‘We mogen niet wachten tot de klimaatbom valt in Vlaanderen’

‘De potentiële schade van een volgende klimaatbom zou voldoende moeten zijn om Vlaanderen wakker te schudden en zich volop te wapenen. Er zijn de voorbije jaren ook al stappen gezet, maar we gaan te traag’, schrijft Caroline Deiteren. Ze roept op om ook hier lessen te trekken uit de bosbranden die momenteel de omgeving van Los Angeles teisteren.

In tijden dat regeringsonderhandelaars maanden besteden aan socio-economische hervormingen en de vakbonden betogen voor een sterke sociale zekerheid dreigt er onder de waterlijn een nieuw, onverzekerd sociaal risico te ontstaan: dat van de gevolgen van de klimaatverandering. En Vlaanderen blijkt daar bijzonder kwetsbaar voor te zijn. We mogen van geluk spreken dat de klimaatbom bij ons nog niet gebarsten is.

De voorbije maanden werd de Westerse wereld immers opgeschrikt door klimaatgeweld. Vandaag trekken de grote bosbranden in Los Angeles de aandacht, maar in oktober zorgde hevige regenval in Oost-Europa én in Valencia voor apocalyptische toestanden. Net zoals de ramp in de Vesdervallei in 2021 richtten deze fenomenen enorme menselijke en materiële schade aan. We zijn er als samenleving nog niet op georganiseerd om die op te vangen, laat staan te vermijden.

Grote bosbranden zullen bij ons niet direct voorkomen, maar andere klimaatrisico’s zoals langdurige en hevige regenval, evenals aanhoudende droogte wel. Een waterbom kan grote delen van Vlaanderen overspoelen. Bij overstromingen dreigen verschillende rivieren uit hun oevers te treden. Denk aan de Dendervallei en recent ook de IJzer. We moeten er rekening mee houden dat hevige regenval steeds vaker zal voorkomen. Terwijl vandaag 4,5% van de gebouwen risico loopt op wateroverlast, neemt dat tegen 2050 toe tot 8%. Het gaat evenwel om een gemiddelde, want in enkele steden en gemeenten zal 20 tot 30% van de gebouwen in de problemen kunnen komen.

Naast een waterprobleem worstelt Vlaanderen ook met droogte omdat het regenwater onvoldoende wordt vastgehouden tijdens natte periodes en beperkt infiltreert in de bodem. Regenwater wordt via de riolering afgevoerd naar de zee. Daardoor leiden lange periodes zonder regen tot een droogteproblematiek. Meer en meer woningen hebben daardoor te maken met scheuren en verzakkingen.

De gevolgen van deze klimaatproblemen doen zich vandaag al voor. Niet alle individuele schadegevallen bij een krimpende bodem of bij wateroverlast zijn vandaag gedekt door de verzekering. De eigenaars blijven met kopzorgen achter. In de toekomst kunnen grote klimaatrisico’s de verzekerbaarheid van woningen verder ondergraven. Dit gebeurt vandaag in Los Angeles. In Vlaanderen is het dankzij het solidariteitsprincipe verplicht om natuurrampen op te nemen binnen de brandverzekering en worden de lasten bij een ramp verdeeld tussen de verzekeringssector en de overheid.

Om de slachtoffers van de watersnood van 2021 te vergoeden, moest de regering echter al uitzonderlijke maatregelen nemen en de uitbetaling verliep vol hindernissen. Topvrouw van AG Insurance, Heidi Delobelle, waarschuwde onlangs dat een ramp zoals in de Vesdervallei in 2021, in Vlaanderen tot 6,5 miljard schade aanleiding zou geven. Onverzekerbaar, want onbetaalbaar, luidde de conclusie.

De potentiële schade van een volgende klimaatbom zou voldoende moeten zijn om Vlaanderen wakker te schudden en zich volop te wapenen. Er zijn de voorbije jaren ook al stappen gezet, maar we gaan te traag. De Blue Deal van de vorige Vlaamse regering heeft een eerste aanzet gegeven om via tal van acties de strijd tegen waterschaarste en droogte op het terrein aan te gaan. De financiering liep evenwel voornamelijk via het Europees Herstelplan. Voor deze legislatuur werd slechts 255 miljoen euro ingeschreven, maar zakt het investeringstempo de eerste twee jaar. Daarnaast is er ook het Sigma plan dat Vlaanderen beter moet beschermen tegen overstromingen van de Schelde en haar zijrivieren.

Nochtans zijn er dringend zware investeringen nodig. We moeten onze rivieren opnieuw veel meer laten meanderen en water bovenstrooms meer vasthouden,  bufferbekkens,  infiltratiezones en hakseldammen voorzien enz. We moeten onze straten en pleinen klimaatadaptief inrichten opdat het regenwater kan infiltreren en meer bomen en groen voorzien voor het tegengaan van hittestress; de onderhoudsachterstand aanpakken bij o.a. oeververdediging, kaaimuren, sluizen enz. Denk maar aan de stuwen in Geraardsbergen die hopeloos verouderd zijn. Eigenlijk moet er jaarlijks minstens 420 miljoen extra geïnvesteerd worden om onze basisinfrastructuur op orde te krijgen. Dit is een kost, maar tegelijk ook een investering die miljardenschade kan voorkomen.

Maar ook woningeigenaars moeten hun eigendom beter beschermen. Het is onmogelijk voor de overheden om dit allemaal te financieren, maar zij kunnen wel helpen door te sensibiliseren en te ondersteunen. Klimaatrisico’s en waterveiligheid verdienen evenveel aandacht als de energiezuinigheid van een woning. Het gaat om ingrepen zoals het verhogen van verluchtingsopeningen, het dichten van keldergaten, tijdelijke schotten, verhoogde drempels en vloerplaten, bouw op palen enz.  Maar ook het voorzien van hemelwaterputten, groendaken, en buffer- en infiltratievoorzieningen zoals wadi’s hebben een gunstige impact. Zulke preventieve maatregelen moeten kunnen rekenen op een beloning. Niet alleen stimulansen van de overheid, maar ook een voordeel toegekend door de verzekering. Want het risico op waterellende of verzakkingen en scheuren neemt af.

De vraag is niet of maar wanneer de klimaatbom op Vlaanderen valt. Mijn oproep is om niet af te wachten, maar om een zo groot mogelijke paraplu te bouwen, waar we met zijn allen onder kunnen schuilen. Dit betekent dat we op alle fronten moeten werken, zowel de riviergebieden aanpakken als de steden en dorpskernen. Zowel de waterwegen en stuwen als de particuliere gebouwen. Alleen door voldoende preventieve maatregelen kunnen we vermijden dat er een nieuw sociaal risico ontstaat dat een belangrijke hap uit onze welvaartstaat zou kunnen wegnemen.

Caroline Deiteren is directeur-generaal van Embuild Vlaanderen. De organisatie vertegenwoordigt zo’n 10.000 bouwbedrijven.