MeToo in België: werd ontslagen VUB-professor Dries Tys slachtoffer van een trial by media?

Eind vorig jaar ontsloeg de VUB archeologieprofessor Dries Tys wegens grensoverschrijdend gedrag. Knack kon het dossier inkijken en met de professor praten. Die toont zich schuldbewust, maar maakt ook pertinente kanttekeningen bij de verwoestende werking van een trial by media en hoe we daar als samenleving mee omgaan.

Begin dit jaar, in de nasleep van de zaak-Bart De Pauw, kwamen ook een reeks MeToo-schandalen op Vlaamse universiteiten aan het licht. Het verhaal van Dries Tys lijkt in die reeks te passen. Op 28 januari 2022 berichtte de krant De Morgen dat de 49-jarige professor archeologie – in de krant heet hij D.T. – door de VUB was ontslagen vanwege herhaald grensoverschrijdend gedrag. Jarenlang zou hij vrouwelijke studenten seksueel hebben benaderd. ‘Hij koos er altijd de jonge, veelbelovende studentes uit’, aldus De Morgen.

In totaal zouden liefst 23 vrouwen via instanties bij de universiteit en het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen een klacht tegen Dries Tys hebben geformuleerd. Er wordt gesproken van een patroon van flirtgedrag, toenadering en seksueel contact zoeken, vervaagd normbesef en machtsmisbruik. ‘De klachten zijn telkens dezelfde: D.T. stuurt ongepaste berichten naar vrouwelijke studenten, hemelt ze op, deelt persoonlijke verhalen. Soms mondt dat uit in een seksuele relatie. Wie zijn avances afwimpelt, wordt geïntimideerd en het leven zuur gemaakt.’

Negentien klachten

Die versie van de feiten wordt nadien soms letterlijk overgenomen door andere media, zoals Het Laatste Nieuws, De Standaard, Het Nieuwsblad en Bruzz. Alleen: die versie van de feiten is niet correct. De VUB richtte een driekoppige tuchtcommissie op en uit hun verslag, dat Knack kon inkijken, blijkt dat het aantal klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag aan het adres van Dries Tys aanzienlijk lager ligt. Ook kun je je bij sommige klachten afvragen of die kwalificatie de lading wel dekt.

Ik begrijp nu heel goed dat het, gezien het machtsverschil, niet verstandig was om intieme onderwerpen te bespreken met studenten.

Dries Tys

Alles samen bevat het dossier tegen Tys negentien klachten. Vijf ervan komen van (ex-)collega’s die in een professioneel conflict waren verwikkeld met de man die jarenlang gold als de primus en drijvende kracht van de kleine vakgroep Kunstwetenschappen en Archeologie. Zes klachten gaan uit van studentes, collega’s en externe personen die zelf weliswaar geen betrokken partij waren, maar verklaren dat ze van de feiten op de hoogte waren.

Tuchtfeiten

Dat wil uiteraard niet zeggen dat er niets aan de hand is: in het dossier zitten zeven klachten die wel rechtstreeks betrekking hebben op ongepaste en seksueel getinte berichten of een te amicale omgang – denk aan samen iets drinken, eten, complimentjes en intieme gesprekken – met vrouwelijke studenten en onderzoekers. Bronnen bij de VUB gewagen van meer relaties, maar in het dossier zelf is sprake van drie seksuele relaties met vrouwelijke (ex-)studenten.

Eén getuige vertelt in haar klacht dat ze vijftien jaar geleden als studente, zij het op dat moment niet meer in dezelfde vakgroep maar in de lerarenopleiding, een seksuele relatie had met de man die drie weken duurde. Een andere, centrale getuigenis komt van een ex-studente die vandaag professor is aan dezelfde vakgroep Kunstwetenschappen en Archeologie. De relatie leidde tot een huwelijk, duurde tien jaar en eindigde in een vechtscheiding. Na de breuk begon Tys opnieuw een vrij langdurige relatie met een studente.

Aan die relaties tilt de tuchtcommissie zwaar. Relaties met studentes, oordeelt de commissie, zijn in strijd met de deontologie en ‘de waardigheid van het ambt’. Dries Tys bevond zich tegenover deze vrouwen in een ‘gezagsrelatie’. Om die reden behoren de feiten volgens de commissie niet uitsluitend tot de privésfeer. De commissie noemt ze (strafbare) tuchtfeiten, en een van de redenen voor het ontslag van de professor.

Schuldinzicht

Voor het eerst sinds zijn oneervolle ontslag wil Dries Tys publiekelijk reageren. Hij beseft vandaag dat hij in zijn functie, gezien het machtsonevenwicht, afstand tegenover studenten had moeten bewaren. ‘Ik had moeite met het hiërarchische verschil dat samenhing met mijn functie. Ik ging persoonlijke gesprekken aan, heel open en vrijuit, met studentes én studenten. Dat kon net zo goed gaan over de herkomststreek van die persoon of iets dat we gemeenschappelijk hadden. Daar zijn de gesprekken soms te ver gegaan. Een aantal studenten had het daar moeilijk mee en in die gesprekken was ik soms inderdaad intrusief. Dat is het fundamentele schuldinzicht dat ik vandaag wel degelijk heb. En dat heb ik heel lang volstrekt níét goed beseft. Dat geldt, op een andere manier, ook voor mijn relaties met studentes. Hoewel die tot normale relaties en zelfs een huwelijk hebben geleid en de machtsverhoudingen tussen mij en mijn partners transparant werden gemaakt, realiseer ik me nu dat ik dat anders had moeten inschatten.’

Bij het maken van die inschatting werd hij niet geholpen door zijn universiteit. ‘Mijn eerste relatie, met de vrouw met wie ik nadien ben getrouwd, heb ik onmiddellijk bij de toenmalige decaan gemeld. Hij zag daar geen graten in zolang ik, dat spreekt vanzelf, haar examens en onderzoek niet zou beoordelen. Toen ik na mijn echtscheiding, die me veel verdriet heeft bezorgd, opnieuw een relatie met een studente begon, dacht ik er niet aan dat ik daarmee mijn baan op het spel zette. Ik had het proces al eens doorlopen en de VUB had me daarin gesteund. Ook toen heb ik meteen open kaart gespeeld bij de toenmalige decaan. En ook zij heeft dat gewoon aanvaard, tot twee jaar geleden toch.’

Bronnen bij de VUB spreken Dries Tys op dat laatste punt niet tegen. ‘Van een professor mag je verwachten dat hij, gezien zijn machtspositie, geen relaties aanknoopt met studenten’, vertelt iemand die goed vertrouwd is met het dossier. ‘Maar het gebeurt wel degelijk en Dries Tys is zeker niet de enige. We hebben hier ooit zelfs een rector gehad die precies hetzelfde deed. De VUB heeft geen reglement dat relaties tussen professoren en studenten verbiedt of daar voorwaarden aan koppelt. Het gevolg is dat de een er wel en de ander er niet voor wordt gestraft. Dat is zuivere willekeur.’

Vechtscheiding

De tuchtcommissie die Tys de laan uitstuurde , struikelde niet alleen over zijn relaties met studentes. Zoals gezegd maakten in totaal ook zeven (ex-)studentes melding van suggestieve, ongepaste communicatie die, aldus de commissie, door de betrokkenen als ‘intimiderend’ werd ervaren. Een cruciale rol in dit dossier speelt een van Tys’ doctoraatsstudentes. Haar getuigenis strookt met het beeld van een manipulatieve professor, die zijn macht misbruikt om grenzen te overschrijden van jonge vrouwen die voor hun academische parcours van hem afhankelijk zijn.

Manipuleren? In de extreem competitieve omgeving die een universiteit is geworden, probeert élke professor de beste studenten voor zijn onderzoeksgebied te winnen.

Dries Tys

Zo meldt de doctoraatsstudente dat Tys haar tijdens de eerste lockdown uitnodigde voor een wandeling. Ook zou hij haar gevraagd hebben om te helpen met zijn verhuizing. Hij zou verder opmerkingen hebben gemaakt over haar ‘aantrekkelijke zus’. De studente getuigt dat de relatie met haar promotor aanvankelijk vriendschappelijk was, maar dat ze, na verregaande vrijpostigheden van Tys, besloten had om voortaan alleen nog strikt professioneel met hem te communiceren. Vanaf dan – juni 2020 – liep het volgens de studente mis, en zou Tys dreigementen hebben geuit over haar verdere carrière.

Zijn voormalige doctoraatsstudente vertelt niet het hele verhaal, vindt Tys. Wat de verhuizing betreft – het lijkt een detail maar het komt uitgebreid ter sprake in het tuchtdossier: daarover verklaren getuigen dat de doctoraatsstudente uit eigen beweging en uiterst opgewekt heeft meegeholpen, en nadien ook is blijven eten.

In zijn verweer, een document van meer dan 120 bladzijden, schrijft Tys dat het conflict met zijn doctoraatsstudente begon in de professionele sfeer, en dat de vriendschap om die reden is verzuurd. Hij staaft die bewering met e-mails en chats. Zijn studente wilde namelijk een beurs aanvragen voor een studieverblijf in de Verenigde Staten. ‘Daar heb ik negatief op gereageerd’, zegt Tys. ‘Ik wilde dat ze zich eerst op haar doctoraat concentreerde. Haar bakje zat vol. Dat kon ze niet aanvaarden, waardoor we ruzie kregen. Het klopt wel dat ik in dat conflict mijn zelfbeheersing ben verloren. Ik heb toen inderdaad boos gecommuniceerd.’

Door dat conflict stapte de studente naar de VUB-ombudsman. In een verhoor door de tuchtcommissie verklaarde de ombudsman dat de studente hem e-mails liet zien waarin Tys zich had bezondigd aan ‘woordelijk grensoverschrijdend gedrag’. Volgens hetzelfde verhoor had de studente geen verdere bijstand van de ombudsman nodig, ze zou zelf ‘verdere stappen’ zetten.

‘Maar de studente voelde zich kennelijk onvoldoende gehoord,’ aldus een bron, ‘en is op zoek gegaan naar medestanders. ‘Die vrouwen zijn gaan aankloppen bij anderen die ooit een issue met Tys hebben gehad. Zo is dat tuchtdossier samengesteld, en dat verklaart ook het amalgaam van erg uiteenlopende beschuldigingen.’

Seksleven

Het dossier bevat inderdaad heel diverse klachten. De meeste hebben niets met seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken. ‘Het lijkt erop dat een aantal collega’s die nog rekeningen te vereffenen hadden, hun wagonnetje aan deze trein hebben vastgehaakt’, zegt een bron bij de VUB.

Dat neemt dus niet weg dat er in het dossier klachten zitten waarin sprake is van ernstig grensoverschrijdend gedrag tegenover studenten – verbaal gedrag, welteverstaan, van fysieke vergrijpen is geen sprake. Het zijn bijvoorbeeld vragen naar iemands relatiestatus of seksleven, of ongevraagde ontboezemingen over zijn eigen relatie. De tuchtcommissie formuleert het zo: ‘Het gaat om herhaaldelijke pogingen tot, en ongewenst nastreven van intimiteit, het stellen van privacyschendende handelingen, die door de studentes worden ervaren als, variërend, vervelend tot beangstigend.’

Ter illustratie noemt de tuchtcommissie een gesprek tussen Tys en een studente van wie hij de promotor was. In een gesprek onderweg naar een interview besprak de professor met zijn studente het onderwerp polyamorie. Tys betwist niet dat het gesprek heeft plaatsgevonden. Maar in zijn verweer voert hij aan dat de studente op dat ogenblik medeorganisator was van een publiek debat over polyamorie. Tys was op dat moment getrouwd, en bewijst vrij afdoende dat zijn toenmalige vrouw niet afkerig was van het idee. ‘Ik zat toen in zo’n relatie en wilde enkel van daaruit getuigen in het kader van die activiteit’, zo staat in zijn verweer.

Te amicaal

Dat maakt weinig indruk op de tuchtcommissie. Zijn repliek wordt geduid als een gebrek aan schuldbesef en een poging om de feiten te minimaliseren. Uit het verslag van de tuchtcommissie: ‘Professor Tys beseft wel dat hij “fout” zat, maar, en dat is kenmerkend, reduceert dergelijk gedrag niettemin tot een “te amicale”, te “vriendschappelijke” houding’. Hij ziet niet, minstens niet afdoende, in dat dergelijk gedrag bezien vanuit het oogpunt van de betrokken student niet louter als “te amicaal” maar als intrusief, bedreigend en onwenselijk wordt ervaren.’

‘Ik begrijp nu heel goed dat het, gezien het machtsverschil, niet verstandig was om intieme onderwerpen te bespreken met studenten of zelfs met collega-onderzoekers’, zegt Tys. ‘Maar meer dan praten over mijn en hun relaties was het ook niet. Het was niet zo dat ik een relatie met die vrouwen wilde. Alleen: als ik dat aanvoer in mijn verweer, wordt dat weggezet als minimaliseren.’

Hotelkamers

In het tuchtdossier tegen Dries Tys zitten ook beschuldigingen die vragen oproepen over de intenties van de melders. Zo maakt de toenmalige decaan van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte melding van hotelkamers die Tys op kosten van de VUB zou hebben geboekt voor avontuurtjes met studentes. Dat laatste valt makkelijk te controleren en is manifest onjuist, blijkt uit het verweer van Tys. ‘De kamers werden geboekt voor buitenlandse juryleden van een doctoraatscommissie’, zegt hij.

De toenmalige decaan wilde niet reageren op de vragen die we haar voorlegden. Maar in haar verklaring voor de tuchtcommissie zegt ze dat ze al geruime tijd op de hoogte was van problemen in verband met collega Tys. Denk aan zijn tweede relatie met een studente en de manier waarop hij, volgens haar, studentes zou ‘manipuleren’ om hem als promotor te kiezen. De vraag rijst dan waarom ze niet eerder aan de alarmbel trok. Waarom heeft ze pas over dat probleem getuigd toen het door veel anderen was aangekaart?

Wonderboy

Ook andere bronnen bij de VUB melden dat Tys lang voor deze zaak aan het rollen ging al tot de orde is geroepen, wat die laatste dan weer relativeert. ‘De enige keer dat ik op het matje ben geroepen, was door de toenmalige decaan. Maar dat ging over de eerder goedgekeurde relatie met mijn ex-vrouw en het opzetten van Facebookgroepen met studenten. Dat laatste doet ondertussen iedereen aan de VUB. De decaan die uiteindelijk een klacht heeft ingediend, heeft nooit een probleem gemaakt van mijn relatie met de studente, totdat anderen klachten tegen mij begonnen te verzamelen’, zegt Tys.

De VUB heeft geen reglement over relaties tussen professoren en studenten. De een wordt er wel voor gestraft, de ander niet.

Anonieme bron bij de VUB

‘En over dat manipuleren? In de extreem competitieve omgeving die een universiteit is geworden, probeert élke professor de beste studenten voor zijn onderzoeksgebied te winnen. Ik heb nooit iemand weggeplukt bij iemand anders. De studenten die bij mij kwamen, hadden gewoon een grote interesse voor de middeleeuwen, die de laatste jaren een sterke revival beleven, mede dankzij reeksen als Game of Thrones. Dat de toenmalige decaan over manipulatie praat, zie ik als een beschadigingsoperatie.’

Tys merkt op dat hij altijd goed heeft samengewerkt met zijn decaan. ‘In 2018, toen ik werd bevorderd tot hoogleraar, noemde dezelfde decaan me nog de wonderboy van de faculteit. Dat haar oordeel zo plots veranderde, kan ik alleen maar verklaren vanuit mijn conflict met mijn ex: een jonge, uitzonderlijk begaafde onderzoekster, die als toptalent al verschillende wetenschappelijke prijzen had gewonnen. Zij was voor de VUB en onze faculteit een bijzonder interessant profiel. Blijkbaar moesten ze kiezen: zij of ik. Mij uitschakelen was de makkelijkste optie. Dat verklaart volgens mij ook waarom noch de decaan noch de andere klagers zijn ingegaan op de vraag van de VUB naar bemiddeling.’

Vogelvrijverklaring

Dries Tys verwijt de tuchtcommissie onzorgvuldigheid en vooringenomenheid. Toch sloot hij kort na het verdict een dading met de VUB. Die impliceerde dat hij afzag van een beroepsprocedure en instemde met een vertrek aan de VUB. ‘Ik had geen energie meer voor een beroep’, zegt hij. ‘Ik was kapot, voelde me platgewalst. Een dading, waarbij mij discretie werd verzekerd, en dus het uitzicht op een nieuwe job, leken me de enige uitweg. Het liefst was ik op de VUB gebleven. Er waren andere sancties mogelijk. Ze hadden me tijdelijk kunnen weghalen van mijn lesopdrachten. Daartoe was ik zeker bereid. De VUB heeft dat overigens wel gedaan met professoren die financiële fraude hebben gepleegd of die een doctoraalscriptie met plagiaat afleverden.’

‘Ik heb geen studentes aangeraakt, tegen een deur geduwd of verkracht. Maar door dat te zeggen kom ik in een catch 22. Als ik me verdedig, lijkt het of ik mijn fouten wil bagatelliseren. Terwijl ik wel degelijk en oprecht besef dat ik in de fout ben gegaan, en wat er anders moest en moet. De remediëring streef ik ook echt na, ik heb er extra begeleiding voor van een seksuologe. Tegelijk is het heel moeilijk om mezelf niet te verdedigen. Als ik me niet verdedig, lijkt het alsof ik zomaar akkoord ga met alles wat mij in het dossier ten laste wordt gelegd.’

‘Bij de dading heb ik ook een spijtbetuiging aan de klagers gevoegd. Uit wat die klagers, boos omdat de VUB geen ruchtbaarheid wilde geven aan mijn ontslag, later in de pers hebben verklaard, leid ik af dat die spijtbetuiging nooit aan hen is bezorgd. Dan vraag ik me af: had de VUB wel echt interesse in deze zaak? Of wilde ze zich er gewoon zo snel mogelijk van afmaken?’

Tweede kans

Dries Tys had al aan een nieuw professioneel leven kunnen beginnen. Maar toen werd een stevig aangedikte en partiële versie van het dossier eind januari naar de media gelekt. In zo goed als alle Vlaamse media werd bericht dat hij ontslagen werd na klachten van 23 vrouwen. Sindsdien solliciteerde Tys tientallen keren. Steeds weer knappen potentiële werkgevers af op wat met een eenvoudige zoekopdracht op Google over hem te vinden is.

‘Iedereen verdient een tweede kans’, verklaarde wijlen rector Caroline Pauwels, toen haar gevraagd werd waarom de VUB de zaak-Tys graag binnenskamers had gehouden. Pauwels kende het dossier. Ze wist ook dat het besluit van de tuchtcommissie qua timing ongeveer samenviel met de uitspraak in de sterk gemediatiseerde zaak-Bart De Pauw. Media-aandacht voor de zaak-Dries Tys zou een professioneel doodsvonnis betekenen voor de man. Ook al was er geen enkele vorm van strafrechtelijke vervolging of proces.

‘Bart De Pauw is misschien beter af. Hij is juridisch veroordeeld en kan nu zijn schuld tegenover de samenleving betalen,’ zegt Tys. ‘Ik niet. Ik heb alleen een trial by media gekregen en daarvan weet je nooit wanneer het stopt. Wanneer heeft iemand genoeg geboet? Telkens als ik ga solliciteren krijg ik het deksel op de neus. Mijn recht op verdediging lijkt onbestaande. Het voelt als een levenslange vogelvrijverklaring, met geen enkele mogelijkheid tot verweer.’