in de Europese ministerraad voor Milieu een jaar lang haar opwachting maken. Sinds haar aantreden in oktober 2019 kon Demir daar acht keer aan deelnemen. Zes keer stuurde ze haar kat. Khattabi of Brussels milieuminister Alain Maron (Ecolo) moesten inspringen. Ook deze woensdag is dat het geval. Sterker nog, zelfs wanneer de Vlaamse regering het nijpende PFAS-dossier als agendapunt op de Europese agenda had gekregen, kwam Demir niet opdagen. Dat valt op de diensten niet in goede aarde, verneemt Knack. ‘Het is moeilijk om op die manier gemotiveerd te blijven’, klinkt het.

Bij de Vlaamse administratie bestaat er al langer wrevel over de rol van minister Demir in Europese dossiers. Naar aanloop van een Europese stemming bereiden Vlaamse experts met de andere gewesten en de federale regering steeds een compromis voor om het Belgische standpunt te bepalen. Voor een laatste goedkeuring wordt die naar het politieke niveau getild. Maar dan loopt het vaak mis. ‘Zelfs wanneer de instructies van het kabinet-Demir in het compromis staan, toont ze zich ontevreden. Vroeger namen zulke vergaderingen nauwelijks tijd in beslag, nu wordt er soms urenlang over futiliteiten geruzied’, vertelt een Vlaamse ambtenaar.

Vlaamse belangen

Critici menen dat de N-VA bewust op Europese onthoudingen van België aanstuurt. ‘Is een Belgische onthouding niet het beste bewijs dat België niet werkt?’ valt niet zelden in de Wetstraat te horen. Een strategie is dat niet, benadrukt de N-VA. Volgens professor Europese politiek Peter Bursens (Universiteit Antwerpen) is er toch het een en ander veranderd. ‘Vroeger zorgde de Europese Unie voornamelijk voor samenwerking tussen de gewesten en de federale overheid. Maar dat is door de N-VA steeds minder het geval. Europa is niet het meest zichtbare uithangbord, maar het kan de partij wel helpen om de Vlaamse kaart te trekken.’

Is dat voor de Vlaamse belangen op termijn wel de juiste aanpak? Zowel Vlaamse als federale diplomaten werpen met regelmaat op dat de onthoudingen Vlaanderen meer kwaad dan goed doen. ‘Het is niet alleen kwalijk voor België, maar ook voor Vlaanderen zelf’, vertelt een Vlaamse ambtenaar. ‘Op een recente ministerraad wisten andere lidstaten al dat we ons zouden onthouden. Daardoor moesten we langs de zijlijn toekijken hoe zij beslissingen namen die wij moeten uitvoeren.’ Een hoge Europese ambtenaar bevestigt: ‘In Europa is het steeds geven en nemen. Wie niets te geven heeft, heeft ook niets te nemen.’

Nochtans liggen er kansen in Europa. Op aandringen van België kwam er de afgelopen jaren onder meer een Europees plafond op de gasprijzen, een nieuw Europees agentschap om gezondheidscrisissen aan te pakken en Europese wetgeving rond offshore windenergie. Een groot deel van de belangrijke Europese Chips Act werd in België geschreven. Dat vereist wel een proactieve houding, benadrukt premier Alexander De Croo (Open VLD). ‘In Europa is een legestoelpolitiek gevaarlijk. Net omdat we initiatief nemen en niet in een blokkeringsmodus gaan, speelt België boven zijn gewicht in Europa.’

Het valt af te wachten of de Vlaamse houding tijdens het Europese voorzitterschap van België voor problemen zal zorgen – Vlaanderen pompt heel wat middelen in de voorbereiding ervan. Van het voorzitterschap wordt steeds verwacht dat het een neutrale positie inneemt en de dossiers behandelt die in de pijplijn zitten. ‘Daarom zal minister Demir daar weinig invloed op kunnen uitoefenen’, vertelt een federale diplomaat. Een Vlaamse ambtenaar is er minder gerust op. ‘De N-VA geeft weinig om de Europese geplogenheden en het zou me niet verbazen dat ze naar manieren zoekt om zich te profileren. We hopen dat de verkiezingscampagne haar aandacht wat van de Europese dossiers afhoudt.’