‘Flashen’ voor gratis drank: willen we een cultuuroorlog over borsten?

Het is zomer 2023, en borsten leiden nog altijd tot oververhitting.

Feesten zijn per definitie een vrolijke en wat lossere boel, en toch was er dit jaar al een paar keer stennis op Vlaamse festiviteiten. Vrouwen (en mannen) die gratis drank krijgen op voorwaarde dat ze hun borst ontbloten: het leverde meer dan één krant extra kopij op.

Nieuw is het fenomeen niet. Op de Lokerse Fonnefeesten was het jarenlang een vast gebruik dat vrouwen die hun borsten flashten en in ruil daarvoor een gratis cocktail kregen. Daar kwam kritiek op, de politie adviseerde om ermee te stoppen. Nu richt de boosheid zich op het van overheidswege herstelde fatsoen.

Op de Gentse Feesten mag het nog altijd. Burgemeester Mathias De Clercq (Open VLD) liet zich breed glimlachend fotograferen aan het ‘Botramkot’, samen met een hongerige bezoekster die haar beide borsten een stuk beter zichtbaar maakte. De dame hield haar bh wel aan.

Het is een pikantere variant van een eerdere actie van het Dreupelkot bij café Trefpunt op de Gentse Feesten, waar vrouwen een gratis drankje kregen als ze hun okselhaar toonden – net zoals mannen met baarden of lang haar een gratis glas werd gegund. Het succes was zo overdonderend dat de boekhouder van café Trefpunt na twee dagen besliste dat de pret veel te duur was geworden, en het Dreupelkot zich vervolgens zelf failliet verklaarde. Het was allemaal bedoeld als een knipoog naar de vroegere edities van de Gentse Feesten, toen kunstenaar Walter De Buck de boel bestierde, het publiek vooral uit hippies bestond, en het woord ‘bikinilijn’ nog moest worden uitgevonden.

‘Free the nipple’

Het eerste incident dit jaar vond ook al plaats in Gent. Toen in mei de eerste zomerse temperaturen werden opgetekend, raakten een paar bezoekers van het Gentse recreatiedomein De Blaarmeersen oververhit bij het zien van vrouwelijk naakt. Volgens verslaggevers van Het Nieuwsblad ‘werd een vrouw die topless verkoeling zocht in het water uitgescholden en bekogeld met zand. Het duurt niet lang of de vrouw wordt nageroepen en er klinken scheldwoorden. “Pute.” “Saloppe.” Er wordt met vingers gewezen en heftig gegesticuleerd. “Als uw moeder hier komt, zal ik haar mijn ballen dan laten zien?” De adrenaline giert over het strand.’

Een beetje tegen de verwachtingen in escaleerde de zaak níét. Een rustige, verstandige bemiddelaar vermocht meer dan wat een peloton politieagenten wellicht had gekund: rustig uitleggen waarom het niet past om vrouwen te belagen, want zíj bepalen wat ze (niet) dragen. Tijdens de discussie liepen de emoties soms hoog op, maar uiteindelijk werd het incident in alle rust afgesloten. Al noteerde de krant: ‘Ooit was topless de gewoonste zaak ter wereld, nu moeten vrouwen er weer voor vechten.’

Is dat zo? Voor een stuk zeker wel. In de jaren zeventig liet mijn moeder bij het zonnebaden het bovenstukje van haar bh ook graag achterwege, en dat op het terras van een rijtjeshuis in een Limburgs provinciestadje – je hoefde echt niet helemaal naar Saint-Tropez om een glimp van een zonnende vrouwenborst te zien. Was dat ‘ingeburgerd’ of ‘de gewoonste zaak ter wereld’? Mama zorgde er wel voor dat de buren haar niet zagen. Het mocht, het kon, en gelukkig werd er althans aan onze stranden niet moeilijk over gedaan.

De Morgen besteedt nogal wat aandacht aan de Gentse Feesten. Daaruit blijkt dat ook in het feministische kamp uit dezelfde feiten andere conclusies getrokken worden. In het commentaar van de krant houdt Barbara Debusschere de lijn aan van free the nipple: ‘Een vrouw die zelf, helemaal uit vrije wil en omdat ze nu eenmaal zin heeft in “eens zot doen” beslist om cocktails te scoren door haar T-shirt op te heffen, viert net de zelfbeschikking over haar lichaam. Ze beseft, uiteraard, dat die ongewone geste het risico inhoudt dat je er mannen het hoofd mee op hol brengt. En ze is in staat om zo’n man in dat geval op zijn plaats te zetten.’

Verderop in dezelfde krant wordt een andere klemtoon gelegd door Ciska Hoet, directeur van het kenniscentrum voor gender en feminisme RoSa. Zij ziet een verschil tussen topless zwemmen en zonnebaden of je borsten ontbloten in ruil voor gratis lekkers. Hoet: ‘Bij dat eerste kies je volledig zelf wat je wilt ontbloten. Bij dat tweede is er een duidelijke seksuele connotatie. Het lijkt daardoor dat je als samenleving vrouwen beloont die ervoor kiezen daarop in te spelen. Ik weet niet of dat zo’n ideaal signaal is. Het is niet toevallig dat er op die feestjes gevraagd wordt om je borsten te tonen en niet bijvoorbeeld je enkel of teen.’

Er is natuurlijk een verschil tussen ‘moeten’ en ‘mogen’, en alles daartussen. Sociale druk zorgt ervoor dat ‘mogen’ ook weleens ‘moeten’ wordt. Financiële krapte al helemaal: een meisje dat sneller dan een ander aan ‘de lege portemonnee’ (een vast begrip op de Gentse Feesten) toe is dan anderen, zal misschien ook sneller doen waarin ze eigenlijk geen zin heeft.

De mannenborst

In Berlijn heeft een rechter bepaald dat er geen juridisch verschil is tussen een mannen- en een vrouwenborst. In België is dat niet zo. De strafwet bepaalt nog altijd dat het verboden is geslachtsdelen te ontbloten, en onder die bepaling valt ook de vrouwenborst. Voordat we het Berlijnse vonnis zonder meer kopiëren, is het wellicht verstandig om het debat erover te organiseren – zeker in contexten van voyeurisme, seksuele intimidatie of geweld lijken er toch argumenten om de bescherming van de lichamelijke integriteit van de vrouw niet zomaar af te bouwen.

Dat wil niet zeggen dat samen met een aantal wetsartikels misschien ook de geesten niet in beweging mogen komen: het is nog altijd niet overal vanzelfsprekend dat een vrouw in alle rust borstvoeding kan geven. Soms neemt de valse pudeur zelfs weer de overhand: schilderijen van meesters zoals Rubens en Titiaan zijn niet meer veilig op sociale media zoals Facebook – de censuur van de techbedrijven is geschoeid op de leest van de Amerikaanse preutsheid.

Toch zullen wetten of reglementen niet alles kunnen regelen. Ook al zou het beste uitgangspunt inderdaad het Berlijnse model kunnen zijn, omdat het tenminste duidelijk is. Namelijk: waar het tot nu toe mannen is toegelaten om hun borst te ontbloten, mogen vrouwen dat ook – en vice versa. Als mannen op het strand of in het zwembad alleen in zwembroek mogen rondhossen, waarom vrouwen dan niet? Tegelijk is het in de meeste badplaatsen verboden om op de dijk zonder T-shirt rond te lopen – niemand vraagt voorlopig om de gratis drank à la mode gantoise te promoten als een zomervariant voor de hele Belgische kust.

Hoe dan ook doet men ook op het strand of aan het zwembad nog altijd aan wat men zelf wil. Ik ben het type dat zich op het strand pas bevrijdt van zijn T-shirt bij een kwieke duik in zee. Ik wil dat het liefst zo houden ook. Ik zou niet willen dat iemand mij zou verplichten om mij meer naakt te geven dan ik zelf wil.

Dat houdt nog andere consequenties in. De naaktheidskwestie is niet alleen een zaak van persoonlijke smaak en gemak, het hele debat is ook cultureel bepaald. De grenzen van wat kan en wat niet verschuiven voortdurend. Daar draait het eigenlijk om. Dat betekent dus ook dat we in een multiculturele samenleving met naakt moeten leren omgaan op een multiculturele manier. We kloppen ons graag op de borst dat we in onze contreien in de meest liberale tijden ooit leven, met de grootste verdraagzaamheid. Dan moeten we dat ook maar eens bewijzen. En dan maak je dus geen stampij wanneer er naast de topless vrouw een andere vrouw in boerkini ligt te zonnen. De ene heeft misschien een beetje minder textiel aan dan de gemiddelde zonneklopster, de andere wat meer. Maar we gaan rond de gewenste strand- en badmode toch geen culture war beginnen? Dat zou de negatie van elk liberalisme zijn. Gelijkheid heeft vele vormen, ook in hun verscheidenheid.