Waarom vrouwen eicellen laten invriezen: ‘Geen énkele vrouw doet dit voor haar carrière’

Steeds meer vrouwen laten eicellen invriezen. Bijna allemaal zijn ze single. Of hoe ‘de technologie van de hoop’ de technologie van de wanhoop werd.

Toen ze 35 was, startte Nina Vandeweghe (36) de procedure op om eicellen te laten invriezen. ‘Ik kwam net uit een lange relatie, besefte dat mijn vruchtbaarheid vanaf dan alleen maar achteruit zou gaan, en wist niet of ik nog op tijd een nieuwe partner zou vinden.’ Toch bedacht ze zich op het laatste moment. ‘Ik zag op tegen de hormonenkuur en de kosten. En dat succes helemaal niet gegarandeerd is, deed me terugkrabbelen.’

Vandeweghe mag dan nog twijfelen, honderden vrouwen zetten de stap wel al. ‘In 2021 telden we 1000 eicelinvriezingen over heel België’, zegt professor Dominic Stoop, hoofd van de dienst fertiliteit van het UZ Gent. ‘Dat cijfer omvat zowel medische als niet-medische invriezingen. Bij niet-medische invriezingen of AGE banking stijgt het aantal jaar na jaar.’ Ook in de universitaire ziekenhuizen van Leuven, Antwerpen en Brussel zit AGE banking in de lift. De ‘age’ in AGE banking staat voor ‘anticipation of gamete exhaustion’, vooruitlopen op het opraken van eicellen. Volgens Stoop zal de behandeling in de toekomst alleen maar vaker uitgevoerd worden.

Flitsvriezen

Het invriezen van eicellen begon in België in 2009. ‘Toen we er in Brussel mee van start gingen, hadden we over het hele eerste jaar twee patiënten’, zegt Stoop. Wie aan de procedure begint, dient zichzelf twee weken lang met injecties hormonen toe. Die stimuleren de eierstokken, waardoor er meer eicellen rijpen. Die worden dan via een pick-upoperatie geoogst en ingevroren.

Veel vrouwen hebben een Peter Pan-man, die niet wil opgroeien. Wij hebben die luxe niet.

Marcia Inhorn, Yale University

‘In Nederland spreekt men over “flitsvriezen”’, verduidelijkt professor Michel De Vos, afdelingshoofd van Brussels IVF, het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde aan het UZ Brussel. ‘Dat is een mooie omschrijving van de techniek. Eenmaal uit het lichaam van de vrouw, wordt de eicel afgekoeld van 37 naar min 196 graden. Die zogenaamde vitrificatie gebeurt met zo’n duizelingwekkende snelheid dat het vocht in de cel de tijd niet krijgt om te kristalliseren. Daardoor blijven de eiwitten in de cel intact, wat beter is voor de kwaliteit’, legt De Vos uit. De eicellen kunnen tot tien jaar lang bewaard worden, of langer, als de patiënt daarvoor een medische indicatie kan inroepen.

Uit een recente evaluatiestudie van het UZ Brussel blijkt dat bij 41 procent van de vrouwen een ivf-traject met ontdooide eicellen tot een levend kind leidt. Een veertigjarige vrouw die via een ivf-traject met haar eicellen van dat moment probeert zwanger te raken, maakt maar 15 à 20 procent kans op een kind. ‘Bij een ivf-traject is de leeftijd van de eicel cruciaal’, zegt Stoop. ‘Die is belangrijker dan de leeftijd van de vrouw. Hoe jonger de eicel, hoe makkelijker het is om zwanger te worden.’ Invriezen leidt dus tot hogere zwangerschapskansen, maar is niet waterdicht.

De Vos en zijn team onderzochten ook hoeveel vrouwen tussen 2009 en 2019 terugkwamen om hun ingevroren eicellen te gebruiken. Het bleek om 16,7 procent te gaan. Belangrijke kanttekening: omdat de procedure de laatste jaren aan populariteit wint en de eicellen toch makkelijk een aantal jaren bewaard worden, valt het te bezien hoe dat gebruik zal evolueren.

Carrièrevrouwen

Toen de techniek begin jaren 2010 wereldwijd werd uitgerold, werd verwacht dat vrouwen hun eicellen zouden laten vriezen om zich op hun carrière te kunnen storten. ‘Freeze your eggs, free your career’, kopte het Amerikaanse blad Bloomberg Businessweek in 2014. Techgiganten zoals Google en Facebook begonnen de invriesprocedure van hun vrouwelijke werknemers terug te betalen. Vrouwen zouden eerst werk kunnen maken van een succesvolle loopbaan, zonder dat ze het moederschap hoefden te laten varen.

Maar dat eicelinvriezing iets met carrièreoverwegingen te maken zou hebben, bestempelt Stoop als je reinste onzin. ‘Die bewering moet echt de wereld uit. Als vrouwen hun eicellen zouden invriezen vanwege hun werk, dan konden ze al sinds de jaren 1980 langskomen met hun man met de vraag om hun embryo’s in te vriezen. Dat is nooit gebeurd. Bovendien is het niet zo dat eicellen invriezen en een ivf-traject met een onzekere uitkomst zo’n makkie is of vlot met werk te combineren valt.’

Waarom doen ze het dan wel? Volgens Stoop is het antwoord een stuk minder empowering. ‘Eicellen invriezen gebeurt puur omdat de vrouw in kwestie single is.’ Dat onderschrijft ook De Vos: ‘80 procent van de vrouwen die bij ons over de vloer komen, is alleenstaand.’ De overige 20 procent zit in een relatie, maar die is ofwel te pril ofwel te instabiel om de stap naar het ouderschap te zetten. ‘Vaak zien we dat de partner nog niet klaar is om vader te worden’, verduidelijkt De Vos. ‘In zulke relaties is het buigen of barsten. Vaak zien we die vrouwen dan ook later terugkeren, als single.’

Dat was ook het geval bij Margaux Vandamme (36). ‘In mijn vorige relatie, die tien jaar duurde, voelde ik dat ik een kinderwens had. Mijn toenmalige vriend twijfelde. Het ene moment wilde hij wel kinderen, het andere niet.’ Ze besloot niet langer te wachten en stapte naar de dienst fertiliteit in het Gentse AZ Sint-Lucas. Na een hormonenkuur liet ze acht eicellen invriezen. ‘Ik wilde daarmee vooral tijd kopen. Uiteindelijk is mijn relatie niet lang daarna op de klippen gelopen. De breuk werd veroorzaakt door een samenloop van omstandigheden, maar mijn kinderwens was wel de katalysator. Ondertussen heb ik een nieuwe vriend. Omdat ik mijn eicellen heb laten invriezen, hoeven we niet overhaast te beslissen of we kinderen willen. Het haalt de druk van de ketel.’

Wanhoop

Vandammes verhaal is herkenbaar voor de medisch antropologe Marcia Inhorn, verbonden aan Yale University in de Verenigde Staten. Ze deed jarenlang onderzoek naar de redenen waarom vrouwen hun eicellen laten invriezen. De resultaten van dat onderzoek vonden hun neerslag in het boek Motherhood on Ice, dat vorig jaar verscheen. ‘Toen ik mijn beursaanvraag indiende voor dit onderzoek was mijn hypothese ook dat vrouwen deze technologie heel bewust zouden inzetten om hun kinderwens uit te stellen ten voordele van hun opleiding of carrière’, vertelt ze vanuit New Haven, Connecticut.

Maar voor de 150 vrouwen die Inhorn in de loop van haar onderzoek ontmoette, speelde hun loopbaan helemaal geen rol in de beslissing. De gemeenschappelijke noemer in hun verhaal was het gebrek aan een geschikte partner. 82 procent van de 114 vrouwen die hun eicellen hadden ingevroren om niet-medische redenen was single. De helft van de overige 18 procent zat in een instabiele relatie. En binnen de 9 procent die wel een stabiele relatie had, was het de man die twijfelde over het vaderschap. ‘Er bestaan zeker verhalen van vrouwen die de technologie gebruiken om hun carrière uit te bouwen voor ze aan kinderen beginnen’, zegt Inhorn. ‘Maar bij de overgrote meerderheid van de vrouwen die ik sprak, draaide het om mannen. Over het gebrek aan mannen. Over het gebrek aan geschikte mannen.’

Inhorn ziet eicelinvriezing dan ook niet als de technologie van de hoop maar van de wanhoop, een provisoir hulpmiddel voor vrouwen die noodgedwongen hun kinderwens moeten uitstellen. Ook Nederlandse, Britse en Amerikaanse studies kwamen tot de conclusie dat het merendeel van de vrouwen hun eicellen laat invriezen omdat ze geen partner hebben, maar wel de hoop koesteren om ooit iemand te vinden met wie ze een gezin kunnen stichten. Stoop merkt dat in zijn praktijk: ‘40 procent van de vrouwen die hun eicellen laten ontdooien, werkt uiteindelijk met een spermadonor. Maar dat is niet het idee dat ze hebben als ze hun eicellen komen invriezen. De meeste vrouwen willen geen alleenstaande moeder worden.’ Inhorn bestempelt dat als de drie p’s: partnered, pregnant and parent. ‘Vrouwen willen een partner vinden, zwanger worden met hun eigen eicellen en moeder worden. Dat is waarom ze hun eicellen invriezen.’

Peter Pan-mannen

Dat vrouwen steeds vaker naar de technologie grijpen, is volgens De Vos het gevolg van maatschappelijke veranderingen. ‘Het is minder evident geworden om op jonge leeftijd aan kinderen te beginnen, onder andere omdat mensen het stichten van een gezin vaker uitstellen tot wanneer ze zich in een duurzame relatie bevinden. Daar werd vroeger minder lang over nagedacht.’

Inhorn werd vooral geraakt door de verhalen van vrouwen die bij een man bleven in de hoop dat hij mettertijd toch kinderen zou willen. ‘Vrouwen verwezen vaak naar het idee van de Peter Panman: mannen die nooit opgroeien, die blijven twijfelen en het ouderschap uitstellen. Een vrouw heeft die luxe niet, zij heeft een dwingende biologische realiteit.’ En dan is er nog de eindeloze stroom aan potentiële partners op de datingapps. Of zoals Vandeweghe het scherp stelt: ‘Mannen kunnen altijd een jonger meisje vinden dat nog geen kinderwens heeft. Een vrouw boven de 35 met een lichaam in verval heeft die luxe niet.’

Wat Inhorn vooral opviel in de gesprekken met de alleenstaande vrouwen, was dat zij in hun zoektocht naar een man twijfelden aan zichzelf. Nochtans sprak ze vooral hoogopgeleide, succesvolle vrouwen met een bovengemiddeld inkomen. ‘Waarom hebben we het dan zo moeilijk om een geschikte man te vinden?’ vroegen ze zich af.

Om die vraag te beantwoorden, wijst Inhorn naar het toenemende verschil in opleidingsniveau tussen vrouwen en mannen. ‘In meer dan de helft van de wereld worden vrouwen steeds hoger opgeleid. Bij mannen zie je het tegenovergestelde. Dat veroorzaakt een demografisch onevenwicht.’ In 2022 had 60,6 procent van de vrouwen tussen de 30 en 34 jaar in België een diploma hoger onderwijs, bij mannen was dat 45,6 procent.

Paringskloof

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen vaker op zoek gaan naar een man die een hogere maatschappelijke status heeft, de zogenaamde hypergamie. Maar dat aanbod krimpt dus. Volgens Inhorn ontstaat zo iets wat zij the mating gap noemt: de paringskloof. ‘Sommige vrouwen uit mijn onderzoek trachtten zich aan te passen aan die nieuwe trend, en gingen op zoek naar een partner onder hun opleidingsniveau. Daar is natuurlijk niets mis mee, alleen gaven ze niet zelden aan dat mannen geïntimideerd waren door hun succes. Er zijn vrouwen die hun beroep of academische titel bewust niet vermelden op datingapps om te voorkomen dat ze daarmee mannen afschrikken.’

‘Mannen zijn niet gesocialiseerd om een partner te kiezen boven hun niveau’, benadrukt Inhorn. Als ze geen gelijke vinden, zoeken ze een vrouw met een lager opleidingsniveau. Die mag dan wel minder succesvol zijn, ze is misschien wel jonger en vruchtbaarder. De man als kostwinnaar op wie de vrouw kan steunen: het is een bijzonder traditionele gendernorm die helaas nog niet is weggeveegd.’

Ook Stoop onderschrijft de analyse van Inhorn. ‘Vrouwen zijn eerder aangetrokken tot de maatschappelijke status van een man, mannen tot de fysieke kenmerken van een vrouw. We zitten met een maatschappelijke mismatch.’

Maar De Vos ziet ook andere oorzaken voor die uitgestelde kinderwens. ‘Laten we zeggen dat de klimaatopwarming, geopolitieke spanningen en economische crises mensen twee keer doen nadenken of ze wel een kind op de wereld willen zetten. En dan zijn er nog de problemen in de kinderopvang, de krapte op de woningmarkt en de stijgende levensduurte.’

Geen garanties

Eva Roets (36) liet eicellen invriezen toen ze net 35 was. ‘Ik zat niet in een relatie en was daar ook niet actief naar op zoek. Maar ik was me wel bewust van mijn leeftijd en voelde dat ik kinderen wilde.’

Door de stap te zetten hoopte Roets op een soort garantie om nog kinderen te kunnen krijgen. ‘Maar die illusie werd in het fertiliteitscentrum meteen doorgeprikt’, vertelt ze. ‘Daar zeiden ze onverbloemd: wij kunnen niets beloven. De twee eicellen die nu van mij in de bank zitten – ik bleek minder eicellen te hebben dan verwacht voor mijn leeftijd – zijn niet meer dan een stok achter de deur. Of in mijn geval: een stokje.’ Voor de goede orde: Roets is niet minder vruchtbaar, ze heeft gewoon minder eicellen. ‘Dat was wel schrikken,’ bekent ze, ‘en ik wist daarom ook dat de oogst geen verpletterend succes zou zijn. Toch besloot ik om ermee door te gaan.’

Na de eerste punctie had ze nog een tweede ronde kunnen opstarten. ‘Maar ik moet bekennen dat ik de ingreep lastiger vond dan verwacht. Door de hormonale kuur was ik heel moe, en na de punctie voelde ik ook dat het mentaal zwaar was geweest. Ik heb nog een tweede ronde overwogen, maar heb het uiteindelijk zo gelaten.’

Ze voelt zich vandaag opgelucht dat ze het traject heeft doorlopen. ‘Ik ben blij dat ik de optie heb om mijn eicellen te gebruiken, ook al biedt het geen garanties. Ik ben er nog altijd zeker van dat ik kinderen wil, maar dan wel met een partner. Mocht ik nu iemand leren kennen, dan zit er minder druk achter.’

De Vos merkt dat heel wat patiënten eenzelfde gevoel ervaren. ‘We merken dat het de levenskwaliteit kan verhogen, omdat de vrouwen daarna minder paniekdaten. Omdat de tijdsdruk vermindert, staan ze meer open voor relaties zonder dat ze actief op zoek gaan naar een potentiële vader. Dus ook als de eicellen in de meeste gevallen nooit gebruikt geworden, kan zo’n traject gemoedsrust brengen.’

Randvoorwaarden

In 2022 waren er in België meer overlijdens dan geboortes, met een zogenaamd negatief natuurlijk saldo van 2787 mensen. Kan de technologie helpen om dat cijfer op peil te houden? De Vos is stellig: ‘We denken niet dat we met het invriezen van eicellen het probleem van de negatieve bevolkingsgroei zullen oplossen. Om een bevolking stabiel te houden, moeten vrouwen gemiddeld 2,1 kinderen baren. Dat halen we niet. We moeten ons als samenleving goed bewust zijn van de gevaren van zo’n krimp. Om het met een boutade te zeggen: wie zal onze pensioenen betalen?’ Nee, om kinderen krijgen toegankelijker te maken, zijn er volgens De Vos andere acties nodig, zoals een verbetering van de kinderopvang en de ouderschapsrust.

Collega Stoop is daar niet van overtuigd. ‘Zodra mensen een zekere levensstandaard hebben bereikt, opteren ze voor twee kinderen. Dat is een wereldwijde trend. De Scandinavische landen werden jarenlang als hét voorbeeld gezien qua gezinsplanning. De regeringen voorzagen in gratis kinderopvang en zorgden ervoor dat vrouwen zonder enige zorg kinderen op de wereld konden zetten. Wat zie je? Intussen zitten die landen onder het Europese gemiddelde. Maatschappelijke randvoorwaarden zullen mensen nooit overtuigen om een kind te krijgen. Als mensen geen kinderen willen krijgen, zullen ze er geen krijgen.’

Soms is het ook een kwestie van te weinig kennis over de menselijke biologie, ook onder vrouwen, vindt professor Diane De Neubourg, hoofd van de dienst fertiliteit van het UZ Antwerpen. ‘In de media zie je beroemdheden die kinderen krijgen op hun 45, maar daar staat nergens bij dat het niet met hun eigen eicellen is gebeurd, of dat ze een draagmoeder hebben ingeschakeld. Zoiets creëert de indruk dat alles maakbaar, koopbaar en haalbaar is op het moment dat je het wilt.’

Hoezeer we ook zijn losgekomen van onze biologie, als het om fertiliteit gaat lijkt onze natuur ons toch nog in te halen. ‘Het is zo oneerlijk dat mannen maar kunnen blijven rondhuppelen, terwijl ik me in een positie bevind waar ik niet in wil zitten: single en potentieel kinderloos’, verzucht Vandeweghe. ‘De situatie is heel oneerlijk voor vrouwen’, bevestigt ook Stoop. ‘Het is nu eenmaal zo dat de vragende partij de hoogste prijs betaalt, en dat is de vrouw. Die heeft van nature een grotere kinderwens, dat is biologisch zo ingeprent. Een man zal doorgaans minder hemel en aarde verzetten om alsnog een kind te krijgen. Dat is de biologie, en dat valt niet te ontkennen.’