Vierdaagse werkweek met behoud van loon: ‘Zeker geen wondermiddel’

Het Nederlandse softwarebedrijf AFAS voert in januari 2025 als eerste privéonderneming in de Lage Landen de vierdaagse werkweek in met behoud van een voltijds loon. Maar kan zo’n systeem ook in alle bedrijven worden uitgerold? ‘Veel ondernemingen kunnen zich dat gewoon niet veroorloven’, zegt de Duitse bedrijfsinformaticus Guido Zander.

Is de voltijdse werkweek een verouderd model?

Guido Zander: Als je thuis werkt en je jouw eigen werkuren kunt bepalen, of als je in een bedrijf werkt waar je je goed voelt, vormt een voltijdse werkweek geen probleem. Maar er bestaan ook arbeidsomstandigheden die ziek maken.

Kunt u een voorbeeld geven?

Zander: Ik ben er zeker van dat een voltijdse werkweek in ploegendienst werknemers ziek kan maken, zelfs als het werk leuk is. De afwisseling van vroege, late en nachtdiensten is belastend voor het lichaam. Bovendien is er het sociale isolement. Wie drie op de vier weekends geen tijd heeft door zijn werk, wordt op den duur niet meer uitgenodigd voor de barbecue. Voor jobs in ploegendienst moet er zeker een arbeidstijdverkorting komen.

Welke oplossing stelt u voor?

Zander: Niet door plompweg overal de vierdaagse werkweek in te voeren. Veel bedrijven kunnen zich dat gewoon niet veroorloven. De ervaring heeft me geleerd dat de 35-urige werkweek van vier en een halve dag de ideale balans biedt. Ik ken geen enkel bedrijf met een 35-urige werkweek waar het ziekteverzuim hoger ligt dan 10 procent. Maar ik ken wel veel bedrijven met een 40-urige werkweek in ploegendienst waar het aantal zieken op 15 procent of hoger ligt.

Hoe kan dat in de praktijk gebracht worden?

Zander: Er zijn bedrijven die zo’n 35-urige werkweek tegen 2028 stap voor stap willen invoeren, met behoud van loon en meer vakantiedagen. Elk jaar zullen ze de werkweek een uur korter maken. Dat lijkt me een goede aanpak. Je moet werknemers en bedrijven ook niet overbelasten door al te bruuske ingrepen.

Niet elk bedrijf kan het zich veroorloven om de arbeidsduur te verlagen, toch?

Zander: Op langere termijn kunnen bedrijven die met ploegendienst werken het zich niet veroorloven om het níét te doen. Wat is het alternatief? De verborgen reële kosten zijn veel hoger. In veel bedrijven ligt het ziekteverzuim hoog en is het personeelsverloop groot, terwijl ze geen vakmensen meer vinden.

Wat kan dan beter?

Zander: Het is voordeliger om nieuwe arbeidsmodellen in te voeren, in combinatie met efficiënte digitale softwaretools. De meeste bedrijven keuren sneller een project goed dat de productiviteit met drie procent verhoogt dan een project dat het aantal zieken met vijf procent doet dalen. De gezondheid van mensen moet dringend centraal komen te staan.

De vierdaagse werkweek lijkt in dat opzicht een goed voorstel, maar daar staat u sceptisch tegenover?

Zander: Op een paar uitzonderingen na is de vierdaagse werkweek vooral geschikt voor bedrijven met bedienden die al veel thuiswerk organiseren. Het is een arbeidsmodel dat onder bepaalde voorwaarden kan werken, maar het is zeker geen wondermiddel. En als je het voltijdse aantal werkuren over vier dagen verdeelt, zoals in het Belgische model, dan moeten werknemers langere dagen werken en hebben ze minder flexibiliteit dan voorheen. Werknemers in bedrijven die de vierdaagse werkweek hebben uitgeprobeerd, kunnen nu kiezen tussen vier of vijf dagen werken per week. Velen vonden de vierdaagse werkweek te zwaar.

‘Een kortere werkweek voor iedereen? Puur populisme’

Bestaan er sectoren waarvoor de vierdaagse werkweek wel geschikt is?

Zander: Veel bedrijven die zich toeleggen op handenarbeid zijn al met succes overgeschakeld naar de vierdaagse werkweek. Zij kunnen de werkuren gemakkelijker verdelen. De arbeiders werken vier dagen ongeveer negen uur in plaats van acht, en op vrijdag kunnen ze dan uitrusten. De werkgevers kunnen zo ook een dag verplaatsingskosten uitsparen.

Wie moet er nieuwe arbeidsmodellen in een bedrijf introduceren?

Zander: De personeelsafdeling of de leidinggevenden, vaak in overleg met de ondernemingsraad. De vierdaagse werkweek van bovenaf opleggen werkt absoluut niet. Het meest gehate werktijdmodel wordt plots heilig als er sprake van is het te veranderen. De werktijdverdeling is een van de moeilijkste gespreksonderwerpen in een bedrijf. Als je eraan sleutelt, heeft dat ook gevolgen voor de vrije tijd of de kinderopvang van je werknemers. Daar staan mensen argwanend tegenover.

Hoe kun je zo’n omschakeling dan wel doen slagen?

Zander: Er bestaat geen perfect model voor iedereen. Heel belangrijk is dat bedrijven hun werknemers de keuzemogelijkheid bieden: wie dat wil, kan blijven werken zoals vroeger, maar daarnaast komen er een of twee werktijdmodellen bij. Bedrijven moeten duidelijk maken welke flexibiliteit ze van hun werknemers verwachten en wat daar voor hen tegenover staat. Dat kunnen minder werkuren zijn, meer geld of meer flexibiliteit, ook binnen eenzelfde model.

Waarom is dat belangrijk?

Zander: Een werknemer met een pasgeboren baby heeft andere noden dan een werknemer met kinderen die het huis net uit zijn. Er is veel personeelsverloop in bedrijven omdat de werknemers de levensfase waarin ze zich bevinden niet kunnen rijmen met het arbeidsmodel. Die tegenstrijdigheden proberen we op te lossen, zodat de werknemers geen ontslag hoeven te nemen.

Waarop let u nog als u bedrijven adviseert?

Zander: Je moet vertrekken vanuit de operationele vereisten: een callcenter moet bereikbaar zijn voor de klanten, een productiebedrijf moet de vooropgestelde hoeveelheden produceren, een ziekenhuis moet patiënten verzorgen. Dat staat vast, dat werk moet op bepaalde tijden uitgevoerd worden. Daarnaast zijn er flexibele taken: daarbij maakt het niet uit of iemand om zeven of om negen uur begint te werken. Als het werk op het einde van de week maar af is.

Welk model is het populairst?

Zander: Dat verschilt per leeftijdsgroep. Jonge mensen kiezen vaker voor een flexibel model, terwijl oudere mensen doorgaans de voorkeur geven aan een model met een vaste planning. Voor mensen die al een behoorlijk loon krijgen, is flexibiliteit vaak aantrekkelijker dan een hoger salaris. In laagbetaalde sectoren zouden de werknemers liever meer loon krijgen dan een extra vrije dag.

In welk arbeidstijdmodel zitten uw medewerkers?

Zander: We werken volgens een klassieke 40-urige werkweek, gebaseerd op vertrouwen: we hebben geen kantoor, iedereen werkt van thuis. Daardoor heeft iedereen volledige controle over zijn werkuren. We verwachten wel dat onze medewerkers tijd maken voor dringende werkafspraken. We letten vooral op de geleverde prestaties, niet op de gewerkte uren. Het is belangrijk daar een goed evenwicht in te vinden.

Hoeveel uren werkt u zelf?

Zander: Tussen de 45 en 50 uur per week. Ik probeer wel geregeld ruimte voor ontspanning te creëren, ook tijdens de week. Om dat te compenseren werk ik ook soms op zaterdag. Maar dat zie ik niet als een opgave, want ik doe mijn job graag.

Vierdaagse werkweek zonder loonverlies: kan dat?