‘Vergrijzingsgolf in de zorg wordt ook een verhaal van Vlaanderen’

‘De komende jaren zullen er meerdere heilige huisjes moeten aan geloven’, schrijft Johan Staes (VLOZO). Hij reageert op de moeilijkheden die woonzorgcentra ondervinden om voldoende personeel te vinden.

Woonzorgcentra die vaker hun toevlucht moeten zoeken tot projectverpleegkundigen en zelfstandige freelancers. Het thema beroert al een tijd de gemoederen. Iets minder prominent aanwezig in dit debat zijn een zin voor realiteit en pragmatisme. Maar vooral ook een besef dat alle stakeholders vandaag – ouderen, zorgmedewerkers, werkgevers en alle overheden – samen in dezelfde lekkende boot zitten.

Demografie is alles. Demografie en hoe deze evolueert is dé bepalende factor voor de toekomst van een samenleving. Het is haar lot als het ware. En ons demografisch lot is ondubbelzinnig duidelijk. Er werden de laatste jaren immers meer dan voldoende wetenschappelijke studies, artikelen en opiniestukken over gepubliceerd.

Alle prognoses tonen aan dat onze bevolking razendsnel vergrijst. 1 op de 5 Vlamingen is vandaag al 65-plusser en 338.000 van hen zijn zelfs 85 jaar of ouder. Tegen 2040 zullen de 85-plussers met 380.000 zijn en volgens dezelfde prognose komen er tegen 2040 nog eens 202.000 bij.

Denken dat deze vergrijzingstsunami ons zal passeren zonder een wezenlijke maatschappelijk impact te veroorzaken is een waanidee. Meer nog, we worden vandaag al onmiskenbaar met de eerste gevolgen geconfronteerd in onze Vlaamse ouderenzorg.

Het aantal zorgmedewerkers ouder dan 50 steeg tussen 2019 en nu met 78%. Oudere verpleeg-en zorgkundigen nemen hun welverdiend pensioen op. Onvoldoende nieuwe medewerkers staan klaar om de vacante plaatsen op te nemen. Tegen 2030 stijgt de vraag naar bijkomende zorgmedewerkers met 18%. Dit betekent dat 100.000 vacatures in de zorgsector zullen ingevuld moeten worden. Ondertussen stijgt de zorgvraag omwille van een groeiend aantal zorgbehoevende ouderen.

We merken vandaag al dat de vraag naar meer en betere ouderenzorg sneller stijgt dan het onmiddellijk beschikbare aanbod aan zorgmedewerkers op onze arbeidsmarkt. En laten we wel wezen, we staan vandaag nog maar aan het begin van de vergrijzingsgolf.

Als de vraag naar zorg gedurende langere tijd groter is dan het zorgaanbod, dan verwerven de mensen die dit aanbod op de vloer realiseren, verpleegkundigen en zorgkundigen, natuurlijk een sterkere onderhandelingspositie. Dat principe beschreef Adam Smith al in 1776 in zijn werk, ‘The Wealth of Nations’.

En zo knoop ik terug aan met het fenomeen van de projectverpleegkundigen in de Vlaamse woonzorgcentra. Beheerders van woonzorgcentra merken al geruime tijd dat verpleegkundigen hun vaste loopbaan opofferen om als projectverpleegkundige bij een outsourcingsbedrijf of als zelfstandige freelancer via een internetplatform aan de slag te gaan. Deze statuten geven hen vaak een betere verloning, meer extralegale voordelen zoals bijvoorbeeld een bedrijfswagen, maar vooral ook de flexibiliteit om hun eigen agenda te bepalen.

Beheerders van woonzorgcentra moeten conform de geldende regelgeving de klok rond een minimum aantal verpleeg- en zorgkundigen op de werkvloer hebben. Omwille van de krapte op de arbeidsmarkt moeten de zorgvoorzieningen beroep doen op dure uitzendkrachten, projectverpleegkundigen en zelfstandige freelancers. Zorg moet immers continue en alle dagen van het jaar gegarandeerd worden. 

De door projectverpleegkundigen verleende zorg aan bewoners van woonzorgcentra wordt – in tegenstelling tot zorg die verleend wordt door verpleegkundigen in vaste loondienst, uitzendkrachten en zelfstandige freelancers – niet meer vergoed door de Vlaamse Sociale Bescherming. De financieringsbron werd door de Vlaamse Regering op 1 januari 2023 drooggelegd. Intussen roept die drooglegging vragen op. Sommigen vinden deze beslissing heel terecht, anderen wenden zich tot Vrouwe Justitia om deze teniet te doen.

Ik begrijp de beslissing van de Vlaamse overheid. Onze Vlaamse woonzorgcentra zijn experten in het aanbieden van langdurige zorg. Bewoners en hun familieleden wensen geen steeds wisselende zorgverstrekkers. Zij willen herkenbare gezichten waar ze een band mee kunnen opbouwen. Maar vooraleer er sprake kan zijn van herkenbare zorg moet er eerst natuurlijk gewoon zorg zijn. En zonder voldoende verpleegkundigen in een woonzorgcentrum is er geen zorg mogelijk. Of zoals onze Duitse buren het soms zeer puntig stellen, ‘Erst komt dass Fressen, dann kommt die Moral’.

De Vlaamse Sociale Bescherming is er gekomen om kwaliteitsvolle en langdurige zorg in de  woonzorgcentra te financieren. Als de overheid merkt dat steeds meer professionals vaste tewerkstelling opgeven om als uitzendkracht, projectverpleegkundige of als zelfstandige freelancer aan de slag te gaan dan moet ze ingrijpen. Onderzoeken wat de drijfveren zijn en met de bevindingen aan de slag gaan.

Blijkt dat het de zoektocht is naar een work-life balance op maat, dan moeten overheden en sociale partners dit kunnen aanbieden. Maar daarvoor is flexibiliteit nodig. In de personeelsnormering, in de samenstelling van de teams, in de arbeidswetgeving, in het verloningsbeleid, in de functie-inhoud, in de uurroostering en in de arbeidsorganisatie. En dat vereist toch wel dat meerdere heilige huisjes er zullen moeten aan geloven…

Johan Staes is gedelegeerd bestuurder van het Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk VLOZO.