Manu Claeys over Oosterweel: ‘De actiegroepen hebben zelfs geen begin van een oplossing’

Manu Claeys is niet te spreken over de manier waarop actiegroepen de werken aan Oosterweel gedeeltelijk hebben laten stilleggen via de Raad van State. Hij noemt het zelfs ‘huichelachtig’.

Eind 2021 schorste de Raad van State de conformverklaringen waarmee bouwheer Lantis met PFOS vervuilde grond van de Oosterweelwerken naar het bedrijfsterrein van 3M in Zwijndrecht wil verplaatsen. Volgens de Raad zijn de conformverklaringen van de Grondbank, de Vlaamse overheidsdienst die de werken moet toestaan, onwettig. Gevolg? Belangrijke grondwerken voor de Oosterweeltunnels werden stilgelegd. Het geding was aangespannen door Greenpeace en actiegroep Grondrecht. Tegen het arrest is geen beroep mogelijk.

Manu Claeys is lid van de raad van bestuur van Lantis en voorzitter van het burgercollectief stRaten-generaal, maar beklemtoont dat hij uitsluitend in eigen naam reageert. Hij is verrast door het arrest, zegt hij. ‘In essentie gaat het over het aantal bouwprojecten dat je in één zogenaamde kadastrale werkzone kunt hebben. De Raad van State heeft geoordeeld dat er niet één, maar drie bouwprojecten in één kadastrale zone zijn. De crux is een lacune in het Vlaams decreet over bodemsanering en het uitvoeringsreglement Vlarebo. Er ontbreekt een duidelijke definitie van wat een bouwproject is.’

De oplossing is dus simpel, dat decreet aanpassen?

Manu Claeys: Dat weet ik niet meteen. Een decreet aanpassen moet langs politieke en parlementaire weg en dat vraagt tijd.

Hebben de actiegroepen die lacune niet terecht aangekaart?

Claeys: Na de turbulentie over de PFOS-vervuiling heeft de overheid een Commissie Grondverzet opgericht om te controleren of de grondwerken veilig verlopen. Die commissie met gezondheidsexperts, toxicologen en bodemdeskundigen besloot dat de werken goed verlopen, ook de gezondheidsaspecten. Die commissie deed enkele aanbevelingen om de bouwwerf nog beter te organiseren. Lantis kon met zijn rechtsgeldige conformverklaringen blijven voortwerken, want de commissie zei zelf dat haar aanbevelingen geen dwingend juridisch advies waren. Toch heeft Lantis besloten om ook die aanbevelingen te volgen met nieuwe technische attesten, die op 3 december door de overheid opnieuw conform werden verklaard. Meteen daarna zijn de verzoekers naar de Raad van State gestapt. Ze roken hun kans met die nieuwe documenten. Tegen de vorige conformverklaringen konden ze niet meer procederen want de termijn was verstreken.

Het is hun voornaamste bedoeling om Oosterweel helemaal stil te leggen en après nous le déluge.

De actiegroepen hebben dat arrest toch vooral uitgelokt vanwege de volksgezondheid?

Claeys: Ik vind het huichelachtig dat die actiegroepen verklaren dat ze het voor de volksgezondheid doen. De commissie had al vastgesteld dat er geen nieuwe of bijkomende gezondheidsrisico’s waren. De actiegroepen waren eerst naar het parket gestapt, dan naar de burgerlijke rechtbank, vervolgens probeerden ze een milieustakingsvordering en uiteindelijk volgde de Raad van State. Ze procedeerden tot ze een instantie vonden die hen op één punt gelijk gaf.

Is dat niet hun goed recht?

Claeys: Ze procederen om het Oosterweelproject recht in het hart te treffen. Ze zouden die ambitie beter eerlijk toegeven. In hun officiële communicatie slaan ze trouwens een andere toon aan dan op sociale media. Daar klinkt het dat het Oosterweelproject vervloekt is en vernietigd moet worden. Maar ze beseffen wellicht dat de publieke opinie vooral wil dat de werken snel vooruitgaan en dus zeggen ze dat niet officieel. Dat dubbele discours vind ik ontnuchterend.

Activisten vinden dat u, en met u stRaten-generaal, zich heeft laten inpakken door bouwheer Lantis.

Claeys: Dat is volstrekt onwaar. Als burgerbeweging stap je in een zeer complexe wereld bij zo’n enorm openbaar project met veel partijen. De essentie van participatie is dat je niet alleen het eigen grote gelijk najaagt. De PFOS-actiegroepen hebben ten aanzien van Oosterweel al lang niets meer met gezondheid te maken, maar met hun diepe wantrouwen in de overheid en Lantis. See you in court is hun enige oplossing. Vertrouwen opbouwen doe je niet in een rechtbank, maar rond de vergadertafel. De mensen van Grondrecht hebben expliciet gezegd dat ze weigeren te praten met Lantis of de overheid. Jammer, want ondertussen wachten honderdduizenden mensen in en rond Antwerpen op een betere leefomgeving met minder files, minder lawaai en uitstoot, minder vervuiling en meer bovengrondse parken, meer groen en meer openbaar vervoer. Wij denken dat het Toekomstverbond (de overeenkomst tussen overheid en burgerbewegingen voor een Oosterweelverbinding met tunnels en overkappingen, nvdr) de sleutel daartoe is.

Is de onzekerheid over de PFOS-vervuiling nu niet het belangrijkste? Je zult maar in Zwijndrecht wonen en zien hoe al die vervuilde grond wordt opgegraven en rondgereden.

Claeys: Er zullen altijd onverwachte dingen opduiken bij zo’n groot project, waarvoor je pragmatische oplossingen moet vinden. Die oplossing wás er. De Commissie Grondverzet heeft ook gezegd dat er geen verband bestaat tussen de PFOS-vervuiling en Oosterweel. Die vervuiling bestaat al lang en iedereen weet dat chemieconcern 3M de vervuiler is. Ja, er zijn fouten gemaakt met de communicatie en met adequaat optreden van de overheid. Maar in een rechtbank kun je alleen dingen kraken. Hoe gaan de verzoekers aan de bewoners uitleggen dat ze misschien nog jarenlang naast een bouwwerf zullen wonen die stilligt? Wat zullen ze in de zomer zeggen tegen de bewoners over het opwaaiende stof van die vervuilde grond? Hoe zullen ze uitleggen dat de file-ellende nog jaren langer kan duren? Als je de tunneldelen die in Zeebrugge gemaakt worden niet in het beperkte juiste seizoen over de Schelde naar Antwerpen kunt varen, loop je het risico dat je meteen een jaar moet wachten op een volgende gelegenheid. Twee of drie maanden vertraging kunnen meteen twee of drie jaar worden. Proficiat dus aan de verzoekers met hun pyrrusoverwinning.

Wie zal het allemaal betalen? Zal 3M opdraaien voor de kosten?

Claeys: De factuur zal zeker oplopen voor de overheid. De verzoekers willen dat de vervuilde grond veilig gestockeerd wordt. De ironie is dat Lantis voor de meest vervuilde grond een oplossing van 130.000 vierkante meter had op het bedrijfsterrein van 3M zelf. Die vuilste grond zou daar ingepakt worden in afwachting van een goede techniek om hem te saneren. De actievoerders willen dat de grond naar een vergunde stortplaats gaat. Welke Vlaamse gemeente zal zeggen: breng die 600.000 kubieke meter PFOS-grond maar naar ons? Sommigen stellen voor om de grond naar een stortplaats in Nederland te voeren. Ze vinden het blijkbaar een propere oplossing om duizenden vrachtwagens honderden kilometers de baan op te sturen. Maar ze schreeuwden wel al moord en brand voor de paar kilometer verplaatsing tussen Linkeroever en het 3M-bedrijfsterrein. 3M zou door de terugname van die grond ook voor de kosten van de sanering opdraaien. Vlaanderen moest alleen de verplaatsing van de grond betalen, de rest was voor vervuiler 3M. Helaas is die oplossing door het arrest nu onmogelijk gemaakt. De actievoerders hebben zelfs geen begin van een oplossing. Mijn conclusie blijft: het is hun voornaamste bedoeling om Oosterweel helemaal stil te leggen en après nous le déluge.

Er zijn verschillende procedures bezig. Is een gesprek nog mogelijk met de actievoerders?

Claeys: Ik heb de voorbije acht maanden geen enkele bereidheid gezien om te praten. Wij hebben dat Toekomstverbond kunnen sluiten omdat we van de rechtbank naar de werkbank zijn overgestapt. Toen kwam er schot in alle plannen. Je kunt beter mee aan tafel zitten. Die bereidheid of openheid zie ik niet bij de actievoerders. Zullen ze het eens zijn met een aangepast decreet? Zullen ze andere bouwtechnieken aanvaarden? Of zullen ze telkens opnieuw een juridische uitputtingsslag proberen?

De PFOS-problematiek wordt eindelijk aangepakt en de overheid toont goede wil. Houd dus op met die pogingen om Oosterweel en het Toekomstverbond te raken met juridische spitstechnologie. Iedereen die met dit dossier bezig is wordt stilaan moedeloos en wacht op vooruitgang, niet op meer vertraging – ook de Antwerpse bevolking. Samen wettelijke en haalbare oplossingen bedenken, dat is de beste weg. En dat mag u echt als mijn oproep zien.