Wil Bart De Wever dat de Vlamingen meer kinderen maken? ‘Wat hij zegt, is een omvolkingstheorie light’

Politici bemoeien zich almaar meer met het intieme leven van de burger. Vooral rechts-conservatieve beleidsmakers laten zich in met wat er in onze slaapkamers gebeurt – of niet gebeurt.

‘Een van de grootste problemen waarmee Europa wordt geconfronteerd, is de demografische achteruitgang van de autochtone bevolking’, liet N-VA-voorzitter Bart De Wever begin deze maand optekenen in 
het Vlaams-nationalistische weekblad ’t Pallieterke.

Hij reageerde daarmee op een druk ­becommentarieerde toespraak van ­Emmanuel Macron. De Franse president maakt zich zorgen over het dalende geboorte­cijfer in zijn land en had een ‘demografische her­be­wapening’ voorgesteld. In 2023 werden 678.000 geboortes geregistreerd, het laagste cijfer sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Onder meer via een hervorming van het ouderschapsverlof wil Macron zijn onderdanen aansporen tot wat meer passie tussen de lakens.

Meteen na zijn oproep kreeg de president een stortvloed aan reacties over zich heen. ‘Laat onze baarmoeders met rust’, stelde de voorzitter van vrouwenbeweging Fondation des Femmes. Een groene politica dacht hardop aan The Handmaid’s Tale, de dystopische fictiereeks waarin vruchtbare vrouwen ­alleen nog dienen om kinderen te baren. Een bekende feministe viel over de woordkeuze van Macron: ‘Herbewapening? Vrouwen­lichamen zijn geen oorlogswapens.’ De president werd beschuldigd van ‘natalisme’, een politieke ideologie die wil dat mensen zo veel mogelijk kinderen krijgen.

Zelfextinctie

Bij De Wever lokte de toespraak van Macron een positievere reactie uit. ‘Het idee dat onze bevolking nog kinderen moet krijgen, werd de afgelopen jaren afgeschilderd als “uiterst rechts”. Als ik lees dat 
Macron wil dat de Fransen weer kinderen krijgen, denk ik bij mezelf: stop de persen, dat is heel interessant. Maar ik lees daar niks over in de Vlaamse pers.’

De Wever maakt zich al langer druk over de manier waarop het Westen naar zichzelf en zijn geschiedenis kijkt. De Vlaams-
nationalist spreekt van een overheersend gevoel van ‘defaitisme’, dat te wijten is aan de ‘dominante intellectuele cultuur’ in academische kringen en bij de media.

‘De geesten worden rijp gemaakt voor een soort zelfextinctie’, betoogt De Wever. ‘Alles wat in het verleden ooit fout is gelopen, is de schuld van de blanke, hetero­seksuele man. Het hoeft niet te verbazen dat jongeren er door de enorme last van de erfschuld van hun voorouders voor kiezen om zich niet meer voort te planten.’ De Antwerpse burgervader ziet heil in een ‘grotere financiële waardering’ voor thuisblijvende ouders.

Omvolking

Het valt ontegenzeglijk op dat vruchtbaarheid vaker aan bod komt in het discours van (radicaal-)rechtse partijen. In het Hongarije van Viktor Orbán gaat elk jaar ongeveer 5 procent van het bruto binnenlands product naar gezinsvriendelijke maatregelen én fertiliteits­klinieken. Op de jaarlijkse demografische top in Boedapest was vorig jaar Giorgia Meloni te gast, de uiterst rechtse premier van Italië die ook een pronatalistische koers vaart.

Volgens demograaf Karel Neels
(UAntwerpen) moeten we Macrons woorden ook in de context plaatsen van het 
succes van rechtse partijen in Europa. ‘Frankrijk is altijd trots geweest op zijn ­geboortecijfer. Nu dat onder druk staat, stuurt de president bij. We zien wel vaker dat het demografische verhaal politiek wordt gerecupereerd. Macron voelt de ­hete adem van Marine Le Pen van het uiterst rechtse Rassemblement national in de nek. Bovendien speelt in Frankrijk ook de omvolkingstheorie een rol in het publieke debat.’

De term ‘omvolking’ is verbonden met een complottheorie die stelt dat ‘elites’
migranten hierheen halen om de autochtone bevolking te vervangen. In Vlaanderen dweept het Vlaams Belang ermee. Zonder er expliciet naar te verwijzen, tracht 
Macron de aandacht voor vruchtbaarheid vanuit rechtse hoek te pareren, denkt Neels.

Volgens Bieke Purnelle, directeur van RoSa, het centrum voor gender, feminisme en gelijke kansen, is het geen toeval dat vooral radicaal-rechtse of conservatieve politici de nataliteitspolitiek genegen zijn. ‘In de beginselverklaring van het Vlaams Belang staat: “De eerste en belangrijkste kern van de samenleving is het traditionele gezin, waarvan de waarde maatschappelijk erkend en gewaarborgd wordt door het 
huwelijk tussen man en vrouw.” De focus van extreemrechts op het dalende geboorte­cijfer past in zijn wereldbeeld dat de
westerse beschaving existentieel bedreigd wordt doordat geëmancipeerde vrouwen minder kinderen krijgen. Ze beweren dat migranten de boel overnemen. De Wever gaat niet zo ver als extreemrechts, maar wat hij zegt over de “demografische achteruitgang van de autochtone bevolking” is ­gewoon een omvolkingstheorie light.’

Nieuwe Belgen

Het klopt dat het Europese vruchtbaarheidscijfer vanaf het midden van de jaren 1960 is beginnen te dalen. In de jaren nul van deze eeuw steeg het opnieuw en sinds 2010 kent het een grilliger verloop. Een 
Belgische vrouw had in 1960 gemiddeld nog 2,54 kinderen. Volgens nieuwe cijfers van het Federaal Planbureau bedroeg dat gemiddelde in 2022 nog 1,52 kinderen. De experts vermoeden dat het cijfer zal stijgen tot 1,60 in 2070.

En hoe zit het met het geboortecijfer bij nieuwe Belgen? Volgens professor Neels zijn er heel wat misverstanden over de vruchtbaarheid van autochtone Vlamingen versus Vlamingen met buitenlandse roots. ‘Het totale vruchtbaarheidscijfer ligt slechts 0,10 à 0,15 kind per vrouw hoger door toedoen van vrouwen met een migratieachtergrond’, zegt hij. Die groep vrouwen is heel divers. ‘Bij sommige vrouwen ligt de vruchtbaarheid lager – doorgaans zijn dat migranten die uit Europa zelf komen. Bij andere vrouwen ligt de vruchtbaarheid 
hoger, maar dat is vaak alleen in de jaren kort na de migratie en is dus een tijdelijk­ fenomeen.’

En bij de tweede en derde generatie migranten? Neels: ‘Het komt nog vaker voor dat jongvolwassenen met een migratie­achtergrond vroeger aan een gezin beginnen dan autochtone Vlamingen. Maar simpelweg verwijzen naar culturele verschillen volstaat niet als verklaring. Onderzoek toont aan dat mensen met buitenlandse roots meer moeilijkheden ervaren op de schoolbanken en op de arbeidsmarkt. We weten dat de mate waarin mensen studeren de timing van gezinsvorming sterk beïnvloedt. Hoe langer je studeert, hoe later je aan kinderen begint.’

Kinderopvang

Zowat alle experts zijn het er inderdaad over eens: onderwijs is een van de belangrijkste factoren. Dat verklaart meteen waarom het geboortecijfer in de jaren 1960 begon te dalen: plots gingen veel meer vrouwen studeren én werken.

Ook is er wetenschappelijke consensus dat mensen de gezinsuitbreiding laten afhangen van hun economische situatie. Hoe precairder het inkomen of het arbeids­contract, hoe minder zin koppels hebben om (veel) kinderen te maken. Als de overheid wil dat mensen meer kinderen krijgen, dan moet ze er dus ook voor zorgen dat er voldoende betaalbare kinderopvang en (huur-)woningen zijn.

En laat dat nu net beleidsdomeinen zijn waar de Vlaamse regering al jaren mee 
worstelt. De ploeg van Jan Jambon (N-VA) moest het hoofd bieden aan een crisis in de ­kinderopvang én op de woningmarkt. ‘Ik 
beweer niet dat politici geen impact hebben,’ zegt Neels, ‘maar het hangt ervan af waarop wordt ingezet. Met een eenma­lige geboortepremie zul je wellicht scoren bij een bepaald kiespubliek, maar ga je voorbij aan de echte noden van jonge huis­houdens.’

Week van de liefde

Politici die zich willen bemoeien met wat er in de slaapkamer gebeurt, komen dus vaak bedrogen uit, zegt pedagoog Philippe Noens, onderzoeker en docent aan het ­kenniscentrum Gezinswetenschappen van Hogeschool Odisee. Dat bleek een jaar
geleden in Zweden, waar het stadsbestuur van Solleftea Valentijnsdag opschaalde tot een heuse ‘week van de liefde’. ‘Onder het motto “heb meer lief, want we moeten met meer zijn” organiseerde de stad lezingen over in-vitrofertilisatie (ivf) en vertoonden de bioscopen meer romantische films. Of Solleftea massaal het bed indook, valt te betwijfelen, zegt Noens. ‘Een jaar later valt er geen babyboom te noteren.’

Ook de Gezinsbond, die bij zijn ontstaan in 1921 volop ijverde voor een hoger geboorte­cijfer, pleit niet voor een grote sturende rol van de politiek. Volgens directeur Jeroen Sleurs zijn aanmoedigingsprogramma’s gedoemd om te mislukken. ‘Het is vrij simpel: als het economisch slecht gaat, worden er minder kinderen geboren. Vandaag zien we dat er veel onzekerheid is op allerlei vlakken, de crisissen volgen elkaar in sneltempo op.’

Dat betekent uiteraard niet dat de overheid niets kan doen. ‘We moeten mensen niet overtuigen om meer kinderen te krijgen,’ zegt Sleurs, ‘maar wel meer onder­steuning bieden aan mensen met een kinderwens.’

In Vlaanderen is er een moederschapsrust van 15 weken, een geboorteverlof van 20 
dagen voor de vader of meeouder, en nog 
een ouderschapsverlof van 4 maanden. Het basis­bedrag van het Groeipakket (het vroegere kindergeld) bedraagt 177 euro per maand in Vlaanderen. Ook zijn er fiscale voordelen voor wie kinderen ten laste heeft. Leven wij dan in een natalistische samenleving?

Nee, zegt Sleurs. ‘Die maatregelen zijn er niet gekomen vanuit een politieke visie om het geboortecijfer op te krikken. Eerder is het een vorm van sociale zekerheid. ­Overigens, op wereldniveau scoort West-
Europa goed, maar het kan altijd ­beter. Volgens de Gezinsbond moet de ­kinderbijslag de helft dekken van de ­minimumkosten 
die kinderen met zich meebrengen. Dat is 
exclusief de kosten voor het onderwijs en de kinderopvang. Wel, vandaag zien we dat het Groeipakket slechts 40 procent van de minimumkosten dekt. Van kinderen krijgen wordt niemand rijk.’

Vrouwenlichaam

Blijft de vraag waarom uitspraken van ­politici over het geboortecijfer steevast felle reacties uitlokken. Is het niet in het belang van een staat dat de bevolking zich in stand houdt?

RoSa-directeur Purnelle: ‘Of je het nu leuk vindt of niet, praten over geboortes is per definitie praten over vrouwenlichamen. En dat is niet onschuldig. Als koppels geen kinderen willen, dan krijgen ze die niet. Mensen zullen echt geen kinderen maken om het vaderland te beschermen.’

Pedagoog Noens: ‘Heel wat oproepen van politici om meer kinderen te krijgen ­getuigen van een paternalistische reflex. Vroeger riep meneer pastoor op om veel kinderen te maken, nu lijkt Vadertje Staat die rol over te nemen. De laatste jaren zie ik dat politici zich ook bovenmatig interesseren voor de omgang van ouders met hun kinderen. Met slogans zoals “stuur kinderen zo veel mogelijk naar de kinderopvang” proberen ze de dagelijkse opvoeding te sturen. Dat getuigt niet alleen van weinig vertrouwen in het gezin, je kunt het belang van de staat bovendien niet zomaar laten samenvallen met het belang van het kind of het gezin.’

Ook Jeroen Sleurs van de Gezinsbond wijst erop dat kinderen krijgen in de eerste plaats een privéaangelegenheid blijft. Maar hij maakt wel een kanttekening: ‘Waarom moeten alle belastingbetalers opdraaien voor de kinderbijslag, zeggen critici van die tegemoetkoming. Maar ze vergeten dat ook zij verzorgers nodig zullen hebben wanneer ze oud zijn. Migratie kan soelaas brengen, maar is geen oplossing voor alles. Kortom, aan de beslissing om al dan niet kinderen te krijgen, zitten altijd maatschappelijke aspecten vast.’