‘Waarom willen 80-plussers dood? Genoeg hebben van je leven is iets anders dan er klaar mee zijn’

Moeten ouderen die levensmoe zijn vlot uit het leven kunnen stappen? ‘Laten we er eerst maar eens voor zorgen dat mensen in optimale omstandigheden oud en zorgbehoevend kunnen worden’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag.

Volgens CM-voorzitter Luc Van Gorp moeten ouderen hun leven kunnen beëindigen als ze vinden dat het voltooid is. Hij verwijst daarbij onder meer naar wijlen Lutgart Simoens, die in de zomer van 2019 in Knack een vurig pleidooi hield om te mogen sterven op het moment dat ze dat zelf wou. In haar geval was er inderdaad sprake van een voltooid leven. Ze was er simpelweg klaar mee. ‘Ik tel mijn zegeningen: mijn kinderen, de radio, de liefde. Ik ben gelukkig met het leven dat ik heb mogen leiden’, vertelde ze me. ‘Als je 91 bent, heb je niet veel meer te verwachten. Hoogstens een vonkje hier en daar.’

Op het eerste gezicht zou je denken dat ontzettend veel tachtigers en negentigers met dat gevoel zitten. Tot je écht met hen in gesprek gaat. Dan blijkt het in veel gevallen eerder om levensmoeheid dan om een voltooid leven te gaan. Wie levensmoe is, vindt niet per definitie dat zijn leven afgerond is maar wil er wel graag vanaf. Zo ken ik ouderen die elke avond voor het slapengaan bidden dat ze niet meer wakker zullen worden. Niet omdat ze klaar zijn met het leven maar wel omdat ze er genoeg van hebben. Of beter: ze hebben genoeg van hún leven. Achter die levensmoeheid gaan – als je de moeite doet om goed te kijken – vaak heel specifieke noden, verlangens of leemtes schuil.

De belangrijkste reden waarom ouderen aangeven dat ze niet meer verder willen leven, is fysieke of mentale aftakeling. Ze kunnen niet meer lezen of televisiekijken doordat hun ogen achteruitgaan, hun vingers zijn te stram om te schrijven, ze worden incontinent, stappen lukt niet meer zonder rollator, door gehoorproblemen kunnen ze amper nog een gesprek voeren, ze hebben constant erge gewrichtspijn en soms moeten ze letterlijk naar adem happen. Elk apart zijn die ouderdomskwalen doorgaans niet onoverkomelijk, maar allemaal samen kunnen ze wel ondraaglijk worden. Polypathologie, zoals artsen dat noemen, kan vandaag al een grond voor euthanasie zijn.

Een andere oorzaak van levensmoeheid is het grote gemis dat veel ouderen met zich meedragen. Vaak komt dat doordat ze hun partner, met wie ze na een huwelijk van soms vijftig of zestig jaar helemaal waren versmolten, zijn verloren. Anderen komen maar niet te boven dat ze afscheid hebben moeten nemen van een kind. Het doodsverlangen van Lutgart Simoens had niet alleen met haar voltooide leven te maken maar ook met haar grote verdriet: ‘Is het niet genoeg dat ik moet leven met het verlies van al die mensen die ik heb liefgehad? Mijn kleindochtertje, twee van mijn kinderen, mijn broers en mijn zus, mijn eerste man, mijn partner.’

Daarnaast gaan er achter levensmoeheid vaak mankementen schuil die we wel (voor een stuk) kunnen verhelpen. Zo blijken velen helemaal niet opgezet te zijn met de zorg die ze (niet) krijgen. Veel zorgbehoevende ouderen geven in een vroegtijdige zorgplanning of negatieve wilsverklaring, bijvoorbeeld, aan dat ze niet meer naar het ziekenhuis willen worden gebracht of niet meer gereanimeerd willen worden. ‘Die is duidelijk levensmoe’, zou je dan denken. Maar als je doorvraagt, blijkt er soms iets anders aan de hand te zijn: sommige ouderen willen niet meer naar een ziekenhuis doordat ze daar slechte ervaringen hebben gehad. Ze hadden het gevoel dat ze niet werden gerespecteerd of er werden hun behandelingen opgedrongen of net geweigerd.

Zoals Leon (80), die het ontzettend vernederend vond dat hij in het ziekenhuis werd gedwongen om een luier te dragen en ook na lang aandringen geen bedpan kreeg. Iets vergelijkbaars schuilt achter de ogenschijnlijke levensmoeheid van Esther (81). Niet toevallig begon ze voor het eerst over haar doodsverlangen te praten toen haar vaste thuisverpleegkundige, die twee keer per dag bij haar langskwam, er de brui aan gaf. Sindsdien komen er steeds andere verpleegkundigen over de vloer. Dat vindt Esther niet alleen verwarrend maar ook beangstigend.

Luc Van Gorp heeft overschot van gelijk als hij beweert dat we er alles aan doen om iedereen zo oud mogelijk te laten worden en daarbij te weinig oog hebben voor de kwaliteit van die extra levensjaren. Hoog tijd dat we daar iets aan doen. Door ouderen zowel in hun eigen huis als in ziekenhuizen en woonzorgcentra als volwassenen te behandelen, door hun patiëntenrechten tot hun laatste dag te respecteren, door nog meer te investeren in psychologische hulp, en ga zo maar door. Dan zal vanzelf duidelijker worden of iemand genoeg heeft van het leven of er daadwerkelijk klaar mee is.