Milieubeleidsexpert Pieter Leroy: ‘De Vlaamse regering is ziek van de partijpolitiek’

Voor professor Pieter Leroy is de crisis rond PFOS geen verrassing. ‘Dit is de vijfde opeenvolgende Vlaamse regering waarvoor milieubeleid géén prioriteit is.’

De vervuiling met de chemische stof PFOS dijt almaar verder uit, zowel in de grond en de Schelde als in de politiek. Het bedrijf 3M in Zwijndrecht en nog een twintigtal andere bedrijven komen in het vizier voor decennia van lozingen met PFOS- en PFAS-producten. De lokale bevolking is verontrust over de impact op haar gezondheid. In de Vlaamse regering staan de zenuwen strak gespannen over een parlementaire onderzoekscommissie.

Pieter Leroy doceerde aan de Radboud Universiteit in Nederland en was ook jarenlang voorzitter van MIRA, het Vlaamse milieurapport. Het specifieke probleem in Zwijndrecht kende hij niet, maar verwondert hem ook niet.

Leroy: Wat me ontzettend tegenvalt is hoe je onmiddellijk in een partijpolitieke schietbaan terechtkomt. De Vlaamse regering is werkelijk ziek van de partijpolitiek. Dat geldt voor de milieuminister, maar ook voor Groen en zowat iedereen die meteen politieke schoten lost. Dit is de vijfde opeenvolgende Vlaamse regering waarvoor milieubeleid geen prioriteit is, met een regeerakkoord dat niet in extra middelen en mensen voorziet. Aan ambtenaren en wetenschappers geef je zo het signaal dat ze je met milieuproblemen niet moeten lastigvallen. Als je met die ambtenaren praat, voel je hun demotivatie.

Politici zouden vooral zichzelf ter verantwoording moeten roepen. Waarom hebben ze al die signalen niet opgevangen of willen horen. Als voorzitter van MIRA heb ik zelf ervaren hoe moeilijk het is om een kabinet op de hoogte te brengen van wat er aan de hand is, zelfs over veel minder dringende zaken. Je kreeg de kabinetten gewoon niet geïnteresseerd.

Wat verwacht u van een onderzoekscommissie?

Leroy: In heel Europa hebben we voorbeelden van beleidsprocessen die fout zijn gelopen. We hebben geen onderzoekscommissie nodig die alleen dit ene geval onderzoekt. Van zo’n onderzoek kennen we de uitkomst. Het zal gaan over de vraag of Jantje of Mieke een ernstige fout heeft gemaakt. De conclusie zal zijn dat het te maken heeft met verkokering van beleid, met vriendjespolitiek, een kabinet dat de inconvenient truth niet wilde horen, enzovoort. Desnoods is dat allemaal eventueel een zaak voor de rechter en ingrepen in de ambtenarij, daar heb je geen commissie voor nodig.

Ik wens Vlaanderen vooral een gezagsvolle onderzoekscommissie toe die ruim afstand houdt van partijpolitiek en veel breder kijkt. Hoe je de systeemfouten uit het milieubeleid haalt: dáár moet het nu over gaan.

Welke systeemfouten?

Leroy: Eén: ons milieubeleid is gericht op individuele bedrijven en niet op de stofstromen. Je kunt honderd bedrijven aan hun vergunning proberen te houden, maar iedereen weet dat die aan alle kanten lek zijn. Er zijn ook onvoldoende ambtenaren om dat goed op te volgen. Werken met individuele vergunningen voor het lozen van een bepaalde stof is ouderwets milieubeleid. Goed milieubeleid doet net het omgekeerde. Je vertrekt bijvoorbeeld van de vraag welke waterkwaliteit we in de Schelde willen, en daar stem je dan alle lozingsvergunningen van alle individuele bedrijven op af. Reken maar dat dat veel strengere normen zou opleveren.

Systeemfout twee: er is een gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid in het bedrijfsleven. En drie: de informatiedoorstroming van de wetenschap naar de politiek zit fout.

Is het geen kwestie van voortschrijdend inzicht, waardoor de ernst van het probleem pas recent wordt ingezien?

Leroy: Er is zeker ook voortschrijdend inzicht, maar je kunt niet voortdurend zeggen: Wir haben es nicht gewusst. Als een bedrijf een product op de markt brengt, moet je eerst werk maken van een serieus technologisch assessment. Dat doen we in de nucleaire sector en een deel van de chemische sector, bijvoorbeeld met pesticiden, maar niet overal. Ook dat is een systeemfout.

Net vanwege het voortschrijdend inzicht moet je het voorzorgsprincipe toepassen en voortdurend zorgvuldig naar risico’s blijven kijken. We hebben toch hetzelfde meegemaakt met asbest en benzeen? Van een groot aantal stoffen hadden we pas met tien of twintig jaar vertraging in de gaten hoe gevaarlijk ze waren. Het Europees Milieuagentschap heeft daar een mooi rapport over met concrete voorstellen om dat te vermijden. Welnu, dat rapport is intussen ook twintig jaar oud. Als je onzeker bent, moet je stapje voor stapje gaan met de productie. Ook dat principe is in ons milieubeleid zwak ontwikkeld.

Het economische belang primeert nog altijd te veel?

Leroy: Het is een lelijk maar adequaat woord, maar we leven in een kapitalistisch economisch systeem en milieubeleid rondt wat scherpe kantjes af – meer niet. Ik maak me weinig illusies, maar waar we kunnen moeten we dat beleid toch beter maken. Iedereen die erbij betrokken is, weet wat er moet gebeuren. Maar niemand doet het.