MR-dissident Jean-Luc Crucke stapt over naar les Engagés: ‘Het politieke bedrijf moet radicaal veranderen’

Een beweging met burgers en politici uit het centrum, verenigd rond het klimaat. Op dat plan voor 2024 broedt de opstandige MR-politicus Jean-Luc Crucke. ‘Als ik mezelf dan toch de vrijheid geef om in de politiek te blijven, zal het moeilijker worden om mij het zwijgen op te leggen.’

Joviaal, koppig en het hart op de tong – zo kunnen we de populaire MR-politicus Jean-Luc Crucke in een paar woorden typeren. Begin dit jaar nam hij ontslag als Waals minister na een conflict over een naar eigen zeggen bescheiden, maar door zijn partij en partijvoorzitter Georges-Louis Bouchez te links bevonden belastinghervorming.

Inmiddels is de hervorming mét de steun van de MR goedgekeurd, maar voor Crucke was het op. ‘De jacht op Crucke was geopend. Gewoon, omdat ik een progressieve liberaal ben die dicht bij het ecologische gedachtegoed staat, en die de ruk naar rechts van Bouchez durft te bekritiseren.’

De twee mannen, dat weet inmiddels iedereen, lusten elkaar rauw. Aanvankelijk ging Crucke ermee akkoord dat Bouchez hem zou voordragen als rechter voor het Grondwettelijk Hof. Crucke zou daar begin augustus aan de slag gaan. Bij nader inzien bleek hij geen zin te hebben om zich te laten wegpromoveren. Begin juni liet hij weten af te zien van zijn benoeming en politiek actief te zullen blijven. Al vrezen velen in de Wetstraat voor zijn toekomst binnen de MR. Crucke zelf laat het niet aan zijn hart komen. In de keuken van de oude dokterswoning in het dorp Anvaing, die hij helemaal heeft gerenoveerd, hangt een bord aan de muur met een tekst die hem op het lijf is geschreven. Het is een soort ode aan de vrije mens, die begint met ‘je suis libre’. ‘Bouchez heeft dat ook gezien toen hij hier op bezoek kwam’, lacht Crucke.

Politici moeten ophouden mensen voor idioten aan te zien. Burgers hebben veel kennis en inzicht.

De Wetstraat lijkt ver weg in het glooiende groene landschap van Waals Picardië, op een steenworp van de taalgrens en de Vlaamse Ardennen, waar Crucke zijn wortels heeft. Gepassioneerd als hij is door wandelen en de natuur – een paar jaar geleden trok hij een maand lang met alleen een kleine rugzak te voet door Wallonië – zoekt Crucke op dit moment naar nieuwe manieren om aan politiek te doen. De strijd tegen de klimaatverandering moet daarin centraal staan.

‘Tijdens het wandelen vertraagt de tijd en kun je rustig nadenken. Want dat is een groot probleem bij politici vandaag. We nemen zelden nog de tijd om ergens langer bij stil te staan’, zegt Crucke bij een kop koffie aan de keukentafel.

Hebt u opnieuw meer tijd om na te denken sinds u de Waalse regering hebt verlaten?

Jean-Luc Crucke:(lacht) Sinds ik heb laten weten dat ik politiek actief wil blijven, loopt mijn agenda weer helemaal vol. Ik probeer nu wel een aantal vaste momenten vrij te houden, want de politiek is een harde wereld. Ik heb twee kinderen en elke donderdagavond, bijvoorbeeld, eet ik met mijn zoon. Ik ben tot het besef gekomen dat ik me gedurende 25 jaar nauwelijks met mijn kinderen heb beziggehouden. De politiek was mijn hele leven.

Waarmee vult uw agenda zich?

Crucke: Het is ongelooflijk hoeveel mensen mij willen ontmoeten om te praten over het klimaat, duurzame energie en biodiversiteit. Razend interessant. Dat is iets waarvan ik overtuigd ben geraakt: het politieke bedrijf moet radicaal veranderen. Volksvertegenwoordigers of ministers moeten ophouden te denken dat ze alles weten. Burgers hebben veel kennis en inzicht. We hebben veel meer wisselwerking nodig tussen politici en burgers. Als we op deze manier doorgaan, knallen we tegen de muur aan. We hebben burgerpanels nodig, en moeten ophouden de mensen voor idioten aan te zien. Kijk ook naar wat in Frankrijk is gebeurd. Het is geschift. Ook jonge, hoogopgeleide mensen hebben daar massaal voor extreemrechts gestemd. Maar de extremen hebben geen oplossingen voor maatschappelijke problemen. Goede oplossingen zijn per definitie complex, en vergen nuance en overleg.

Maar de extremen hebben, ook bij ons, de wind in de zeilen.

Crucke: Daarom moeten politici van het centrum zich verzamelen rondom een aantal essentiële zaken, los van partijpolitieke afwegingen. Een partij die 20 procent behaalt aan één kant van de taalgrens, wat veel is tegenwoordig in België, heeft nog altijd maar 10 procent in het federale parlement. Als al die centrumpartijen van hooguit 10 procent in de Kamer, democraten met gewoon wat andere sociaaleconomische of levensbeschouwelijke gevoeligheden, hun tijd verliezen met steriel geruzie en het niet eens raken over wat essentieel is, is dat dramatisch. Dan mag het niet verbazen dat burgers denken dat extreme partijen de oplossing hebben. En helemaal bovenaan op de lijst van onze essentiële samenlevingsproblemen staat de strijd tegen de klimaatverandering en het herstel van de biodiversiteit. Daarrond moeten de centrumpartijen zich groeperen.

Hoe ziet u dat? Pleit u voor politieke herverkaveling?

Crucke: Ik heb gelezen wat Bart Tommelein (Open VLD) daarover heeft gezegd in Knack. Bart vroeg zich af of een zuiver liberale partij nog zin heeft en of de traditionele partijen niet beter kunnen opgaan in één geheel. Ik ben het helemaal met hem eens. Ik heb hem een bericht gestuurd om dat te laten weten. In de Vlaamse en de Waalse regering waren wij op een gegeven moment allebei minister van Energie. We hebben toen veel en goed samengewerkt, en Bart is een vriend gebleven.

Maar concreet dan?

Crucke: Welke vorm een en ander moet aannemen, daar ben ik nog niet uit. Ik denk na over iets nieuws met het oog op 2024, maar het antwoord kan niet alleen van mij komen. Mannen en vrouwen uit het politieke centrum moeten daarover de koppen bij elkaar steken. Maar we kunnen in elk geval niet op dezelfde manier de democratie blijven beschadigen.

U bent begin vorige week door uw partijvoorzitter naar het partijhoofdkwartier gesommeerd, nadat u in Villa Politica Georges-Louis Bouchez met Donald Trump had vergeleken, en werd naar verluidt zwaar op de vingers getikt.

Crucke: Dat kun je wel zeggen. De voorzitter is extreem onaangenaam uit de hoek gekomen. Er zijn heel harde woorden gevallen, en ik heb heel hard gereageerd. Maar zo gaat dat nu eenmaal tussen hem en mij, en dat is voor mij op zich geen probleem. Ik heb ook geen sanctie of zo gekregen.

Bouchez is extreem onaangenaam uit de hoek gekomen. Er zijn heel harde woorden gevallen, en ik heb heel hard gereageerd.

Bouchez heeft wel gezegd dat het afgelopen moet zijn. De volgende keer zet hij u allicht uit de partij.

Crucke: We zullen wel zien. Maar eigenlijk heb ik spijt van die uitspraak want zo wordt het een gevecht ad hominem en daar is het mij niet om te doen. Hij is voorzitter en dat is hij tot 2023. Maar let wel, 2023, dat is vóór de verkiezingen van 2024. Het is dus afwachten wat er in 2023 gebeurt. Tot dan ga ik heus niet met mijn duimen draaien. Ik doe mijn werk in het parlement, ik ontmoet mensen, en het is niet uitgesloten dat ik meewerk aan een beweging van gelijkgestemde politici en burgers. In die richting zit ik te denken, om de politiek bewust te maken van het klimaatvraagstuk.

Zijn er al niet genoeg klimaatbewegingen?

Crucke: Dat volstaat niet. Het gevoel van urgentie is bij sommigen nog steeds niet groot genoeg, ondanks de dodelijke overstromingen in Wallonië vorige zomer. Klimaatrapporten zijn ook pittige lectuur. We moeten als politici de boodschap veel meer vulgariseren. In Frankrijk hebben alle nieuwe parlementsleden, onder leiding van de Belgische klimaatexpert François Gemenne nota bene, gedurende drie dagen een spoedcursus gekregen over het laatste IPCC-klimaatrapport. Zo kan niemand straks nog zeggen dat hij nergens van wist. Dat is echt heel slim. Wat daar gebeurt, moet ook gebeuren in de scholen. Ga eens naar een school in Brussel, Wallonië of elders, en vraag een kind om tien bomen op te noemen. Onmogelijk. Maar vraag datzelfde kind naar tien automerken, en dat zal misschien wel lukken. Is deze wereld dan niet gek geworden?

Velen stellen zich de vraag of u nog wel in de juiste partij zit en of u zich niet beter bij Ecolo kunt aansluiten.

Crucke: De strijd tegen klimaatverandering is niet het bezit van één partij. De groenen hebben dat thema inderdaad als eersten geclaimd, maar kijk, zelfs binnen de MR is nu een werkgroep van parlementariërs en medewerkers opgericht om over het klimaat na te denken. Dat is beter dan niets. Al zitten er, wanneer ik de namen overloop, ook wel een paar klimaatsceptici bij. Maar dan moet ik maar proberen om ze op andere gedachten te brengen. Want als sommigen in mijn partij denken dat ik niet naar die vergaderingen kom, vergissen ze zich. Maar wat ik zou willen, is dat de democratische partijen samen een klimaatagenda afspreken voor de komende tien jaar. Zodat al wie straks in de regeringen zit, zich daaraan te houden heeft.

Een soort ecologische planificatie, waarvoor ook in Frankrijk wordt gepleit?

Crucke: Ik hou van dat idee. Zo wordt het onmogelijk voor sommigen om ontevredenen naar de mond te blijven praten uit populistische overwegingen.

U verkeert nu op voet van oorlog met Bouchez vanwege de rechtse koers die hij vaart, en toch bent u heel close met Didier Reynders, die tot de rechtervleugel in de MR behoort.

Crucke: Je kunt toch ook gewoon vrienden hebben. Didier is een vriend en zal dat blijven voor de rest van mijn leven. Jean-Marc Nollet, de covoorzitter van Ecolo, is ook een vriend, en dat zal ook nooit veranderen, al zijn we het over een aantal zaken grondig oneens. Het verschil is dat ik als minister, gezien de verrechtsing van de MR onder mijn partijvoorzitter, de MR niet langer kon vertegenwoordigen. Want een minister is toch ook de echo van zijn partij in een coalitieregering. Als een minister en zijn voorzitter niet meer op dezelfde golflengte zitten, dan vragen het geweten, het fatsoen en de deontologie om ermee te stoppen. Een volksvertegenwoordiger, dat hoop ik toch, kan zich nog wat vrijheid veroorloven, want een volksvertegenwoordiger is verkozen. Hier, in Picardisch Wallonië, heb ik bij de vorige verkiezingen samen met Rudy Demotte van de PS de hoogste score behaald, over alle partijen heen. En die stemmen heb ik op eigen kracht gewonnen.

Maar waarom hebt u dan in eerste instantie na uw ontslag toch aanvaard om op voordracht van uw partijvoorzitter zitting te gaan nemen in het Grondwettelijk Hof?

Crucke: Het leek me intellectueel een interessante uitdaging. Ik ben jurist en ik ben 30 jaar lang advocaat geweest. Maar in die zes maanden tussen de voordracht en de uiteindelijke benoeming – al lachend zeg ik soms dat ze me te veel bedenktijd hebben gegeven – heb ik meer berichten gekregen van burgers dan ooit tevoren in mijn carrière. Mensen die het jammer vinden dat ik zou stoppen. Toen ik dat zag, dacht ik: misschien heb ik toch nog een toekomst in het politieke debat. Een benoeming bij het Grondwettelijk Hof had een wat rustiger en stabieler leven mogelijk gemaakt. Maar ik neem het risico. Misschien zal ik in 2024 niet meer verkozen zijn, misschien krijg ik geen plaats meer op een lijst, misschien ben ik tegen dan al uit de partij gezet. Maar goed, als ik mezelf dan toch de vrijheid geef om in de politiek te blijven, zal het ook moeilijker worden om mij het zwijgen op te leggen.

U woont dicht bij de taalgrens, spreekt perfect Nederlands, en bent goed vertrouwd met clichés over bijvoorbeeld de luie Walen. Stoort u dat soms?

Crucke: Er zit natuurlijk een kern van waarheid in sommige clichés over Wallonië, en in tegenstelling tot sommigen in mijn partij, die veel over Vlaanderen praten, ken ik Vlaanderen ook echt. Maar kijk, als ik mezelf een regionalist noem, is dat omdat ik geloof dat wij Walen in de eerste plaats moeten laten zien dat we alles doen wat we kunnen. Weet u wat de échte uitdaging is voor de toekomst van dit land? Dat is niet het federale niveau van de ondergang redden. De échte uitdaging is het herstel van Wallonië. Een politicus met ambitie die iets fundamenteel wil veranderen, moet zich inzetten voor de wederopstanding van Wallonië. Want als Wallonië erbovenop komt, zal het met België ook een stuk beter gaan.

De beste politieke krachten van Franstalig België moeten zich dus op het regionale niveau inzetten?

Crucke: We hebben het federale niveau ook nodig, maar dan wel met mensen die willen samenwerken. Nu zie ik veel te vaak ruziemakers en partijvoorzitters die olie op het vuur gooien. Niet alleen mijn partijvoorzitter overigens, al beheerst hij die discipline goed en dat verwijt ik hem ook.

De échte uitdaging van dit land is niet de redding van het federale niveau, maar het herstel van Wallonië.

Hét probleem van Wallonië, en dus ook van België, is de lage activiteitsgraad. Doen jullie wel genoeg? Forem, de Waalse dienst voor arbeidsbemiddeling, heeft net weer een lijst met Waalse knelpuntberoepen gepubliceerd, en die wordt elk jaar langer.

Crucke: Ik ken erg veel mensen bij Forem die goed werk leveren, maar de structuur moet verbeteren. Als ik zelf één belangrijke maatregel zou mogen noemen: ik ben voorstander van het beperken van de werkloosheid in de tijd. Onze levenslange werkloosheidsuitkering is echt geen oplossing. Maar het volstaat niet om de werkloosheidsuitkering te beperken tot twee of drie jaar. Je moet werkzoekenden dicht op de huid zitten en goed begeleiden. Je zit in Wallonië met fragiele bevolkingsgroepen waar soms al vierdegeneratiewerkloosheid is. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt moeten beter op elkaar zijn afgestemd. En wie na twee of drie jaar niet aan de slag is, moet je activeren in het verenigingsleven of bij de gemeentediensten.

In uw taalgrensstreek, waar veel interactie is tussen Vlamingen en Walen, oogt de toekomst van België misschien best harmonieus, maar 2024 belooft spannend te worden. Ten zuiden van de taalgrens is er geen enkel animo voor een nieuwe communautaire ronde. Zelfs PS-voorzitter Paul Magnette zegt nu geen zevende staatshervorming te willen. Stel dat in Vlaanderen N-VA en Vlaams Belang samen een meerderheid behalen en de druk zo groter wordt, waar staan we dan?

Crucke: In elk geval moet je altijd de richting die de kiezer aanwijst respecteren. Je ziet dat nu ook in Frankrijk. Politici moeten aanvaarden wat de kiezer hun voorschotelt, en gewoon op de blaren zitten. Hoe zullen de zaken bij ons evolueren? Ik heb geen glazen bol, maar wat Magnette, denk ik, heeft willen zeggen is dat er nog zo veel dingen te doen zijn in de bestaande structuren, vóór we onze politieke energie in een nieuwe staatshervorming kunnen stoppen. Wat mezelf betreft: hebben we bijvoorbeeld nog zo veel provincies nodig? Zijn provincies überhaupt nuttig? Hebben we nog zowel een Federatie Wallonië-Brussel als een Waals Gewest nodig? Ik denk het niet. We kunnen die federatie gerust opheffen. Wat niet wegneemt dat Wallonië en Brussel moeten samenwerken, maar daarvoor hebben we heus geen extra regering en parlement nodig. En kunnen niet veel meer gemeenten fuseren? Zijn gemeenten van 5000 inwoners nog leefbaar, als je ziet welke dienstverlening inwoners vandaag terecht verwachten? En wat met het onderwijs? Hebben we nog zo veel onderwijsnetten nodig? Op al die gebieden kunnen en moeten we vooruitgang boeken, en daarvoor is geen nieuwe communautaire ronde nodig. Los daarvan denk ik dat de regionalisering in dit land definitief is, en geloof ik niet dat je de klok kunt terugdraaien. Met mogelijk één notoire uitzondering: het klimaat. Ik heb gezien hoe lastig het is om akkoorden te sluiten met vier klimaatministers. En aangezien klimaat per definitie een grensoverschrijdende bevoegdheid is, zijn we misschien beter af met één federale klimaatminister.