Na Acids kritiek op de zaak-Reuzegom: waarom de media geen ‘pussies’ zijn

Van youtuber Acid tot de website klassenjustitie.be: in de nasleep van het Reuzegom-proces spelen burgers en activisten online de rol van aanjagers van justitie en pers. Maar dat houdt ook gevaar in voor misinformatie.

In de nasleep van het arrest in de Reuzegom-zaak over de dood van Sanda Dia klinken bij straatbetogingen en op sociale media twee vaak parallelle grieven. De eerste betreft de ‘te milde’ straffen voor de Reuzegommers en de beschuldiging van klassenjustitie. De tweede luidt dat de Vlaamse pers fluwelen handschoenen hanteert in haar berichtgeving over de zaak, vooral dan omdat er geen namen of foto’s van de veroordeelden publiek worden gemaakt.

Sommige proteststemmen gaan erg ver in hun kritiek en alluderen op een complot van een bepaalde maatschappelijke ‘elite’. Die zou zowel via de media als via het gerecht de Reuzegommers in bescherming willen nemen. Waar het gevoel leeft dat justitie en pers ‘gefaald’ hebben, proberen burgeronderzoekers die lacune in te vullen. En dat loopt niet altijd even goed af.

Vet zwijn

Enkele dagen na het arrest deelde youtuber Acid met zijn honderdduizenden volgers het filmpje ‘Mijn Top 5 Reuzegommers’. Daarin gaf hij het profiel van – vreemd genoeg – vier Reuzegommers, van wie er twee niet op de doop aanwezig waren, niet in beschuldiging waren gesteld en ook niet behoorden tot de 18 veroordeelden. Het doel was uitgesproken: het ‘exposen’ van Reuzegommers uit onvrede met de uitgesproken straffen: ‘400 euro en 300 uur werkstraf is niet genoeg, dus we gaan hen cancelen’, aldus Acid.

Ook de media kregen ervan langs: zij waren volgens Acid ‘pussies’ die, omdat ze ‘bang’ waren van ‘de elite’, de namen van de Reuzegommers niet vermeldden: ‘Ik ga iets doen wat de VRT en de VTM niet durven, omdat de ouders van de studenten van de Reuzegom-club allemaal grote pieten zijn’, stelde Acid. In een opvolgvideo ging hij door op dat elan en noemde zichzelf een tegenwicht voor ‘de traditionele media die in de handen zit (sic) van de overheid’.

De grootste ophef over de video draaide om het feit dat Acid namen en herkenbare foto’s van Reuzegommers vermeldde. Maar er waren ook opvallende wraakfantasieën aan hun adres – ‘tanden die ik eruit wil slaan’ of ‘een vet zwijn dat zelf gespiest zou moeten worden’. De vermelding van een restaurant dat wordt uitgebaat door de ouders van een Reuzegommer leidde prompt tot talloze valse negatieve recensies op internet.

Foutje

Minder belicht is dat de video ook wemelde van de inhoudelijke fouten en valse beschuldigingen. Terwijl Acid uiteenzette hoe de Reuzegommers afstamden van ‘burgemeesters van grote steden’ en ‘gouverneurs van hele provincies’, kwamen foto’s in beeld van enkele West-Vlaamse burgemeesters en drie provinciegouverneurs die met Reuzegom niks te maken hebben. Voor dat ‘foutje’ verontschuldigde Acid zich een week later in een nieuwe video: de afbeeldingen waren ‘puur ter illustratie’ bedoeld, zei hij.

België

België

Strafpleiter Philip Daeninck over de zaak-Sanda Dia: ‘Nee, werkstraffen zijn niet soft’

Acid ging er ook van uit dat ‘de media’ zouden hebben ‘beloofd’ om de namen van Reuzegommers te onthullen na hun veroordeling. Dat klopt niet. Toen de vraag naar identificatie van de verdachten werd opgeworpen in de aanloop naar het proces, werd er alleen op gewezen dat iedereen onschuldig blijft tot het tegendeel bewezen is. Na het arrest, waarbij de Reuzegommers niet tot gevangenisstraffen veroordeeld werden, kozen alle persmedia ervoor om geen volledige namen, profielen of foto’s te publiceren.

Over twee personen die niet tot de veroordeelde Reuzegommers behoorden, lanceerde Acid allerlei aantijgingen om te proberen aan te tonen dat ze toch ‘bloed aan hun handen’ zouden hebben. Een voormalige Reuzegompreses werd in de video bijvoorbeeld met naam en foto genoemd en ervan beschuldigd te zijn ‘begonnen met dieren te mishandelen in Reuzegom’. Daarbij verwees Acid naar een voorval waarbij Reuzegommers een biggetje hadden geslacht (in 2009), en een gerucht dat schachten een konijn moesten opkweken dat tijdens de doop werd gedood (in 2013). Dat was jaren voordat de bewuste Reuzegommer aan de universiteit studeerde.

Doxxing

De video van Acid werd verwijderd door YouTube, maar herhaaldelijk opnieuw geüpload door Acid-fans. Maar eigenlijk is het geval-Acid slechts één voorbeeld van wat talloze andere kanalen op Instagram, Twitter en TikTok al veel langer deden: het publiceren van persoonsgegevens van Reuzegommers (‘doxxing’), uit onvrede met het verloop van het proces. Voor wie drie seconden wil googelen, zijn de namen van de Reuzegommers geen geheim meer. Al in augustus 2020 werd op de gespecialiseerde site DoxBin een lijst van namen gepubliceerd – inclusief die van familieleden, en inclusief e-mailadressen en telefoonnummers. Een recent Telegramkanaal met honderden leden dat ‘Reuzegom.Whistleblower’ heet, verzamelt eveneens alle informatie die te vinden is over de leden van Reuzegom en hun families.

Een interessanter vrijwilligersproject is klassenjustitie.be, een open burgeronderzoek van ethisch hacker Inti De Ceukelaire. Het probeert de vraag over een justitie met twee maten te beantwoorden via een vergelijking van de schadevergoedingen die in het verleden werden uitgesproken in gerechtszaken waarbij een dodelijk slachtoffer viel, opgedeeld naar geslacht en etniciteit. Maar ook dat is problematisch: in de praktijk is zo’n vergelijking vrijwel onmogelijk door de specificiteit van elke afzonderlijke gerechtszaak. De huidige overzichtstabellen op de site neem je dan ook het best met een grote korrel zout. Maar zolang een door justitie zelf onderhouden doorzoekbare databank van vonnissen en arresten ontbreekt, heeft het initiatief toch zijn waarde.

Complotdenkers

Heeft justitie gefaald in de zaak-Reuzegom? Om dat te beoordelen, is een onderzoek door academici of door de Hoge Raad voor Justitie geen slecht idee. Al is het de vraag of zo’n onderzoek de felste complotdenkers zal overtuigen. Zij menen dat verschillende generaties Reuzegommers voor zichzelf een beschermende cocon in de maatschappij hebben opgetrokken. Waarom zou zich dat niet uitbreiden naar de academische wereld of de HRJ?

Hebben de media gefaald door de namen van Reuzegommers niet te vermelden? Het lijkt wel alsof de onthulling van de namen van de Reuzegommers een ersatzstraf zou zijn, bovenop het ‘te milde’ arrest. Dat is evenwel niet de taak van de media. En het is allesbehalve zo dat het opgeven van de anonimisering de online schandpaalinitiatieven zou voorkomen hebben – die waren al jaren geleden opgestart.

De kern van de zaak is vooral dat zowel de procedurele aspecten van de Reuzegomzaak als de journalistieke praktijk complexe fenomenen zijn. En in situaties waarin informatie schijnbaar ontbreekt of dergelijke complexiteit onvoldoende geduid wordt, floreert onherroepelijk een aanlokkelijk alternatief: simplistische complottheorieën die plots wél een sluitende verklaring vormen voor wat velen beschouwen als een ‘onbegrijpelijk’ vonnis.