Rockster-psycholoog Jordan Peterson doet Vorst Nationaal vollopen: ‘Een nemesis van de wokebeweging’

Wat is de aantrekkingskracht van de 60-jarige Canadese psycholoog, die flirt met radicaal-rechts en aanstaande zaterdag in Vorst Nationaal spreekt?

Het gebeurt niet elke dag dat Vorst Nationaal stormloopt voor een psycholoog. Aanstaande zaterdag is het echter zover, en zal de 60-jarige Canadees Jordan Peterson duizenden bezoekers inwijden in zijn eigenzinnige kijk op het leven. Zijn passage in Vorst maakt deel uit van een tournee langs Europese concertzalen. Na dit weekend spreekt Peterson onder meer nog in Rotterdam, Boekarest en Genève. De tournee draagt dezelfde naam als zijn laatste boek: Beyond Order: 12 More Rules for Life. Die titel is dan weer een knipoog naar 12 regels voor het leven, de internationale bestseller die Peterson in 2018 wereldfaam opleverde.

Het is bijna niet te geloven dat Peterson tot voor enkele jaren een doorsnee psychologieprofessor aan de Universiteit van Toronto was, die er in zijn vrije tijd een obscure blog en nauwelijks beluisterde podcast op na hield. De voorbije jaren groeide hij evenwel uit tot een heuse cultural warrior, een verdediger van conservatieve waarden die uitvaart tegen wat hij ‘de linkse cultuur van het slachtofferschap’ noemt. Peterson is een soort psycholoog-rockster, die zalen in vervoering brengt met zijn inzichten in de menselijke psyche. Met zijn uitzendingen op YouTube waarin hij levenslessen en politieke commentaren vlot aan elkaar rijgt, bereikt hij miljoenen kijkers.

(Lees verder onder de preview)

Ook cultuurfilosoof Walter Weyns kijkt met verwondering naar het fenomeen Jordan Peterson. Weyns, die met Wie wat woke? een uitgebreide cultuurkritische analyse van de wokebeweging schreef, ziet de Canadees als een soort nemesis van die beweging. Hij benadrukt dat zijn populariteit een relatief recent fenomeen is. ‘Peterson is niet begonnen als een anti-wokeactivist,’ analyseert Weyns. ‘Hij heeft de handschoen opgenomen toen de wokebeweging op haar hoogtepunt was, kort na de dood van George Floyd in 2020. Dat heeft ongetwijfeld bijgedragen aan zijn populariteit.’

Hoe verklaart u die wederzijdse afkeer?

Walter Weyns: Peterson heeft een visie op mens en samenleving die fundamenteel ingaat tegen de analyse die de wokebeweging maakt. Hij ziet menselijk gedrag als een kwestie van persoonlijke verantwoordelijkheid: je maakt je eigen keuzes. Hij argumenteert, zoals sommige moraalfilosofen dat overigens ook doen, dat ons gedrag gedeeltelijk biologisch bepaald is. Morele wetten zijn in die zin een uitvloeisel van onze menselijke evolutie. Dat staat haaks op de visie van de wokebeweging, die vindt dat menselijk gedrag bepaald wordt door machtsdynamieken, en tot welke groep je behoort. Voor de wokebeweging is Peterson het archetype van de dominante witte man die zijn eigen ideeën als universeel ziet.

Hoe verklaart u zijn enorme populariteit?

Weyns: Peterson richt zich op de grote levensvragen: wat moet je doen om een goed leven te leiden? Hij geeft, een beetje zoals Dirk De Wachter, geen recepten voor een ‘gelukkig’ leven. Dat zou ons alleen maar afleiden van het echte doel: een ‘zinvol’ leven. De basisgedachte is dat het leven moeilijk is voor iedereen, en dat je maar kan proberen om er het beste van te maken. Peterson vindt dat je je eigen leven in handen hoort te nemen. Zet je eigen leven op orde voor je de maatschappij probeert te veranderen. Kennelijk slaat die boodschap aan. Je kunt alleen maar vaststellen dat mensen blijkbaar snakken naar maatschappelijke regels. In zekere zin is Peterson een antwoord op de al te coulante opvoedingsstijl die sinds mei ’68 opgang heeft gemaakt.

Hoe kijkt u naar zijn 12 regels voor het leven?

Weyns: Dat boek heeft een interessante ontstaansgeschiedenis. Een deel ervan had hij eerder al op een forum gepost, waarbij gebruikers konden aangeven of ze iets interessants vonden om te lezen. Zijn teksten kregen eigenlijk zelden veel aandacht. Tot hij ze begon samen te vatten in bondige, losse regels, als een soort levenswijsheden. Ineens kreeg hij een enorm publiek.

Zijn boek is bijzonder moraliserend. Vindt u het vreemd dat het zo populair is geworden?

Weyns: Je kunt Peterson zien in de traditie van de predikanten in de Angelsaksische wereld die rondtrekken om hun levenswijsheden te delen met het publiek. Het speelt ongetwijfeld ook mee dat hij zelf met een zware depressie heeft geworsteld. Dat draagt bij aan zijn populariteit: hij heeft het zelf moeilijk gehad, en hij is er door zijn methodes zelf bovenop gekomen. Dat hij vandaag zo bekend is, kun je gerust zien als een soort religieus ontwaken. Het is een beetje zoals het personage Brian in Life of Brian van Monty Python: plots heeft hij een publiek, en wordt hij beschouwd als een soort profeet. (grinnikt) Het verschil met Brian is dat Peterson zich wél schikt in zijn rol als profeet.

Ziet u hem als een religieus geïnspireerd denker?

Weyns: Hij is religieus in de ruime zin van het woord. Hij is bezig met de grote betekenisvragen. Er is duidelijk een religieuze snaar die bij hem trilt. Dat hoeft niet te betekenen dat hij zelf ook gelovig is. Het heeft er misschien ook mee te maken dat hij een deel van zijn publiek niet wil vervreemden. Of misschien vindt hij het gewoon niet relevant. Peterson pleit eigenlijk voor een soort van bekering: je moet je afwenden van woke tendenzen en je moet worstelen met jezelf. Daarvoor moet je teruggrijpen naar de oude mythes zoals het christendom, de Grote Verhalen die al eeuwenlang mensen geholpen hebben.

Tegelijk heeft hij de reputatie een provocateur te zijn. Terecht?

Weyns: Oh ja, hij zoekt de conflicten graag op. Hij dweept met het heldendom. Hij spreekt jongemannen aan op hun avontuurlijkheid, en moedigt hen aan om risico’s te nemen. Je mag het jezelf niet te gemakkelijk maken. Dat komt natuurlijk over alsof hij een soort machocultuur verdedigt.

Is het niet zo dat Peterson soms expliciet radicaal-rechts opzoekt? Hij zaait bijvoorbeeld twijfel over klimaatverandering.

Weyns: Inderdaad. Peterson focust bijna exclusief op individuele problemen: hoe kan je je als individu staande houden in een veranderende wereld? Daardoor is hij blind voor collectieve problemen zoals klimaatverandering. Hij reduceert alle problemen tot de persoonlijke sfeer, ook problemen als sociale ongelijkheid, discriminatie of geopolitiek.