Online misogynie en homohaat: waarom een feministische, kwetsbare versie van Andrew Tate niet de oplossing is

Jongens die zich online vergapen aan vrouwenhatende influencers hebben positieve rolmodellen nodig. Dat is althans een populaire reactie op de groeiende groep jonge mannen die teruggrijpt naar traditionele rolpatronen en daarbij dreigt te belanden in misogynie en homohaat. Maar hoeveel heil kunnen we verwachten van progressieve TikTokkers? En is zo’n rolmodel zelfs niet even problematisch? ‘Je creëert opnieuw het beeld van onaantastbaarheid dat types als Andrew Tate zo graag ophangen.’

Tijdens een gezinsvakantie in Frankrijk twee jaar geleden deed Franks* oudste zoon plots homofobe uitspraken. ‘Ik viel compleet uit de lucht’, vertelt de 52-jarige vader van twee tienerzonen van 17 en 14. ‘Mijn vrouw en ik beschouwen onszelf als progressief. Hun moeder heeft altijd een carrière gehad en onze jongens speelden zowel met auto’s als met poppen. Maar toen ik tegen de homohaat van mijn zoon inging, hadden we meteen klinkende ruzie.’

In de maanden die volgden ging het van kwaad tot erger. ‘Telkens wanneer ik het gesprek probeerde aan te gaan, deed hij nog straffere uitspraken’, vertelt Frank. ‘Hij duwde me steeds verder weg. Je zou het kunnen wegwuiven als normaal pubergedrag, maar ik vond het te ernstig om te negeren. Alleen leek ik niet tot hem door te dringen. Ik voelde me machteloos.’

Genderkloof vergroot

Het verhaal van Frank is geen alleenstaand geval. Zo rapporteerde de  Britse krant The Guardian een wereldwijde conservatieve backlash bij de mannelijke gen Z’ers, de generatie tussen de 16 en de 29 jaar oud. Een op de zes vindt feminisme kwalijk en een derde steunt de conservatieve denker Jordan Peterson in zijn overtuiging dat we terug moeten naar ouderwetse rolpatronen. En dat terwijl vrouwelijke adolescenten almaar progressiever worden.

Ook recent onderzoek van het Vlaams Jeugdonderzoeksplatform bevestigt die genderkloof. Jongens zijn over het algemeen minder tolerant tegenover minderheidsgroepen dan meisjes en ze zijn ook minder overtuigd van de impact van klimaatverandering. Bovendien hinken jongens al jaren achterop met hun schoolresultaten en komen ze vaker in aanraking met verslaving en geweld. Steeds meer leerkrachten, ouders en andere opvoeders zijn dan ook verwoed op zoek naar oplossingen.

Binnen dat kader klinkt de roep om positieve rolmodellen steeds luider. Niet toevallig wordt daarbij de hoop gevestigd op online influencers, want bij uitstek op sociale media floreert het machismo. Andrew Tate, hét prototype van de online vrouwonvriendelijke alfaman, vergaarde miljarden views op TikTok met filmpjes waarin hij zijn rijkdom etaleert en vrouwen vergelijkt met honden die zijn bevelen moeten volgen. In zijn kielzog verzamelen massa’s spierbundels online duimpjes met een soortgelijk discours.

Ook Donald ‘grab ‘em by the pussy’  Trump is mee groot geworden dankzij botte oneliners op online platformen en sinds zijn herverkiezing lieten zijn aanhangers uitspraken als ‘your body, my choice’ en ‘get back in the kitchen’ viraal gaan. De tijd dat misogynie en homohaat beperkt bleven tot nichefora in de zogenaamde ‘manosphere’ ligt duidelijk ver achter ons.

Vlaamse tienerjongens in de ban van Andrew Tate: ‘Blijf jij maar thuis, ik zorg voor het geld’

Mannelijke feministen

Moeten we dan op zoek naar de antipode van de Tates en Trumps van deze wereld? Op het eerste gezicht lijkt het vanzelfsprekend om een mannelijke influencer naar voren te schuiven die inclusiviteit propageert, zorgzaam is en feministische standpunten inneemt. Als hij de harten terugwint van de Tate-fans, zijn we uit de gevarenzone, zou je denken. Alleen blijkt dat makkelijker gezegd dan gedaan.

Dat stelde Michiel van der Padt vast. De Brusselaar van Nederlandse afkomst is leerkracht maar werkt ook al jaren als educator rond mannelijkheid. Vanuit die rol onderhield hij een tijdlang het Instagramaccount De Feministische Man. ‘Mijn collega en ik gebruikten dat forum om bekende mannen in de kijker te zetten die zichzelf als feminist uiten’, vertelt hij. Zo passeerde de Amerikaanse acteur Joseph Gordon-Levitt de revue, net als Eddie Vedder, de frontman van Pearl Jam, en president Barack Obama.

Alleen werd het steeds moeilijker om nieuwe namen te vinden. ‘Er zijn nu eenmaal niet zoveel bekende mannen die zich openlijk achter het feminisme scharen’, vertelt Van der Padt, ‘en bovendien weet je vaak niet of ze hun woorden ook waarmaken in de praktijk. Het is niet omdat een ster als pakweg Timothée Chalamet zich genderfluïde kleedt dat hij in het dagelijks leven goed is voor de vrouwen om hem heen.’

Maar het grootste probleem voor De Feministische Man was het medium zelf, zegt Van der Padt. ‘De algoritmes van sociale media drijven op controverse en provocatie. Als je aan mijn kant staat van het debat is het moeilijk om daarop in te spelen zonder uit het oog te verliezen waar het om moet gaan.’ Sociale media belonen wie roept en scheldt. Als je daar nuance en zachtheid tegenover stelt, drijf je niet boven.

Seksuoloog Alexander Witpas: ‘Mannen toxisch noemen is een vorm van victim blaming’

Likes voor fitnessers in dure auto’s

Ook in Franks verhaal spelen sociale media een rol. ‘Ik schrok toen ik zag met welke filmpjes mijn zoon dag in dag uit geconfronteerd werd: allemaal fitnessers met dure auto’s die beweren dat je vrouwen moet domineren. Daar gaven mijn zoon en zijn vrienden likes aan.’ Franks eerste impuls? Zijn zoon tonen dat er ook andere rolmodellen bestaan. ‘Ik ging op zoek naar mannelijke influencers die er goed uitzien en pro-lgbtqia+ zijn of graag koken. Maar dat was wellicht naïef. Hij lachte mij uit.’

Jens van Tricht weet al langer dat quick fixes geen uitkomst bieden. De auteur van Waarom feminisme goed is voor mannen werkt al jaren rond het thema als oprichter van Emancipator, de Nederlandse organisatie voor mannen en emancipatie. De hoop op een rolmodel als deus ex machina is evengoed problematisch, zegt hij. ‘Zo’n rolmodel is de tegenhanger van de boef of de schurk. Maar als je iemand ophemelt en als held naar voren schuift, creëer je opnieuw het beeld van onaantastbaarheid dat types als Tate zo graag ophangen. We moeten net af van het idee dat er mensen zijn die altijd alleen maar een winnaar zijn. Het maakt deel uit van het leven dat je niet altijd de controle in handen hebt. Er bestaan geen heiligen. Iedereen maakt fouten en het gevaar van zo’n rolmodel met heldenstatus is dat het vroeg of laat van zijn voetstuk valt.’

De hoop vestigen op influencers vindt hij symptoombestrijding. Voor Van Tricht zijn figuren als Tate een uitdrukking van wat er al decennia misloopt in de samenleving. ‘Ze schotelen jongeren een beeld voor van een luilekkerland waar je rijk wordt zonder te werken en vrouwen massaal aan je voeten liggen. Ze zeggen dat je sterk moet zijn en niet emotioneel. Maar dat is het tegenovergestelde van wat we nodig hebben. De mannelijkheid die zij opleggen vind ik ontmenselijkend, want die ontkent dat iedereen zich soms kwetsbaar en klein voelt. Als dat niet mag bestaan, ga je slecht in je vel zitten.’

Exit de online progressieve tegenhanger van Tate en Trump dus. Maar de problematiek onder de mat schuiven is ook geen optie. Want haatspraak en een negatieve houding tegenover vrouwenemancipatie hebben wel degelijk reële gevolgen in de werkelijkheid, weet Van Tricht. Als je die wegwuift als stoere tienerpraat, negeer je dat zo’n discours bijdraagt aan een bepaald klimaat: ‘Door op een bepaalde manier te praten over vrouwen of te lachen met seksistische mopjes, maak je dingen normaal die dat niet zijn.’

Safespace voor jongens

Maar wat moet of kan er dan wel gebeuren? We vragen het aan Lamia Cheba, coördinator van het Antwerpse Bazzz. Dat jeugdhuis besloot om activiteiten alleen voor jongens te organiseren. Jongens gaven zelf aan dat ze safespaces nodig hebben om het over mannelijkheid te hebben, en het jeugdhuis wilde ook de toename aan conservatieve standpunten adresseren. Al benadrukt Cheba dat niet alle jongens vatbaar zijn voor dat gedachtegoed. ‘We zien ook heel zorgzame jongens’, zegt ze. ‘Net zoals sommige meisjes erg conservatief kunnen zijn.’ De conclusie van Bazzz? Praten en luisteren is de sleutel, ook met de meest extreme stemmen.

Tijdens de sessies met jongens ontleden ze op allerlei manieren wat mannelijkheid betekent voor hen. ‘Met een stellingenspel stellen we bijvoorbeeld vragen over stereotypes en rolpatronen’, vertelt Cheba. ‘Dat zorgt altijd voor waardevolle interactie. Maar we organiseren maandelijks ook een ‘manhood evening’ waarbij de jongens onder elkaar kwetsbare topics bespreken. Onlangs ging het bijvoorbeeld over hoe je een meisje benadert dat je leuk vindt. Als vrouw kon ik zelf niet deelnemen, maar de begeleider vertelde me dat het een heel mooi gesprek opleverde.’

Er worden ook luchtigere activiteiten georganiseerd. ‘Ter ere van mannendag maakten ze geslaagde Insta-posts waarin ze toonden welke eigenschappen misschien niet “typisch” mannelijk zijn maar hen daarom niet minder man maken. Dat kan gaan van zachtaardig zijn tot houden van “me-time” of gillen als je ergens van schrikt.’ (lacht)

Die methode werpt volgens Cheba vruchten af. ‘We merken dat het beter is dat ze onder gelijken dingen kunnen uitwisselen in plaats van dat bijvoorbeeld een leerkracht zegt hoe het zit. We zien zowel jongens als meisjes terugkomen op hun standpunten of nuanceren. En als we lang genoeg met hen werken, hen ernstig nemen en het gesprek gaande houden, ontstaat er zelfs meer openheid bij de meest radicale stemmen.”

Een zorgende vader

Maar hoe het zit het dan met die rolmodellen, zijn die dan niet belangrijk? Toch wel, alleen moeten we ze niet online zoeken. De beste rolmodellen zijn de mannen met wie de gen Z’ers dagelijks te maken krijgen: leeftijdsgenoten die openlijk praten over wat er moeilijk loopt, vaders die thuis zorgtaken opnemen, leraars die tonen dat mannen wel emotioneel mogen zijn.

Die vaststelling komt in alle gesprekken terug. Jens van Tricht noemt het ‘voorbeeldgedrag’ van anderen dat moet inspireren. Het is een valkuil, zo waarschuwt hij, om jonge mannen te problematiseren zonder de hand in eigen boezem te steken. ‘Al die jongens die achter Tate en consorten aanlopen, houden ons een spiegel voor. Ze laten zien in wat voor samenleving we hen laten opgroeien.’ Daarom moeten volwassen mannen zich expliciet uitspreken voor de rechten van vrouwen en lgbtqia+-personen en bij zichzelf genderstereotypes bestrijden: ‘Kinderen doen niet wat je zegt, maar kijken naar wat je doet en kopiëren dat.’

Ook leerkracht Michiel van der Padt, vader van een eenjarig zoontje, beseft dat hij een voorbeeldfunctie heeft. ‘Ik hoop een zekere warmte uit te stralen en wil aandachtig en reflectief zijn. Fouten durven toe te geven is belangrijk, net zo belangrijk als duidelijkheid en structuur bieden. Als je samen met jongeren zo’n Andrew Tate gaat analyseren, denk ik dat ze die attitude heus wel kunnen doorprikken. Mannen die de nood voelen om op te scheppen over hun dure auto of hun bedpartners, zijn uiteindelijk heel onzeker. Wie zich goed voelt over zichzelf heeft geen duimpjes nodig op sociale media.’

Ook Frank kwam tot een soortgelijke vaststelling. Moe van het ruziemaken met zijn tienerzoon gooide hij het over een andere boeg. ‘Ik heb ons ingeschreven in een inclusieve sportclub. Er wordt zwaar getraind, dat maakt indruk op hem. En zonder dat we het erover hebben, ziet mijn zoon heel gespierde mannen die niet weglopen van hun zachtere karaktereigenschappen of die bijvoorbeeld nagellak dragen. Hij ziet er ook meisjes van allerlei achtergronden die een pak sterker zijn dan hij. (lacht) Door samen aan krachttraining te doen, blijf ik me bovendien met hem verbinden én ik heb hem erkend in het feit dat het goed is om aan je lichaam en je spieren te werken. Maar dan wel op een andere manier dan Tate.’ En nee, zijn zoon is niet radicaal van mening veranderd. ‘Maar ik voel opnieuw connectie, en dat geeft me voor het eerst sinds lang hoop.’

Mens van het jaar: Gisèle Pelicot, de vrouw die overlevers van seksueel geweld moed geeft