Uitspraken Zuckerberg (Meta) beroeren EU: ‘Er moet geïnvesteerd worden in Europese ethische alternatieven’

De beslissing van Meta-topman Mark Zuckerberg om in de VS voor Community Notes in plaats van factcheckers ter kiezen, valt slecht bij Europarlementariërs. De Europese Commissie maakt zich geen zorgen en wijst naar de DSA-wetgeving.

Op 7 januari publiceerde het socialemediabedrijf Meta een persbericht met de naam ‘Meer spraak en minder fouten’. In het persbericht wordt gemeld dat Meta in de Verenigde Staten zal stoppen met het inschakelen van externe factcheckers om mis- en desinformatie op te sporen op de platformen van Meta. Op Facebook en Instagram zal die moderatie in de toekomst moeten gebeuren op basis van Community Notes, een systeem dat gangbaar is op het concurrerende platform X en dat socialemediagebruikers toelaat om zelf correcties of nuanceringen toe te voegen aan posts.

Vooralsnog beperkt Meta zich met de ingreep dus enkel tot de VS. In de Europese Unie geldt er namelijk andere, strengere wetgeving. Die wetgeving, beter bekend als de Digital Services Act (DSA), verplicht online platformen zoals Facebook om stappen te ondernemen om de verspreiding van mis- en desinformatie tegen te gaan.

Maar moet de beslissing van Zuckerberg gelezen worden als een prelude op eenzelfde scenario voor de EU? Verschillende Europarlementsleden denken van wel. Zij zien in de beslissing van Zuckerberg niet alleen een poging om techmiljardair Elon Musk en inkomend president Donald Trump op te vrijen, maar als een expliciete aanval op de EU en haar DSA.

Vloedgolf aan nepnieuws

Een van de Europarlementsleden die bijzonder actief zijn rond de DSA-wetgeving is de Duitser Damian Boeselager (Volt). Begin januari liet hij op X nog zijn ongenoegen blijken over de richting die dat platform uitgaat onder leiding van Musk. Volgens Boeselager zou het beleid van Musk niet voldoen aan de Europese wetgeving. ‘Het is gek om te zien dat nu ook Mark Zuckerberg Musk nadoet’, zegt Boeselager aan Knack. ‘Zuckerberg sluit zich aan bij Trump, en beweert nu dat de EU vrije media censureert.’

‘Het uitbesteden van factchecken aan socialemediagebruikers en het ontkennen van elke sociale verantwoordelijkheid zal ongetwijfeld leiden tot een vloedgolf aan nepnieuws op de Meta-platformen’, gaat Boeselager verder. ‘Dat Meta belooft om factchecks en contentmoderatie in stand te houden voor Europese gebruikers is enigszins goed nieuws, maar we moeten Meta ook aan die belofte houden. Dat Zuckerberg de EU een censurerende instantie noemt, is verontrustend.’

Boeselager verdedigt de bestaande DSA-wetgeving: ‘Grote techbedrijven moeten verantwoordelijk gehouden worden voor de inhoud die op hun platforms wordt geplaatst. We moeten het vrije woord steunen en controverses accepteren, maar het is belangrijk dat de EU duidelijk grenzen stelt.’

Kim van Sparrentak (Groenlinks-PVDA), een Nederlandse fractiegenote van Boeselager, is dezelfde mening toegedaan. ‘Laat dit een les zijn: drie decennia van ongebreidelde groei zonder regels bracht ons dit kleine clubje aan Amerikaanse tech-oligarchen. Laten we niet dezelfde fout maken.’

Van Sparrentak vindt dat de EU onafhankelijk van de VS haar beleid moet voeren, en vol de kaart van online democratie moet trekken. ‘Dat betekent pal achter de Europese tech-regulering staan en ze ook handhaven. Verder moet er volop geïnvesteerd worden in ethische Europese alternatieven.’

EU voorlopig buiten schot

Een tweet trekt zich niets aan van landsgrenzen, en dat geldt ook nog steeds voor een Instagrampost. Toch ziet de Europese Commissie momenteel geen gevaar voor de EU in de Amerikaanse beleidsaanpassingen van Meta. ‘We nemen akte van Meta’s persbericht en wensen er niet op te reageren, aangezien in de EU de DSA dit reguleert’, laat woordvoerder Thomas Regnier weten.

Regnier bevestigt wel het belang van factchecking om aan de DSA tegemoet te komen: ‘In de EU werken factcheckers op basis van hoogwaardige ethische en professionele standaarden, die hun onafhankelijkheid waarborgen. Samenwerken met factcheckers kan een efficiënte manier zijn voor platformen als Meta en X om de risico’s van kwaadwillig gebruik van hun platform te beperken. Onafhankelijke factcheckers kunnen gebruikers voorzien van extra informatie over de content die ze consumeren, en zo het negatieve effect van desinformatie op het publieke debat beperken.’

Volgens voormalig Deens sociaal-liberaal Europarlementslid Karen Melchior (Radikale Venstre) is factchecking niet de enige manier om aan de voorwaarden van de DSA te voldoen: ‘De veranderingen die Meta invoert, zouden perfect compatibel kunnen zijn als ze correct toegepast worden.’ Melchior wijst erop dat Meta het effect van een switch naar Community Notes eerst moet onderzoeken. ‘Het statement van Zuckerberg zou gelezen moeten worden als een mea culpa voor de slechte moderatie die Meta begon te doen om zijn grote adverteerders te beschermen.’

Melchior is het bovendien fundamenteel oneens met Zuckerbergs kritiek dat de DSA tot censuur zou leiden: ‘De DSA vraagt platformen om illegale content tegen te gaan, en gebruikers de mogelijkheid te geven om contentmoderatie door platformen ter discussie te stellen. De DSA gaat niet over wat een feit is en wat niet.’

Eventueel verbieden

Ook onder de dertien Vlaamse Europarlementsleden leidt de koerswijziging van Meta tot consternatie. De eerste die reageerde was Kathleen Van Brempt (Vooruit): ‘De Europese Commissie moet de bestaande wetgeving handhaven, en opvolgen wat de impact van deze koerswijziging zal zijn voor Europese gebruikers van de Meta-platformen. Net om de rechten en vrije meningsuiting van onze burgers te beschermen, hebben we Europese wetgeving nodig tegen gerichte desinformatie en manipulatie.’

Diezelfde angst voor desinformatie en illegale content weerklinkt bij Sara Mathieu (Groen). ‘De Europese wetten die platformen verplichten om te modereren moeten we blijven handhaven. Dit heeft niets met censuur te maken. Door de samenwerking met onafhankelijke factcheckers te stoppen, treedt Zuckerberg de DSA-wet met de voeten’, vindt Mathieu. ‘Haat en desinformatie moeten we net harder aanpakken, ze bedreigen onze westerse democratie en onze veiligheid. Als techbedrijven zoals X Europa uitlachen, moeten we harder optreden en overwegen die platformen te verbieden.’

Assita Kanko (N-VA) toonde zich op X minder positief. ‘De factcheckers waren inderdaad vooringenomen, en het is goed dat Zuckerberg ermee stopt in de VS. Het ging duidelijk niet om factchecking, maar om censuur’, schreef ze. Kanko kwam ook aan bod in het Radio 1-programma De Ochtend om haar mening over de beslissing van Meta te duiden. ‘Ik denk dat we moeten kijken hoe we onze bestaande wetten zoals de DSA kunnen aanpassen’’ vertelde ze daar. ‘Als je nu nog maar iets zegt op sociale media, krijg je alleen maar miserie.’

Verder valt op dat veel Europarlementsleden die een belangrijke rol hebben gespeeld in het tot stand komen van de DSA-wetgeving voorlopig de kat uit de boom kijken. Zo wenste de Deense Christel Schaldemose (Sociaaldemokratiet), die de parlementaire DSA-commissie leidde, uitdrukkelijk niet te reageren. In 2022 klonk ze nog strijdvaardig: ‘Veel te lang hebben techgiganten geprofiteerd van een gebrek aan regels’, zo sprak ze het Europees Parlement toe voor de beslissende stemming. ‘De digitale wereld heeft zich ontwikkeld tot het Wilde Westen, waar de grootste en sterkste de regels bepalen. Maar er is a new sheriff in town: de DSA.’