Megarel tussen Antwerpse havenbaronnen: ‘Dit is ook een verhaal van botsende ego’s’

Het zit er bovenarms op in de Antwerpse haven. Een uitgelekte klachtenbrief van VOKA over de ceo van het Antwerpse havenbedrijf leidde tot een harde tackle van Fernand Huts van Katoennatie. De top van de Antwerpse haven vliegt elkaar in de haren over waterstof, en wat dat mag kosten.

Het is een gulden regel: wie echt herrie wil veroorzaken, moet in volle zomer de pers halen. Woensdag belandde een brandbrief van Luc Luwel en Andreas Pfeffer, de gedelegeerd bestuurder en de voorzitter van Voka-Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland, op de voorpagina van De Tijd. Le tout Anvers kon het vlammende schrijven meelezen dat de Voka-top enige tijd geleden had gericht aan de Antwerpse burgemeester Bart De Wever en zijn N-VA-partijgenote, havenschepen Annick De Ridder.

Het voorwerp van hun ongenoegen was Jacques Vandermeiren, de ceo van Port of Antwerpen-Bruges, in de omgang nog vaak ‘het Havenbedrijf’ genoemd. De haven-ceo (Vandermeiren) en de havenschepen (De Ridder) vormen samen de leiding van de Vlaamse fusiehaven Antwerpen-Zeebrugge.

Het schrijven is niet meer of minder dan een karaktermoord op de ceo en een nauwelijks verholen pleidooi voor diens ontslag. Luwel en Pfeffer verweten Vandermeiren ‘koppigheid’ en ‘individualisme’: hij zou niet in staat zijn om ‘een open dialoog’ te voeren over de langetermijndoelstellingen. ‘We zijn hierover herhaaldelijk aangesproken door bedrijfsleiders van logistieke en industriële spelers. We zien daarbij telkens hetzelfde patroon terugkeren: een gebrek aan echte luisterbereidheid, een vasthouden aan het eigen gelijk en een dogmatische houding inzake de doelstellingen én het te volgen pad richting klimaat- en energietransitie.’

Met die laatste woorden komt de Antwerpse Voka-top tot de essentie van hun klacht. Die is eigenlijk minder persoonlijk dan zakelijk, en zelfs strategisch. Het gaat namelijk om de energiestrategie van de hele Antwerpse haven, niet zozeer van het maritieme gebeuren maar van de hele – zeer diverse – cluster van bedrijven die in en rond de haven actief zijn. Hoe moet die omgaan met de energietransitie? De Europese Commissie heeft een erg voluntaristisch project uitgestippeld waarin een omslag naar groene waterstof (waterstof die geproduceerd wordt door groene energie) centraal staat. Een en ander bleek veel te optimistisch ingeschat, zo gaf onlangs ook het Europese Rekenhof aan. Omdat België te weinig groene energieproductie heeft, kan er ook onvoldoende groene waterstof worden aangemaakt. Die moet dus worden ingevoerd. Dat is duurder dan verder te werken met zogenaamde ‘grijze’ (dus niet-groene) waterstof. Vooral de Antwerpse chemie, met grote bedrijven als Bayer en een industriesector die bijzonder veel energie verslindt, vreest dergelijke prijsstijgingen.

Een hub voor waterstof

Koen Dejaeger, hoofdredacteur van Flows, een vakmedium gespecialiseerd in Vlaamse havens, plaatst de zeer persoonlijk geworden rel tussen enerzijds Luwel en Pfeffer en anderzijds Vandermeiren binnen die strategische context: ‘De discussie legt wel twee strekkingen in de haven bloot: zij die vinden dat de haven een hub moet worden voor waterstof – onder leiding van ceo Vandermeiren – en zij die vinden dat de haven meer een faciliterende rol moet spelen voor de huidige industrie – dat is de visie van Luc Luwel.’

Het gaat zo mogelijk om méér dan twee kampen. Dat valt af te leiden uit een even vlammende en ook publiek gemaakte repliek van Fernand Huts, de bekende topman van Katoen Natie. Hij noemde de reactie van Luwel en Pfeffer een naar geval van ‘manipulatie’, ingegeven door ‘frustraties’ en ‘onnodige agressiviteit’. De reactie van Huts was vooral politiek belangrijk. Het beeld dat ‘de’ haventechnocraten lijnrecht tegenover ‘het’ bedrijfsleven zouden staan, lag meteen aan diggelen als een van de belangrijkste en vooral de bekendste bedrijfsleiders uit de logistieke sector nadrukkelijk de kaart trekt van het havenmanagement. Huts is sinds jaar en dag goed bevriend met havenschepen en Vlaams Parlementslid Annick De Ridder. Zij heeft trouwens een paar jaar als zelfstandig consulent gewerkt voor Katoen Natie.

Het ziet er inderdaad naar uit dat de Voka-top zijn demarche vooraf niet grondig genoeg heeft doorgepraat met alle belangrijke betrokkenen in de Antwerpse haven. Dejaeger: ‘Het opmerkelijke is dat de zware uithaal van Voka niet was afgestemd met de rederijen – dat zijn toch de belangrijkste klanten van de haven en via Alfaport Voka zijn zij ook lid van Voka. Zij waren dan ook verbouwereerd over de actie, die zij bestempelen als een soloslim van Voka. Dat begint als een boemerang terug te komen in het gezicht van Luwel.’

Kant noch wal

Dat de veel te persoonlijke aanval van Luwel en co. halvelings uitgedraaid is op een fausse queue, betekent nog niet dat de andere partij automatisch als de grote winnaar uit dit conflict zal komen – toch niet op lange termijn. Zeker, Jacques Vandermeiren hoort bij de believers die (groene) waterstof zien als dé energiebron van de toekomst. De man is gepokt en gemazeld in de energiesector. Het eerste deel van zijn loopbaan bracht hij door bij Electrabel. En kort voor hij in 2017 Eddy Bruyninckx opvolgde als hoofd van de Antwerpse haven, was hij van 2012 tot 2015 ceo van Elia. Destijds bekleedde hij ook belangrijke mandaten bij het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO), de Federatie van de Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven (FEBEG), de Duitse netbeheerder 50Hertz Transmission en het Duitse energiebedrijf Eurogrid International.

Emeritus hoogleraar Ronnie Belmans (KU Leuven), energiespecialist en adviseur bij de onderzoeksinstelling Energyville, is niet overtuigd dat de lijn die in samenspraak met de Europese Unie in deze milieus wordt uitgezet ook de juiste is. ‘In Vlaanderen, België en Europa gebeuren dingen die kant noch wal raken. Het rapport van de Europese Rekenkamer heeft al de kroon ontbloot van de gewezen Nederlandse Eurocommissaris Frans Timmermans, van 2019 tot 2023 bevoegd voor de European Green Deal. Er bestaat een enorme waterstoflobby. Die groep, onder meer de gassector, weet dat de gebruikstoepassingen van gas binnen tien tot vijftien jaar sterk zullen afgenomen zijn. Daarom willen ze ervoor zorgen dat hun pijpleidingen gebruikt blijven worden voor waterstof. Maar dat is compleet ondenkbaar, want het maken van waterstof is te energie-intensief. Dat kunnen wij niet, we zullen onvoldoende elektriciteit hebben. We zullen dus partnerschappen moeten aangaan met landen als Namibië, Marokko, Chili of Australië, waar ze groene waterstof veel goedkoper kunnen produceren met hernieuwbare energie.’

Een visie op lange termijn, en een strategie om die ook in de praktijk om te zetten, ontbreekt volgens Belmans bij wel meer partijen die in dit conflict zijn betrokkenen. ‘De huidige industrie, die gebaseerd is op goedkoop aardgas en petroleum, zal tegen 2050 helemaal verdwenen zijn. Men moet volop inzetten op elektrificatie. Op dat vlak zijn individuele bedrijven als BASF en ArcelorMittal goed bezig. Of Jacques Vandermeiren een strategie heeft, weet ik niet. Ik weet wel wie géén strategie heeft, en dat is VOKA. Typ maar eens ‘energie’ in op hun website. Je vindt enkel iets over subsidieaanvragen voor bedrijven.’ Niet dat het hem verwondert. Verandering roept wel vaker weerstand op, zegt Belmans. ‘In de jaren zeventig van vorige eeuw zag ik als student nota’s van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) die moesten bewijzen dat wij geen industrie konden uitbouwen zonder eigen steenkoolvoorzieningen. Dat is helemaal anders uitgedraaid. Wat we vandaag zien, is een achterhoedegevecht onder druk van de gaslobby. De energietransitie zal er komen, en waterstof op zich wordt slechts een zeer beperkt element daarin.’

Modderfiguur

Intussen slaat de Antwerpse haven een modderfiguur. De ultieme verantwoordelijke – Antwerps burgemeester Bart De Wever – krijgt in zijn eigen stad en vanuit zijn eigen achterban een rel cadeau terwijl hij al zijn aandacht en energie zou moeten kunnen besteden aan de vorming van een federale regering. Soms mag Brussel belangrijker zijn dan Antwerpen.

Tegelijk lijkt het erop dat ook De Wever een stukje verantwoordelijkheid draagt voor de escalatie van het conflict. De brief dateert niet van gisteren. Van De Wever is bekend dat hij geen kordate beslisser is. Hij aarzelt lang, wikt en weegt, heeft een hekel aan slecht nieuws te moeten overbrengen – dat stelt hij liefst zo lang mogelijk uit. Is dat hier ook gebeurd?

Mogelijk staat ook niet de hele N-VA op één lijn. Bij de berichtgeving rond de gelekte brief van Luwel en Pfeffer vermeldde De Tijd terloops dat als eventuele opvolger van Jacques Vandermeiren al de naam van de Antwerpse schepen Koen Kennis (N-VA) was gevallen. Kennis is inmiddels al twaalf jaar schepen en heeft al meer dan eens te kennen gegeven dat hij uitkijkt naar een overstap naar ‘de privé’, of wat daarvoor doorgaat. Hij zou dan het voorbeeld volgen van die andere belangrijke Antwerpse N-VA-schepen, Fons Duchateau, die in 2021 de politiek verliet voor een topfunctie als netwerkcoördinator en integratiemanager bij de ziekenhuisgroepen ZNA en GZA, inmiddels gefuseerd tot het Ziekenhuis aan de Stroom (ZAS), het grootste ziekenhuisnetwerk van het land. De voorzitter van ZAS is Duchateaus opvolgster in het schepencollege, Els Van Doesburg (N-VA).

Of het mogelijk is dat tegelijk én de Antwerpse ziekenhuizen én de Antwerpse haven zowel een politieke verantwoordelijke en een topmanager hebben met een N-VA-etiket, is niet zeker. Het zou hoe dan ook een forse machtsgreep zijn van de partij van Bart De Wever op het publiek-private snijpunt in zijn eigen stad. Het staat ook in de sterren geschreven dat deze discussie zal oplaaien na de gemeenteraadsverkiezingen van 9 oktober, als de stemmen geteld zijn en de mandaten opnieuw verdeeld zullen worden volgens de nieuwe krachtsverhoudingen. Dat proces start over amper drie maanden.

In de tussentijd moet de Antwerpse havenwereld maar hopen dat het stof gaat liggen. Niet elke zomerrel hoeft langer te duren dan nodig. Dejaeger: ‘Dit is ook een verhaal van botsende ego’s. Vandermeiren is een charismatische figuur met een duidelijke visie, die weliswaar arrogant kan overkomen. Dat verwijt krijgt hij ook van Luwel. Maar die staat zelf bekend als iemand met een arrogante stijl, die zich graag laat omringen met de nodige egards.’