‘Mensen in armoede hebben het meest baat bij het vrijwaren van de open ruimte’

‘Een verbeterde woonkwaliteit, zowel binnen- als buitenshuis, helpt milieuongelijkheid de wereld uit’, schrijft architect Alexis Versele.

Als grootste Belgische beurs voor bouw, renovatie en inrichting is Batibouw traditiegetrouw het feest van de bouwindustrie voor projectontwikkelaars, aannemers, architecten, publieke en private bouwheren. Zoals ieder jaar gaat er aandacht naar duurzaamheid met dit jaar “circulair bouwen” als centraal thema. Volgende onderwerpen komen aan bod: herbruik- of recyclagematerialen in de kringloopeconomie, circulaire woonvormen, “smart heating and cooling”, kleinere leef- en bouwruimtes. Zonder het feestje te willen bederven is het belangrijk te wijzen op de maatschappelijke uitdagingen van armoede en sociale uitsluiting op het vlak van bouwen en wonen. Het feest wordt nog groter indien hier meer aandacht voor is.

In Vlaanderen wordt per dag nog steeds zes hectare natuur opgeofferd aan ruimtebeslag. Mensen in armoede en sociale uitsluiting zijn meer gebaat dan gelijk wie bij het vrijwaren van die open ruimte. Aanzienlijke delen van de kansarme bevolking hebben nood aan meer openbaar groen in grote stedelijke centra en minder blootstelling aan de negatieve gevolgen van degradatie van het milieu, de biodiversiteit, de vervuiling … Een goeie ruimtelijke aanpak en een oordeelkundige keuze van te ontwikkelen woongebieden maakt het mogelijk om mensen te laten wonen verder van bronnen van vervuiling, zoals industriegebieden en dichter bij groen en natuur. Dit vermindert de kwetsbaarheid voor de gevolgen van vervuiling waarvoor kwetsbaar groepen zo al een grotere gevoeligheid hebben. Ook het verbeteren van de woonkwaliteit en de energieprestatie van woningen met afdoende verluchting is een uitdaging die kwetsbare groepen ten goed komt meer dan voor gelijk wie. Kortom een verbeterde woonkwaliteit, zowel binnen- als buitenshuis, helpt milieuongelijkheid de wereld uit.

Het duurzaam bouwen is vanuit internationaal perspectief gebaseerd op de principes van duurzame ontwikkeling zoals die door de Verenigde Naties in 2015 werden geformuleerd in 17 zeer uiteenlopende duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals, SDG’s). Niet alleen ontwikkelingsdoelstelling nr. 1 “no poverty” maar ook de andere 16 vormen samen “een actieplan om de mensheid te bevrijden van armoede en de planeet terug te plaatsen op de koers richting duurzaamheid. Deze doelen die één en ondeelbaar zijn, reflecteren de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: het economische, het sociale en het ecologische aspect.”

De vraag die onze bouwindustrie zich moet stellen is: hoe kunnen de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals, SDG’s) geïntegreerd worden in haar strategieën en bedrijfsactiviteiten om met de overheid die uitdagingen van armoede en sociale uitsluiting aan te gaan? Toen 15 jaar geleden in Vlaanderen werd nagedacht over een gezamenlijke visie op de toekomst voor duurzaam bouwen, werkte een platform van experten uit verschillende sectoren aan een concept van transitiemanagement voor de bouw. In de gezamenlijke visie 2030 voor duurzaam bouwen en wonen was geen sprake van een inclusieve aanpak van armoede en sociale uitsluiting. Vandaag wordt er reikhalzend uitgekeken naar de wijze waarop de huidige Vlaamse regering, met haar toekomstvisie 2050, op een inclusieve wijze paden zal aanreiken voor kwetsbare groepen. Zal ze binnen haar transitieprioriteiten “slim wonen en leven” en “circulaire economie” duurzaam bouwen, op een geïntegreerde manier, gelijktijdig benaderen vanuit zowel ecologisch als sociaal oogpunt? Wordt naast technologische innovatie en betaalbaarheid ook sociale innovatie in voldoende mate meegenomen?

Het steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting wijst er in haar tweejaarlijks verslag 2018-2019 over duurzaamheid en armoede op dat we nog heel ver staan van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals, SDG’s). Het verslag van het steunpunt wijst op de verscheidene onlosmakelijke verbanden tussen die 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) en armoede. Ze omschrijft armoede in termen van een schending van de fundamentele rechten zoals onderwijs, gelijkheid, gezondheid, energie, werk die door verschillende duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) weerspiegeld worden. Armoedebestrijding en sociale uitsluiting kan in dat opzicht niet beperkt blijven tot die eerste ontwikkelingsdoelstelling “no poverty”, maar moet inzetten op alle 17 ontwikkelingsdoelstellingen. Armoede en sociale uitsluiting is een multi-dimensioneel gegeven en moet op verschillende levens- en beleidsdomeinen bestreden worden.

Naast het maatschappelijk middenveld, hier vertegenwoordigd door het steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting moet ook de bouwindustrie haar verantwoordelijkheid nemen. Er is niet alleen nood aan technologische innovatie om de energetische- en materialenduurzaamheid te verhogen. Alle goede bedoelingen van de bouwindustrie ten spijt, de huidige inspanningen in verband met duurzaamheid zijn in de meeste gevallen omgekeerd evenredig met inspanningen in verband met betaalbaarheid, toegankelijkheid, … Ook sociale innovatie is een uitdaging waartoe de bouwsector haar steentje moet bijdragen. Het is goed om eraan te herinneren dat de kringloopwinkels een initiatief zijn van sociale organisaties in hun strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Het doel van de kringloopwinkels was in eerste instantie armoedebestrijding. Achteraf is gebleken hoe positief ook de milieu-impact is. Het duurzaam bouwen voor kwetsbare groepen benaderen vanuit een sociale insteek (naast de technologische insteek) is een uitdaging voor de bouwindustrie weliswaar in nauwe samenwerking met de sociale sector.

Door het recent goedgekeurde Vlaamse Noodkoopfonds zullen OCMW’s een investerings- en werkingsbudget kunnen inzetten om collectieve renovatieprojecten op te zetten voor mensen met een laag inkomen die noodgedwongen een goedkope woning kopen op de privémarkt (zogenaamde noodkopers of noodeigenaars). Zij voldoen vaak niet aan de voorwaarden voor een sociale woning of de wachttijd is veel te lang. OCMW ’s zullen hen in samenwerking met technische partners financieel kunnen ontzorgen om van hun onveilige en energieverslindende woning een kwaliteitsvolle woningen te maken. Een goed voorbeeld hiervan is het project “Gent knapt op” waarbij in samenwerking met diverse partners 100 woningen gerenoveerd worden voor “noodeigenaars”. De bouwindustrie is actief betrokken bij de uitvoering van het project. Er liggen grijpklare kansen voor bouwondernemers om, niet enkel bij de uitvoering maar, van bij de aanvang, planning, financiering, uitwerking en beheer van soortgelijke projecten hun actieve innoverende betrokkenheid aan te bieden en in te zetten. In Bijbelse termen uitgedrukt klinkt het: “De steen (armoede en sociale uitsluiting) die de bouwers afkeurden is een hoeksteen (strijd tegen armoede en sociale uitsluiting) geworden”.

Architect Alexis Versele is verbonden aan de KU Leuven, Technologiecampus Gent, en werk bij de Onderzoeksgroep Duurzaam Bouwen op het onderzoeksthema “socio-ecologische bouwindustrialisatie”.