Vorige maand startte Noëmie Raes (17) een aanvraag op voor euthanasie. Ze worstelt intussen vijf jaar met een depressie en een eetstoornis. ‘Mijn buikgevoel zegt dat steeds meer jongeren zo’n aanvraag starten’, zegt oncoloog Wim Distelmans. ‘Nochtans zijn zulke verzoeken niet wettelijk.’
Nadat Noëmie Raes (17) vorige maand een aanvraag voor euthanasie had opgestart, werd Edward Schiettecatte, ceo van het neuromodulatiecentrum BRAIN-NM, zo geraakt door haar verhaal dat hij ze een gratis behandeling aanbood (zie kader). Raes kampt al vijf jaar met een zware depressie en een hardnekkige eetstoornis. Andere hulp kon voorlopig niet baten.
‘We merken dat steeds meer jongeren naar de psychiater of de psycholoog trekken’, zegt professor in de palliatieve geneeskunde Wim Distelmans (VUB). ‘En omdat België een wet heeft die euthanasie onder bepaalde voorwaarden toelaat, merken we dat steeds meer mensen, ook minderjarigen, euthanasie verkiezen boven suïcidaal gedrag te vertonen. Daar zijn helaas geen cijfers over, maar mijn buikgevoel wijst toch in die richting.’
Gaat het dan zo veel slechter met jongeren? ‘Minderjarigen komen vandaag veel meer dan vroeger in contact met stressfactoren, onder andere door de sociale media, waar ook hun zelfbeeld onder lijdt’, aldus Distelmans.
In 2002 keurde België een wet goed die euthanasie in bepaalde situaties uit de strafrechtelijke sfeer haalt. Sinds 2014 kunnen minderjarige patiënten onder bepaalde voorwaarden ook euthanasie aanvragen. Zij moeten oordeelsbekwaam zijn, terminaal fysiek lijden en moeten zich in een medisch uitzichtloze situatie bevinden. Volgens de Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie (FCEE) zijn er tussen 2014 en 2023 vijf gevallen bekend waarbij een minderjarige euthanasie kreeg.
‘De meeste psychiaters staan weigerachtig tegenover euthanasie voor jongeren, en dat is volgens mij terecht’, zegt Distelmans. ‘De hersenen van een zeventienjarige zijn namelijk nog niet volgroeid, dat is pas het geval rond het vijfentwintigste levensjaar. Ook bij adolescenten met een psychische problematiek is het dus vaak moeilijk te bepalen of ze ongeneeslijk ziek zijn. Maar bij minderjarigen is zo’n verzoek sowieso niet wettelijk, omdat België euthanasie bij minderjarigen enkel toestaat voor terminaal fysiek lijden. Psychisch lijden valt daar niet onder, daar is de wet heel duidelijk over.’
Toch zijn er psychiaters die daar voor een stuk in meegaan?
Wim Distelmans: Een klein aantal. De meesten zullen die vraag weigeren, gebruiken hun gezond verstand en stellen andere therapieën voor om die mensen te helpen. Toch zijn er in Vlaanderen zeker psychiaters die een gunstig verslag schrijven (een verslag waarin een psychiater verklaart dat euthanasie kan plaatsvinden, nvdr), maar die de euthanasie vervolgens niet willen uitvoeren. Dat is lijden toevoegen aan het bestaande lijden. Die minderjarigen worden namelijk op het verkeerde been gezet en gaan met die verslagen ‘shoppen’ naar een arts die bereid is om wel op die vraag in te gaan.
Om als meerderjarige in aanmerking te komen voor euthanasie moet iemand ongeneeslijk ziek zijn en onbehandelbaar ondraaglijk lijden. Welke behandelingen moeten geprobeerd zijn als het gaat om psychische aandoeningen?
Distelmans: Enerzijds moeten de klassieke psychotherapeutische opties geprobeerd zijn, en anderzijds ook de biologische opties, zoals medicatie. En in sommige gevallen ook nog de diepe hersenstimulatie, waarbij door middel van elektroden diep gelegen hersenkernen elektronisch geprikkeld worden, en electroconvulsietherapie. In principe moet dat allemaal geprobeerd zijn vooraleer een psychiater kan besluiten dat de patiënt ongeneeslijk is en in aanmerking komt voor euthanasie.
U maakt deel uit van het team achter ULteam of ‘Uitklaring Levenseindevragenteam’, dat advies en ondersteuning geeft bij complexe vragen rond het levenseinde. Wat doen jullie precies?
Distelmans: Klopt. ULteam wordt gecoördineerd door LEIF, een open initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen, waarbij respect voor de wil van de patiënt voorop staat.
Bij ULteam kunnen mensen een ‘ultieme’ raadpleging krijgen bij een arts of een psychiater. Wij bieden een tweede- of derdelijnsconsultatie waar mensen met al hun vragen rond het levenseinde terecht kunnen. Meestal komen daar mensen op af met een euthanasievraag die het gevoel hebben dat ze niet gehoord worden door reguliere zorgverleners.
Omdat we niet geloven dat één discipline alle wijsheid in pacht heeft, is ULteam samengesteld uit mensen met verschillende achtergronden. Daar zitten onder meer LEIFartsen, verpleegkundigen, psychiaters, psychologen, juristen en filosofen in. Wekelijks komen we samen om complexe dossiers te bespreken en geven dan vrijblijvend advies. Daar krijgen we regelmatig vragen binnen van erg jonge mensen die vaak ook al één of twee gunstige adviezen gekregen hebben van psychiaters, en die op zoek zijn naar iemand om de euthanasie uit te voeren. Als wij hun vraag afwijzen, zijn ze vaak erg kwaad. Het lijkt soms alsof psychiaters een gunstig advies geven om ervan af te zijn. Dat is een bijzonder kwalijke evolutie.
Deep-TMS
In het Antwerps neuromodulatiecentrum BRAIN-NM startte Noëmie Raes eerder deze week met Deep-TMS. ‘Dat is een niet-invasieve vorm van neuromodulatie’, zegt interventioneel psychiater Jean-Baptiste Belge, die de behandeling begeleidt. ‘De patiënt zet een helm op die een magnetisch veld creëert dat specifieke zones in het brein stimuleert. Bij Noëmie gaat het voornamelijk om de linker en rechter dorsolaterale prefrontale cortex. We weten dat die hersendelen bij mensen met depressieve klachten op een foutieve manier interageren met andere hersennetwerken. Bij Noëmie stimuleren we het brein 9 minuten en 40 seconden aan een intensiteit van 50 hertz. Als we dat regelmatig herhalen, zouden die magnetische impulsen de verbindingen tussen verschillende neuronen en hersennetwerken moeten herstellen die de psychiatrische en neurologische aandoeningen veroorzaken.’
In de Verenigde Staten bestaat de magnetische stimulatie al sinds 1986, maar de laatste jaren neemt het onderzoek, vooral aan de Universiteit van Stanford, een vlucht. ‘Daardoor kunnen we met geoptimaliseerde protocollen hoopvolle resultaten behalen’, zegt professor Belge. ‘Wie gedurende zes weken vijf sessies per week krijgt aan 10 hertz, heeft 30 tot 40 procent kans om erna van de depressieve klachten verlost te zijn. Dat is een slaagkans die gelijkaardig is aan die van antidepressiva. Wie een intensievere therapie volgt, en net zoals Noëmie twee weken lang vier sessies per dag van 50 hertz ondergaat, ziet die slaagkans stijgen tot 80 of 85 procent. Nieuwe ontwikkelingen waar het magnetische veld georiënteerd wordt door middel van functionele beeldvorming kan zelfs na een week een slaagkans van 90 procent behalen.’
De therapie werd onderzocht en goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en kan niet alleen ingezet worden voor de behandeling van depressies, maar ook voor dwangstoornissen, angststoornissen, auditieve hallucinaties en zelfs de ziekte van Alzheimer. ‘Afhankelijk van welke zone in de hersenen gestimuleerd wordt, kunnen specifieke symptomen beïnvloed worden’, aldus Belge.
De therapie klinkt dus veelbelovend, maar blijft voorlopig prijzig. ‘Momenteel betaalt de patiënt 165 euro per sessie. Zit je aan 30 sessies, dan telt dat op tot bijna 5000 euro. We hopen dat de behandeling in België, net als in Nederland, binnenkort terugbetaald kan worden.’
Denk je aan zelfmoord en heb je behoefte aan een gesprek, dan kun je terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of via www.zelfmoord1813.be.
Wie meer informatie wil over een waardig levenseinde kan contact opnemen met LEIF (Levenseind Informatie Forum) via www.leif.be of op de LEIFlijn op het nummer 078 15 11 55.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier