‘Scrollen op Instagram en inzoomen op iemands badkamertegels: het is gênant zo veel over iemand te weten die je eigenlijk niet kent’

We romantiseren het idee van authentieke zelfbepaling.

Het is me twee keer in korte tijd overkomen. Ik zie iemand die me bekend voorkomt. Misschien hebben we samen Duitse les gevolgd, of is hij een student van mij geweest. Hij zegt me niet te kennen. Na een tijdje biecht hij het toch op: hij is op televisie geweest, in een bekend programma dat ik ook heb gevolgd. ‘Ik vertel dat meestal niet’, zegt hij. ‘Mensen doen dan meteen joviaal, want ze hebben me toch al leren kennen op televisie? Maar ze vergeten dat ik hen helemaal niet ken.’

Dat is de parasociale relatie bij uitstek. Die sociologische term is bedacht voor relaties die eenzijdig zijn, vooral met beroemdheden. Neem de dood van Liam Payne in Argentinië eerder deze maand. Wie de huilende fans ziet, zou denken dat ze een hechte vriend hebben verloren, terwijl Payne hen stuk voor stuk niet kent. Of denk aan de zangeres Chappell Roan, die zich voorbije maand uitsprak tegen de verwachting van fans dat ze recht hebben op haar privéleven omdat ze haar muziek leuk vinden. Het gaat vaak over wat een fan mag verlangen van zijn parasociale relatie, maar wat zegt het aangaan van zulke relaties eigenlijk over de fan zelf?

Een parasociale relatie heeft iets voyeuristisch. Ik heb een paar van die ‘vrienden’ die ik soms bekijk op sociale media. Soms zijn het eerst vage kennissen geweest, maar intussen weet ik welke boeken ze lezen, ken ik de namen van hun kinderen, en heb ik ingezoomd op de tegels in hun badkamer die ik leuk vind.

Liam Payne of Chappell Roan zal ik niet gauw ontmoeten, maar die minder of niet bekende mensen met wie ik een eenzijdige relatie onderhoud, loop ik wel soms tegen het lijf. Steevast doe ik dan alsof ik niet veel van hen weet. Ik let erop niet per ongeluk te laten blijken dat ik hun verbouwing heb gevolgd, of wist dat ze vorige week in Frankrijk zaten. Want het is gênant zo veel over iemand te weten die je eigenlijk niet kent. Waarom precies? Zij hebben het toch gedeeld?

Het bewonderend kijken naar een ander lijkt niet cool, omdat we doordrongen zijn van wat filosoof René Girard ‘de romantische leugen’ noemt. We romantiseren het idee van authentieke zelfbepaling. We denken dat we erin moeten slagen een leven te leiden dat we helemaal zelf vormgeven, zonder ons al te veel te laten leiden door de smaak en de keuzes van anderen. We moeten zelf uitvogelen wat we willen, niet scrollend op Instagram inzoomen op de badkamertegels van een ander. Toegeven dat we dat wel doen, voelt als een falen tegen dat ideaal. De romantische leugen bestaat erin dat we denken dat die ander wel aan dat ideaal voldoet. Dat die helemaal zelf wist welke tegels te kiezen, en wij dus blijkbaar niet.

Girard zegt dat we ons blaasjes wijsmaken als we denken dat we ons niet laten leiden door hoe andere mensen hun leven vormgeven. Snuffelen in de levens van anderen maakt ons tot mens. De huilende fans van Liam Payne zijn dapperder dan ik, want ze geven toe dat ze hebben bewonderd, geïmiteerd, gevolgd, geluisterd naar een onbekende. Zij komen tenminste uit voor de waarheid achter de romantische leugen.

Martha Claeys is filosofe. Tweewekelijks zoekt ze naar het buizensysteem achter onze denkbeelden.