‘Slachtofferschap heeft vele gezichten: verlies niemand uit het oog’

Op deze Europese Dag van het Slachtoffer vragen Wouter Torfs en Bart Claes van de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW) om met z’n allen slachtoffersensitief te zijn. Zodat wie er nood aan heeft, de gepaste hulp vindt om opnieuw grip op het leven te krijgen.

Elke dag worden mensen geconfronteerd met schokkende gebeurtenissen: een zwaar verkeersongeval, schietpartijen, een getuigenis over de impact van AI deep nudes, het proces dat er niet komt over misbruik in de kerk … We lezen erover in de krant, zien het op het nieuws, en gaan dan vaak over tot de orde van de dag. Maar voor wie iets schokkends heeft meegemaakt, is er vaak een duidelijke breuklijn; de tijd voor en na het moment dat hun leven en vaak ook dat van hun familie en vrienden ingrijpend veranderde.

Toch zoekt niet iedereen hulp na een schokkende gebeurtenis. Dat heeft ondermeer te maken met de schuld en schaamte die ze ervaren en met het beeld dat we van slachtoffers hebben.

Denk jij bij het woord slachtoffer ook meteen aan het woord dader? Dat er dus een misdrijf is gepleegd? Of denk je heel specifiek aan slachtoffers van seksueel misbruik of van intra-familiaal geweld, thema’s die op ons netvlies staan en – terecht – veel aandacht krijgen?

Bij Slachtofferhulp van CAW bereiken we jaarlijks bijna 15.000 mensen die iets schokkends hebben meegemaakt. Een op drie komt via politieverwijzing, maar vaak is er geen misdrijf gepleegd of aangifte gedaan. Want ook wie een partner verloor in een dodelijk verkeersongeval, of een kind met ernstige letsels na een woningbrand, of familie van iemand die stierf door zelfdoding, kan bij CAW terecht. De vele gezichten van slachtofferschap reiken dus veel verder dan een misdrijf. Slachtofferschap gaat om mensen in een zeer kwetsbaar moment, en vooral, om gebeurtenissen die elk van ons kunnen meemaken.

Maar hét slachtoffer bestaat niet. Iedereen kan door een onverwachte gebeurtenis of misdrijf uit balans raken en reageert daar anders op: hulpeloos, kwetsbaar, boos, strijdbaar en alles daartussen. Alle reacties hebben hun bestaansrecht; het zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis die je leven overhoop kan halen.

Toch klopt haast niemand aan bij CAW met de boodschap, ‘Ik ben een slachtoffer.’ Vaak komen ze met een vraag over hoe ze zich voelen of rond relatieproblemen en blijkt pas in latere gesprekken dat ze iets heftigs hebben meegemaakt. We zien ook gevoelens van schaamte of schuld bij slachtoffers. Ze maken iets mee en durven er niet over te praten. Of ze doen dat wel, maar hun omgeving reageert anders dan ze verwacht hadden. Wie slachtoffer werd van phishing, cyberpesten of seksueel misbruik, krijgt soms als reactie: “Hoe kon je daar intrappen?” of “Had je niet wat beter moeten opletten?”

En zo komen we bij nog een ander aspect: victim blaming. Slachtoffers worden niet alleen geraakt door wat hen is overkomen, maar ook door de manier waarop de buitenwereld reageert. Schokkende beelden die getoond worden, de publieke opinie die een mening heeft over hoe slachtoffers zich dienen te gedragen, reacties op sociale media die hen stigmatiseren of de schuld geven. Het maakt de drempel om hulp te zoeken hoger.

Wat we nog zien, zijn mensen die het zelf willen oplossen of vinden dat hun ervaring niet erg genoeg is. Soms komt de klap dan veel later. Flashbacks, angststoornissen en vermijdingsgedrag kunnen zich later ontwikkelen. Of ze worden plots, door een tv-programma of een artikel geconfronteerd met hevige emoties waarvan ze dachten dat ze die al lang opgeborgen hadden. Dat zagen we bij de berichtgeving over misbruik in de kerk. Mensen moeten vlak na de feiten, maar ook jaren later hulp kunnen vinden.

Bij slachtofferschap is er geen vaste tijdslijn of stappenplan. Stap 1, de gebeurtenis; stap 2, aangifte bij de politie; stap 3, de verwerking en praktische afhandeling. Zo werkt het niet. Soms wachten mensen af, of zoeken ze eerst hulp en volgt pas de stap naar politie of justitie pas later. Denk aan de één op de drie jongeren in Vlaanderen die slachtoffer zijn van online haatspraak of het verspreiden van naaktbeelden, terwijl er slechts 5 procent naar de politie stapt. Het toont het belang aan van laagdrempelige, toegankelijke hulp om op elke moment te kunnen kiezen voor een volgende stap. Er bestaat ook geen stappenplan voor verwerking. De baseline van onze hulpverlening is niet voor niets; ‘Zo kort als mogelijk, zo lang als nodig.’

Dat geldt ook voor partner, kinderen, ouders of vrienden van een slachtoffer. Ze waren zelf niet aanwezig bij de gewapende overval of de vechtpartij, of blijven met vragen zitten na een verkeersongeval of fraude. Of denk aan kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders, of die net een klasgenootje in het verkeer verloren. Ook zij ervaren de impact van de schokkende gebeurtenis. Ook zij maken deel uit van de vele gezichten van slachtofferschap.

Is het nodig dat iedereen die iets heftigs meemaakt professionele hulp zoekt? Neen, maar het is wel nodig dat ze weten dat ze bij Slachtofferhulp van CAW terechtkunnen, kort of lang na de gebeurtenis, zonder tijdsdruk en zonder oordeel.

Laat ons er samen voor zorgen dat we met z’n allen gevoeliger worden voor wat een schokkende gebeurtenis met iemand kan doen en hoe we ermee kunnen omgaan: hoe we respectvol kunnen reageren, steun geven of samen de stap kunnen zetten naar slachtofferhulp. Want slachtoffers verdienen meer dan medeleven – ze verdienen de juiste informatie, steun en erkenning.

Wouter Torfs is voorzitter van de CAW Groep, Bart Claes is algemeen directeur.