Tinderleugens: wanneer wordt liegen om iemand in bed te krijgen juridisch gezien strafbaar?

Een man die op Tinder over zijn identiteit had gelogen, wordt aangeklaagd wegens verkrachting. ‘We moeten als samenleving blijven nadenken over waar we de ondergrens trekken van wat nog toelaatbaar is en wat niet.’

Liegen op datingapps is schering en inslag. Mensen liegen er over hun leeftijd, status, beroep en intenties. Ze gebruiken bewerkte of soms zelfs valse foto’s. Maar wanneer wordt liegen en bedriegen om iemand tot seks te verleiden strafbaar?

Op Netflix staat nog altijd The Tinder Swindler, een misdaaddocumentaire uit 2022 over een gesofisticeerde leugenaar die zich voordeed als een rijke diamanthandelaar. Via Tinder zocht hij vrouwen uit om ze emotioneel en seksueel te misbruiken, en vervolgens astronomische sommen geld afhandig te maken. De man werd veroordeeld tot een korte gevangenisstraf.

Bij ons loopt nu ook een rechtszaak tegen een man die loog over zijn identiteit op zijn Tinderprofiel. Hij wordt aangeklaagd voor verkrachting door een vrouw met wie hij een seksdate had.

De Antwerpse zakenman van Marokkaanse origine had zich op Tinder uitgegeven voor een gespierde Italiaanse vrijgezel genaamd Ben. De foto’s van zijn strakke torso had hij bij een Italiaanse voetballer gejat.

In werkelijkheid is de man getrouwd en ook niet erg gespierd. Hij ontving zijn seksdate in zijn meubelzaak, na sluitingstijd. Een kort daarvoor gescheiden Brusselse zakenvrouw stemde in met een erotische date in een Fifty Shades of Grey-achtige mise-en-scène: bij aankomst deed ze een blinddoek om, waarna ze die gedurende de hele vrijpartij aanhield.

Pas na de seks ging de blinddoek uit en zag de vrouw dat haar date in de verste verte niet leek op zijn profielfoto. Ze diende een klacht in wegens verkrachting. Als ze had geweten hoe de man er echt uitzag, aldus haar advocaten Jana Riemslagh en Christine Mussche tijdens het proces, had ze nooit toestemming gegeven voor seksueel contact.

Volgens Sanne De Clerck, advocate van de verdachte, deed haar cliënt niets strafbaars: hij deed gewoon wat het overgrote deel van de mensen doen op datingapps. ‘Stellen we ons niet allemaal mooier voor dan we in werkelijkheid zijn? Hoeveel procent van de vrouwen gebruikt op sociale media een filter om er beter uit te zien? Wie heeft nog nooit de chique auto van familie geleend om op een date beter voor de dag te komen?’ zei ze in haar pleidooi.

De man was weliswaar niet aan zijn proefstuk toe. Hij had eerder vrouwen met een soortgelijke enscenering en een nepprofiel tot seks verleid. Er werden twee klachten tegen hem ingediend, maar die werden geseponeerd.

Ditmaal volgde het openbaar ministerie wel de redenering van de Brusselse vrouw, namelijk dat ze met leugens in de val is gelokt. Tegen de verdachte is twee jaar celstraf gevorderd. De uitspraak in de zaak valt op 13 mei. Niet alleen voor de betrokkenen, maar ook voor specialisten zedenzaken en seksueel strafrecht wordt het vonnis iets om naar uit te kijken.

Valse gynaecoloog

Zoals in veel betwiste zedenzaken draait het ook in deze zaak rond de notie toestemming. Was er echte toestemming? Of heeft de man de toestemming van de vrouw met leugens en bedrog verkregen, waardoor ze volgens de wet ongeldig is, en er geen sprake meer is van seks met wederzijdse instemming maar van verkrachting.

Advocate en experte seksueel strafrecht Lisa-Marie Parmentier geeft toelichting bij het begrip toestemming, dat in het nieuwe Belgische seksuele strafrecht, dat in 2022 werd ingevoerd, een centrale rol heeft gekregen. ‘Toestemming wordt in de wet grofweg gedefinieerd als het stellen van een handeling uit vrije wil. Zonder vrije wil zal er dus geen sprake zijn van toestemming, en kan een seksuele handeling gekwalificeerd worden als aantasting van de seksuele integriteit of verkrachting’, legt Parmentier uit.

‘Het is de rechter die zal beslissen of er al dan niet sprake is van toestemming, gelet op de specifieke omstandigheden van de zaak. De wet preciseert wel dat uit het louter ontbreken van verweer van het slachtoffer niet zomaar toestemming kan worden afgeleid. Een veelvoorkomende reactie bij slachtoffers van seksueel geweld is immers dat ze bevriezen en zich niet actief verzetten.’

Waarom vrouwen datingapps beu zijn: ‘Ze trainen je in het afwijzen van mensen’

Verder zegt de wet ook dat de toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling – nooit erna, en dat kan belangrijk zijn in deze Tinderzaak. Er kan volgens de wet ook geen sprake zijn van toestemming als er alcohol, drugs of andere substanties die de vrije wil aantasten in het geding zijn . En tot slot: toestemming is er in ieder geval níét indien de seksuele handeling het gevolg is van een bedreiging, fysiek of psychisch geweld, dwang, verrassing of een list.

Bij dat laatste zit de crux. Volgens het openbaar ministerie heeft de man wel degelijk een list gebruikt om de vrouw tot seksuele handelingen te verleiden. Er is volgens ons strafrecht sprake van een list ‘wanneer de dader vooraf of uiterlijk op het moment van de seksuele penetratie het slachtoffer wetens en willens heeft misleid.’

Als dat inderdaad het geval is, is de wet glashelder: ‘Wanneer er op zich wel een toestemming is voor een seksuele penetratie, maar deze toestemming werd bekomen op een ongeldige manier, dan is er sprake van verkrachting.’

De vraag wat nu precies een list is, en vooral, of die foute of verzwegen informatie doorslaggevend was om de toestemming te bekomen – ook dat moeten rechters zaak per zaak invullen.

‘Specifiek met betrekking tot die list is er bij ons nog niet zo heel veel rechtspraak’, zegt Parmentier. ‘Er is iemand veroordeeld die zich had voorgedaan als een gynaecoloog en op die manier vrouwen had gepenetreerd. Daarvan heeft de rechtbank gezegd: zich valselijk uitgegeven voor gynaecoloog om de toestemming van vrouwen voor seks te krijgen, is een list en daarom was er geen toestemming.’

Een andere case is een man die bewust achterhield dat hij seropositief was. ‘Ook hier was volgens de rechtbank sprake van een list.’

Dat lijken wel eenduidiger situaties dan de Tinderzaak, met aan de ene kant weliswaar een liegende man, maar aan de andere kant een vrouw die door het dragen van een blinddoek met een vorm van onwetendheid heeft ingestemd.

Om die reden vindt Parmentier dat je in de Tinderzaak moeilijk van een list in de juridische betekenis kunt spreken. ‘De vrouw heeft vrijwillig ingestemd met een anoniem rollenspel. Het opzetten van een blinddoek kun je zien als het groene licht geven voor seksuele interactie zonder voorafgaande visuele identificatie. En ze zou pas na de seksuele daad de toestemming hebben ingetrokken, toen de man in kwestie niet aan haar uiterlijke verwachtingen voldeed. Maar dat is dus volgens de wet niet mogelijk.’

Het maatschappelijke debat begint natuurlijk pas echt als rechters het nieuwe seksuele strafrecht op individuele gevallen moeten toepassen. ‘Het is ook goed dat er een debat wordt gevoerd’, aldus de advocate. ‘Wanneer is iets laakbaar, onethisch en immoreel, en wanneer is iets strafbaar? Want dan zijn de gevolgen verregaand. Verkrachting is een heel zware stempel die je op iemand drukt. Onder invloed van de MeToo-beweging en de nieuwe strafwet neemt justitie zulke dossiers nu ernstig, en dat is uitstekend. Maar we moeten blijven nadenken over waar we de ondergrens trekken van wat nog toelaatbaar is en wat niet, en welke prijs we daarvoor als samenleving willen betalen.’

Online dating: ‘Tinder is het antwoord op een van onze grootste problemen’

Liegende rabbijn

In de zomer van 2023 werd in Jeruzalem een getrouwde, uit New York afkomstige rabbijn aangehouden en door de Israëlische justitie beschuldigd van ‘verkrachting door bedrog’. Met valse Tinder- en Bumbleprofielen, waarin hij zich voordeed als een seculiere vrijgezel die werkte met assistentiehonden voor blinde mensen, had hij tientallen vrouwen gedupeerd.

Zijn advocaten zeiden dat zijn acties misschien immoreel waren, maar niet illegaal, ook omdat iedereen hoort te weten dat mensen op sociale media en datingapps nu eenmaal liegen of het gedrukt staat. Maar volgens de Israëlische justitie ging het wel degelijk om consensuele seks onder valse voorwaarden, een misdrijf dat wettelijk onder de definitie verkrachting valt.

Volgens Mona Giacometti, strafpleiter en onderzoekster aan de UCLouvain, zou je ook bij de leugens op kleinere schaal van de Antwerpse Tinderman list en valse voorwaarden kunnen beargumenteren. ‘In zedenzaken is het altijd een kwestie van het beoordelen van de feiten. Maar het strafrecht zegt duidelijk dat er geen toestemming is als de seksuele handeling het resultaat is van een list. Afwachten dus wat de rechtbank beslist. Maar naar mijn mening is er toch minimaal een soort listigheid in het gedrag van de dader. Als de rechtbank dat ook vindt, is er geen toestemming, zo simpel is het, en als het tot penetratie is gekomen, is er dan sprake van verkrachting. Ik gebruik in mijn cursus aan de universiteit het voorbeeld van een man die de slaapkamer van een vrouw binnendringt, naast haar gaat liggen en zich voordoet als haar echtgenoot. Die vrouw verwacht terecht haar man naast zich te vinden. Dat heeft de rechter dan ook beschouwd als een list.’

Giacometti erkent dat de vrouw in de Tinderzaak misschien ‘niet erg voorzichtig was’ en dat de hele setting met kaarslicht en blinddoek een alarmbelletje had kunnen doen rinkelen. ‘De rechter moet daarbij rekening houden met bijvoorbeeld de berichten die zijn uitgewisseld. Wat heeft de man tegen de vrouw gezegd om haar te overtuigen? Om haar vertrouwen te winnen? Maar sowieso: als die dader het slachtoffer doet geloven dat hij de lichaamsbouw van een Grieks standbeeld heeft, en dat blijkt totaal niet het geval, en bovendien een soort enscenering maakt die waarschijnlijk uitdrukkelijk is bedoeld om zijn leugens toe te dekken, dan zijn er toch argumenten die wijzen op een list.’

Volgens Giacometti is dat liegen van een heel andere orde dan op een datingapp een tien jaar oude foto of een gladstrijkende filter gebruiken. Op zich is het ook heel gangbaar dat men op platformen en datingapps niet zijn echte identiteit vermeldt.

Het gebruik van valse foto’s, valse namen, althans valse voornamen, is in België ook niet strafbaar – alleen het gebruik van een valse familienaam is een misdrijf. ‘Evenmin is het strafbaar om op het internet actief te zijn met een alias zoals Darth Vader. Van datingappconsumenten mag je dus ook wel verwachten dat ze zich bewust zijn van de risico’s die het gebruik ervan met zich meebrengt.’