‘Stille zorgcrisis: waar zijn de assistenten voor personen met een handicap?’

Kinderen en volwassenen die door hun handicap nood hebben aan intensieve ondersteuning, hebben in Vlaanderen recht op een persoonlijk budget. Zo kunnen ze zelf zorg en ondersteuning inkopen. Naast de gekende problematiek van de lange wachtlijsten is er een even acute als onderbelichte crisis: een schrijnend tekort aan persoonlijke assistenten. Thibault Viaene van de Vrijdaggroep en Dave Ceule van Onafhankelijk Leven vzw reiken enkele concrete oplossingen aan.

Lucas* is een negenjarige jongen uit regio Brugge. Hij is geboren met een zeldzame genetische afwijking, met een ernstige motorische en mentale handicap tot gevolg. Vanwege zijn beperking en complexe medische zorgnoden heeft hij intensieve één-op-één begeleiding nodig.

Was Lucas eind vorige eeuw geboren, toen er van persoonlijke budgetten nog geen sprake was, hadden zijn ouders geen andere keuze gehad dan hem te laten opnemen in een traditionele zorginstelling. Buiten de momenten dat Lucas daar verbleef, hadden zijn ouders de zorg volledig zelf moeten dragen.

Inclusie en zorg op maat

Voor veel mensen sluit een  voltijds verblijf in een traditionele zorginstelling niet langer aan bij het huidige streven naar inclusie, autonomie en zorg op maat. Om tegemoet te komen aan de beperkingen van het traditionele zorgaanbod en de groeiende behoefte aan patiëntcliëntgerichte ondersteuning, werd in 2000 een systeem met persoonlijke budgetten ingevoerd.

Voor Lucas en zijn ouders maakt dit systeem een wereld van verschil. Met het jaarlijkse budget dat ze ontvangen, kunnen ze ondersteuning op maat organiseren, afgestemd op de behoeften van Lucas en hun gezin. Het systeem geeft hen de vrijheid om zelf te beslissen welke zorgvorm het beste aansluit bij hun specifieke situatie, wat zorgt voor een gevoel van controle en autonomie dat in het verleden ondenkbaar was.

Ze kiezen ervoor om hem drie dagen per week overdag naar een dagcentrum te laten gaan, aangevuld met ondersteuning van een persoonlijke assistent op de andere dagen. Deze flexibiliteit stelt hen niet alleen in staat om zorg en gezin beter te combineren, maar maakt het ook mogelijk dat Lucas in een vertrouwde thuisomgeving opgroeit. Bovendien creëert het systeem ruimte om zorg zoveel mogelijk aan te passen aan de unieke noden van Lucas, waardoor hij ondanks zijn beperkingen een zo normaal mogelijk leven kan leiden.

Maar er is één groot probleem: zijn ouders slagen er simpelweg niet in een persoonlijke assistent te vinden.

Beter loon, betere zorg

Het schrijnende tekort aan persoonlijke assistenten treft veel mensen als een koude douche. Na jarenlang wachten op een budget is de ontgoocheling des te groter wanneer ze ontdekken dat ze er nauwelijks iets mee kunnen aanvangen. Persoonlijke budgetten zonder een degelijk aanbod aan persoonlijke assistenten is als een auto zonder motor: je komt nergens.

De opwaardering van het beroep van persoonlijk assistent is cruciaal om het tekort aan te pakken. Zorginstellingen kunnen aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden en extra’s zoals anciënniteit, toeslagen voor onregelmatige uren en bijkomend verlof aanbieden, iets waar budgethouders niet aan kunnen tippen. Hierdoor kunnen budgethouders geen marktconforme lonen en voorwaarden bieden aan assistenten. Extra gerichte middelen voor budgethouders die zelf assistenten tewerkstellen, zouden een belangrijke stap zijn om ook hen in staat te stellen aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden aan te bieden. Op die manier creëren we een gelijk speelveld tussen instellingen en budgethouders.

Bovendien is het beroep onbekend terrein voor velen, wat de instroom sowieso beperkt. Meer promotie voor de opleidingen die persoonlijk assistenten afleveren is noodzakelijk. In hogeschoolopleidingen zoals orthopedagogie en verpleegkunde, maar ook in trajecten zoals een zevende jaar of avondonderwijs voor zorgkundigen, moet een stage als persoonlijk assistent een volwaardige keuze worden. Nu doen studenten zelden praktijkervaring op binnen een gezin.

Meer instroom dankzij gerichte bemiddeling

Ook de VDAB kan een cruciale rol spelen in het vinden van geschikte persoonlijke assistenten. De functie van een persoonlijk assistent is sterk afhankelijk van de specifieke noden van het gezin of de persoon met een handicap. De VDAB dient vacatures en profielen beter op elkaar afstemmen en gericht kandidaten begeleiden naar de job van persoonlijk assistent. Daarbij hoeft een erkend diploma niet altijd doorslaggevend te zijn; betrokkenheid, motivatie en sociale vaardigheden zijn vaak belangrijker. Door ook nieuwkomers met relevante zorgervaring zonder erkend diploma actief te benaderen, kan de VDAB de instroom naar dit beroep vergroten.

Een gelijk speelveld tussen budgethouders en zorginstellingen, meer bekendheid voor het beroep van persoonlijk assistent en een actieve rol van de VDAB zijn cruciaal om het tekort aan assistenten aan te pakken. Met deze gerichte ingrepen kunnen gezinnen zoals dat van Lucas hopelijk eindelijk rekenen op de zorg en ondersteuning die ze verdienen.

* De casus van Lucas is fictief, maar weerspiegelt reële uitdagingen van veel gezinnen in Vlaanderen.

Thibault Viaene is voorzitter van de Vrijdaggroep.

Dave Ceule is directeur van Onafhankelijk Leven vzw.