‘Woke racism’: taalkundige John McWhorter hekelt de excessen van de antiracismebeweging

‘Veel zwarten vinden slachtofferschap het allerinteressantste wat zwarten ooit is overkomen’, zegt taalkundige John Mc Whorter.

Eigenlijk wil ik niet de hele tijd over woke praten’, zegt John McWhorter halverwege het gesprek. ‘Ik ben een doodsaaie taalkundige. Ik ben een nerd, ik wil oude cartoons lezen, piano spelen en op mijn gemak naar de supermarkt. Ik wil helemaal niet in tweehonderd verschillende podcasts zitten. (zucht) Maar ik zie het als mijn plicht om mijn stem te laten horen. Een deel van de antiracismebeweging in Amerika is fundamenteel de verkeerde kant opgegaan.’

We spreken McWhorter in zijn hotel met uitzicht op het Antwerpse Centraal Station. Dat we elkaar spreken in de stad waar de burgemeester de strijd tegen de wokebeweging in het centrum van het politieke debat probeert te plaatsen, is geheel toevallig: McWhorter komt in Antwerpen vooral over taalevolutie praten. Toen hij drie jaar geleden uitgenodigd werd door het Departement taalkunde van de Universiteit Antwerpen, was McWhorter bij uitstek een autoriteit op het gebied van taalevolutie. Een pandemie later, waarin de raciale spanningen na de dood van George Floyd op 25 mei 2020 hoog opliepen, is hij vooral bekend als de auteur van Woke Racism, een eloquent beargumenteerde charge op de excessen waaraan de wokebeweging in Amerika zich bezondigt. McWhorter vindt dat wokisme een religie is geworden die de zwarte gemeenschap uiteindelijk schade toebrengt.

Woke betekent vandaag: iedereen aanvallen die je gevoeligheden niet deelt.

McWhorters kritiek op de richting van de antiracismebeweging heeft een lange voorgeschiedenis. Als jonge linguïst raakte McWhorter betrokken bij een maatschappelijke discussie met verstrekkende gevolgen. In 1996 had een school in Oakland, een voorstad van San Francisco, het idee gelanceerd om Black English, het typische dialect waarmee de meeste zwarten in Amerika hun Engels kruiden, in te voeren als onderwijstaal. De school meende dat door zwarte kinderen in hun thuistaal te onderwijzen ook hun schoolresultaten zouden verbeteren. Het goedbedoelde idee ontaardde in een heuse mediastorm. Tucker Carlson, de conservatieve stokebrand die onophoudelijk de cultuurtrom roert bij Fox News, noemde Black English een taaltje ‘waarin niemand zijn werkwoorden vervoegt’. McWhorter grinnikt wanneer we hem de anekdote in herinnering brengen. Hij is een groot liefhebber en verdediger van Zwart Engels. ‘In tegenstelling tot wat veel Amerikanen denken, is Black English geen slecht Engels. Het is een dialect met eigen taalregels. Het is niet zo dat zwarten om het even wat doen wanneer ze Black English spreken. Geen enkele Zwarte Amerikaan zal “he thinked” zeggen in plaats van “he thought.”’

Toch wees McWhorter het idee om Black English als onderwijstaal te gebruiken resoluut van de hand. ‘Er bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs dat zwarte kinderen een taalprobleem hebben. Dat ze minder scoren op school heeft te maken met de kwaliteit van het onderwijs en met de manier waarop lezen wordt aangeleerd.’ Tot zijn eigen verbazing kreeg McWhorter een storm van kritiek te verduren. ‘Blijkbaar werd ik verondersteld om als zwarte taalkundige het gebruik van Zwart Engels op school te steunen. Ik moest laten zien dat ik lid ben van de gemeenschap die de “witte macht” hoorde te bestrijden. (lacht) Wist ik veel! Ik was een nerd die Indo-Europese taalkunde bestudeerde. Die hele discussie zette me aan het denken. Sindsdien zie ik het als mijn plicht om als zwarte intellectueel kritisch te zijn voor de antiracismebeweging.

Een van de voornaamste problemen is dat bijna niemand kan uitleggen wat ‘woke’ eigenlijk betekent. Probeert u het eens?

John McWhorter: ‘Woke’ is begonnen als een hippe term om te tonen dat je aandacht hebt voor institutioneel racisme. Het idee stamt eigenlijk uit de jaren zestig. Toen was de gedachte: er is misschien geen gedwongen segregatie meer, maar er zijn nog steeds redenen waarom zwarten minder maatschappelijk succes hebben die niet hun schuld zijn. ‘Woke’ zijn betekende dat je de linksige wijsheid aanvaardde dat institutioneel racisme nog steeds een probleem is. Op die manier heb ik mezelf ook als ‘woke’ beschouwd.

Maar u bent het nu niet meer?

McWhorter: Zo rond 2016 is de term van betekenis veranderd. ‘Woke’ slaat vandaag op mensen die aandacht hebben voor structureel racisme, maar tegelijk iedereen aanvallen die hun gevoeligheden niet deelt. Er zijn de voorbije jaren verschillende journalisten ontslagen omdat ze iets hebben gezegd en geschreven wat de zogenaamde woke mob niet aanstond. Ik vind dat ongehoord. Dit is niet hoe antiracisme er hoort uit te zien.

Het idee dat racisme alomtegenwoordig is, is natuurlijk ouder dan de wokebeweging. Hoe keek u daar zelf naar toen u opgroeide?

McWhorter: O, ik heb in mijn jeugd een héél expliciete instructie gekregen in structureel racisme. Mijn moeder groeide op in het diepe Zuiden, slaagde erin om professor sociaal werk te worden en hield ab-so-luut niet van blanken. Ik ben geboren in het jaar na de Civil Rights Act. Er hingen geen bordjes met ‘Whites only’ op de drinkfonteinen, en zwarten die in het Zuiden probeerden te stemmen, liepen niet langer het risico om verwond of gedood te worden.

Dat wil niet zeggen dat racisme geen factor meer is, toch?

McWhorter: Natuurlijk bestaat racisme nog steeds. Maar veel hoogopgeleide Amerikanen – blank en zwart – koesteren het idee dat er niets veranderd is sinds 1960. Dat frustreert mij enorm, want álles is veranderd sinds 1960. Dat creëert een nodeloos negatief zelfbeeld voor jonge zwarte Amerikanen. Veel zwarte intellectuelen hebben het idee dat slachtofferschap het allerinteressantste is wat zwarten ooit is overkomen. Bepaalde intellectuelen hebben een heel zelfbeeld opgebouwd rond het idee dat er een subtiel maar almachtig racistisch systeem bestaat dat constant je leven beïnvloedt.

Ontkent u dat racisme nog steeds een enorm probleem is voor zwarte Amerikanen?

McWhorter: Mijn probleem was vooral dat het disproportioneel is. Ja, racisme is nog steeds een probleem in Amerika. Maar je kunt de positie van de zwarte gemeenschap op geen enkele manier vergelijken met die van zestig jaar geleden. We kunnen onszelf toch niet blijven zien zoals onze ouders en grootouders ons zagen. Maar als je dat punt maakt, worden mensen ontzettend boos.

In uw boek noemt u de wokebeweging ‘een nieuwe religie’. Hoe komt u daarbij?

McWhorter: Het is iets wat me al langer opvalt. In 2015 schreef de bekende activist Ta-Nehisi Coates een artikel over waarom zwarte Amerikanen herstelbetalingen moeten krijgen voor het slavernijverleden. De hele antiracismebeweging reageerde dolenthousiast. Ik begreep niet goed waarom. De discussie over herstelbetalingen is al decennia bezig. In zijn artikel stond eigenlijk niets nieuws. Waarom is iedereen er dan zo enthousiast over, vroeg ik me af. Tot het me duidelijk werd dat ze Coates’ artikel als een soort van Heilige Schrift zagen. Het is alsof je in de kerk naar een preek luistert: je hoort inhoudelijk niets nieuws, maar je wordt enthousiast over de manier waarop het verwoord wordt. Dat verklaart voor mij waarom onze discussies over ras vaak zo losgezongen zijn van de realiteit. Je ziet het in de manier waarop blanken zeggen dat ze (houdt zijn rechterhand plechtig op) geprivilegieerd zijn. Het is een soort erfzonde: als je blank bent, ben je geprivilegieerd, en kun je de zonde niet meer afschudden.

Waarom scharen zo veel blanke Amerikanen zich achter een religie die eigenlijk tegen hen gericht is?

McWhorter: Omdat je, als je de woke religie volgt, toont dat je geen racist bent. Het ergste wat je als blanke intellectueel kan overkomen, is een racist genoemd worden. Het is in Amerika ongeveer even erg als een pedofiel genoemd worden. Dat is de grote aantrekkingskracht van woke voor blanken: als je woke bent, ben je zeker dat je nooit van racisme beschuldigd kunt worden.

Hebben wokeactivisten geen punt als ze beweren dat de Amerikaanse samenleving niet in het reine is met haar slavernijverleden?

McWhorter: (zucht) Ik hoor dat voortdurend: ‘Amerika moet zijn geschiedenis in de ogen durven te kijken.’ Dat klinkt natuurlijk mooi, maar wat bedoelen mensen daar eigenlijk mee? We praten voortdurend over racisme. Er is in Amerika enorm veel aandacht voor antiracismebeleid. Tenzij het natuurlijk iets anders betekent.

Hoe bedoelt u?

McWhorter: Veel mensen die zeggen dat Amerika ‘zijn geschiedenis in de ogen moet durven te kijken’, bedoelen eigenlijk dat er herstelbetalingen moeten komen voor het slavernijverleden. Dat is voor mij een legitieme discussie. Maar als dat de boodschap is, moeten ze er gewoon voor uitkomen. Dat zou constructiever zijn dan altijd maar te zeggen dat Amerika ‘zijn verleden onder ogen moet zien’. Ik erger me daaraan, omdat het niets zou oplossen. Stel u voor dat we álle Amerikanen samenbrengen in een of andere balzaal en ze dwingen om ‘het slavernijverleden onder ogen te zien’. Wat verwacht je dan dat er gebeurt? Hoe helpt dat zwarten die in armoede leven? Hoe zal dat het gemakkelijker maken voor zwarten om eten op tafel te krijgen voor hun kinderen?

Vindt u herstelbetalingen zelf een goed idee?

McWhorter: Nee. Los van wat ik vind, kán het gewoon niet lukken. Hoe zul je ooit bepalen welk bedrag voldoende is? Bovendien raakt zo’n wet nóóit door het Congres. We weten dat het niet kan. Ik vind het enorm frustrerend dat we op die manier over sociale rechtvaardigheid spreken.

Is het zo kort na het presidentschap van Donald Trump niet erg vreemd om woke uit te roepen tot de grootste bedreiging?

McWhorter: Het alledaagse racisme van Donald Trump was overduidelijk. De verkiezing van een racist als Trump heeft de vervolgingsdrang in de wokebeweging versterkt. Als de president en zijn volgers zo openlijk racistisch kunnen zijn, zo was het idee ter linkerzijde, moeten wij de barricaden op.

Er was in 2020 natuurlijk ook de dood van George Floyd, die verstikt werd door een blanke politieagent.

McWhorter: Ik ben de laatste om te ontkennen dat er verschrikkelijke dingen gebeuren. Twintig jaar geleden heb ik geschreven dat het ernstigste probleem waarmee de zwarte gemeenschap in Amerika geconfronteerd wordt, de relatie met de politie is. Ik zou het vandaag niet meer zo verwoorden.

Zwarten krijgen in veel Amerikaanse staten de raad van hun ouders om bij een politiecontrole hun handen zichtbaar te houden en geen onverhoedse bewegingen te maken. Is dat terecht?

McWhorter: Het is overdreven. Ik begrijp wel waar dat narratief vandaan komt. Mijn punt is vooral dat ook kinderen uit minder gegoede blanke gezinnen die les krijgen van hun ouders.

Doet u het zelf, wanneer u wordt tegengehouden door de politie?

McWhorter: Nee. Ik ben uiteraard beleefd, maar ik denk op geen enkel moment dat ik ga sterven. (grinnikt) Nu ik dat heb gezegd, word ik volgende week zéker door een agent neergeschoten.

Maar vindt u het dan totaal irrationeel?

McWhorter: Amerika heeft in de eerste plaats een ernstig politieprobleem. Tot we dat probleem oplossen, zullen veel Amerikanen blijven geloven dat er niets veranderd is sinds 1960. Maar het is géén raciaal probleem. Politieagenten doden véél meer blanken dan zwarten in Amerika. Vier jaar geleden is er een blanke jongen op ongeveer dezelfde manier omgekomen als George Floyd, maar dat krijgt véél minder media-aandacht.

Weet u waarbij de zwarte gemeenschap écht gebaat zou zijn? Een beter beroepsonderwijs.

Tegelijk is het duidelijk dat er nog veel frustratie leeft bij de zwarte gemeenschap. Na de dood van George Floyd waren er in meer dan 2500 Amerikaanse steden betogingen. Is die frustratie dan pure inbeelding?

McWhorter: 2020 zal de geschiedenis ingaan als het interessantste jaar dat ik in mijn leven heb meegemaakt. Dat de protesten na de dood van George Floyd zo wijdverspreid zijn geraakt, is een bizarre cocktail van factoren. Eén: er was een openlijk racistische president. Twee: er was een pandemie, en iedereen zat thuis. Drie: George Floyd werd op een walgelijke en zeer gruwelijke manier vermoord. Vier: die moord gebeurde op een moment waarop iedereen begon te beseffen dat de lockdown en de pandemie nog een hele tijd zouden duren.

U beweert dat de Black Lives Matter-betogers zich vooral verveelden?

McWhorter: Eerlijk? Ja. Ik zeg niet dat mensen niet oprecht verontwaardigd waren. Maar het is toch duidelijk dat die protesten gedeeltelijk ook een gelegenheid boden om nog eens naar buiten te kunnen. Ik zie nog een laatste factor: Zoom en Slack. Dat zijn platformen die bijna aanmoedigen om ruzie te maken. Je kunt elkaar niet in de ogen kijken, je voelt de sfeer niet aan. Al die factoren hebben een soort raciale afrekening gecreëerd, die een voedingsbodem vormde voor een toxische sfeer waarbij een deel van de antiracismebeweging gewoon is doorgeslagen.

Overdrijft u niet met uw kritiek op de wokebeweging? Is het niet zo dat de antiwokebeweging véél machtiger is?

McWhorter: De censuur en de cancelcultuur zitten evenzeer aan de rechterzijde. Ze is even aanstootgevend en verwerpelijk als die van de linkerkant. Aan beide zijden van het politieke spectrum is er intolerantie en illiberalisme.

In Amerika is het toch net de rechterzijde die boeken uit bibliotheken laat halen?

McWhorter: Dat ontslaat de linkerzijde niet van de plicht om naar zichzelf te kijken. Wij zien het probleem vooral aan de rechterzijde omdat zij boeken uit bibliotheken weghalen. Figuren als Donald Trump of Marjorie Taylor Greene scheppen als het ware op met hun gebrek aan zelfreflectie. Daardoor gaan we er al te gemakkelijk van uit dat het er aan de linkerzijde veel wetenschappelijker aan toe gaat. Dat is gewoon niet zo.

Maakt u eens concreet op welke manier de wokebeweging invloed uitoefent?

McWhorter: In de wetenschappen en in de academische beweging bestaat een neiging om sociale rechtvaardigheid als beoordelingscriterium te gebruiken. Sorry, maar voor de meeste vormen van wetenschap is sociale rechtvaardigheid volslagen irrelevant. Goede, gedegen wetenschap die ingaat tegen ons huidige idee van sociale rechtvaardigheid is wel degelijk gewoon goede wetenschap. Vooral in de menswetenschappen zie ik verontrustende evoluties: wat voor boeken raken nog gepubliceerd, welke kunst wordt nog tentoongesteld? De basisassumptie lijkt tegenwoordig wel dat je moet vechten tegen alles wat ‘wit’ is. Die vooringenomenheid helpt niet om de complexe realiteit waarin we leven te begrijpen. Die houding straalt af op de hele linkerkant van het spectrum. In Amerika wordt links nu al geassocieerd met de vervolgingsdrang en voortdurende zin voor overdrijving van de wokebeweging. Dat maakt het voor politici ter linkerzijde moeilijker om serieus genomen te worden. Daarmee doe je de zwarte gemeenschap geen plezier.

U vindt dat de wokebeweging een domme strategie volgt?

McWhorter: Wás er maar een strategie. Ik vind het absurd dat we ons altijd verliezen in theoretische debatten en nooit praten over wat mensen echt helpt. Weet u waarbij de zwarte gemeenschap écht gebaat zou zijn? Een beter beroepsonderwijs. We hebben in Amerika de absurde gedachte dat een mensenleven pas zin heeft als je hoger onderwijs hebt gedaan. Je kunt perfect een comfortabel bestaan uitbouwen als technicus, loodgieter of klusjesman. In de States zien we zulke mensen bijna als het slachtoffer van onrecht.

Dat klinkt alsof u zegt dat zwarten beter met hun handen zouden werken.

McWhorter:(grinnikt) Wat ik zeg, geldt zowel voor blanke als voor zwarte studenten. Vandaag hebben we een totaal losgeslagen systeem waarbij iedereen absoluut naar de universiteit wil. Investeren in beroepsscholen zou disproportioneel veel doen voor zwarte jongeren en benadeelde zwarte gemeenschappen. Loodgieters verdienen meer geld dan taalkundigen.

Hebben die theoretische discussies geen waarde? Is het niet goed dat we een discussie voeren over de vraag of bepaalde standbeelden nog wel een plaats hebben in de openbare ruimte?

McWhorter: Er zijn gradaties. Je kunt perfect beargumenteren dat het standbeeld van Robert E. Lee geen plaats meer heeft in de openbare ruimte. Hij was de leider van de Zuidelijke Confederatie in de Amerikaanse Burgeroorlog en streed zijn leven lang tegen rassengelijkheid. Maar bij de meeste historische figuren is die scheidslijn erg moeilijk te trekken. Moeten we iemand als Abraham Lincoln volledig afwijzen omdat hij naar onze maatstaven niet antiracistisch genoeg was? Moeten we Thomas Jefferson uitwissen omdat hij zelf slaven had? Je begrijpt de geschiedenis toch niet beter als je alle zin voor context en nuance laat varen?

In België staan nog steeds standbeelden van Leopold II.

McWhorter: Wel, dat is toch eerder een probleem. Met alle permissie: wat er onder Leopold II in Congo is gebeurd, is absolute horror. Ik zou niet weten waarvoor hij anders herinnerd zou kunnen worden dan voor zijn uitbuiting.

Volgens uw redenering zou je kunnen zeggen dat we Leopold II in zijn context moeten zien. Hij heeft bijvoorbeeld ook dit prachtige treinstation laten bouwen.

McWhorter: Finaal had Leopold II toch echt de leiding over een kolonie waar enorme gruwelen zijn gebeurd. Over zijn tijdgenoten kunt u een genuanceerder debat hebben. Stel dat een of andere mecenas in de tijd van Leopold geld uit Congo heeft gebruikt om, ik zeg maar iets, een museum te bouwen. Ik vind niet dat je zulke personen moet uitwissen. Woke gaat daarin véél te ver. Sommige wokeactivisten willen niets te maken hebben met om het even wat gefinancierd is met geld uit de kolonies. Dat is kinderachtig, en het gaat in tegen elke vorm van logica. (denkt na) Over het algemeen is dat misschien de beste regel: als je niet kunt uitleggen aan een elfjarige waarom het standbeeld weg moet, laat je het maar beter staan.