‘Waarom toch die panische angst van autocraten voor auteurs?’

Waarom zouden schrijvers in godsnaam voor hun leven moeten vrezen?

Wat als ik in een dictatuur geboren zou zijn? De vraag klinkt haast even onwezenlijk als hoe ik me zou voelen mocht ik geboren zijn als vrouw, of überhaupt nooit ter aarde zou zijn gekomen. En toch heeft ze me een nacht lang wakker gehouden.

Ik wil dit jaar meer gaan schrijven. Alleen overvalt me keer op keer die belangrijke vraag over het leven als schrijver in een dictatuur. Niet omdat ik mezelf een volwaardig schrijver waan, maar wel omdat ik schrijvend de oefening maak om me in anderen te verplaatsen. In de schrijver die de gevestigde orde uitdaagt. In de schrijver die door volksmenners als een ‘vijand van het volk’ wordt gebrandmerkt. Hoe zou zo’n schrijver volharden? In China, Rusland of Qatar, bijvoorbeeld? Verraadt hij zijn eigen principes, terwijl hij gelooft in ambiguïteit en voortschrijdend inzicht? Of zet hij zijn leven op het spel door onomwonden de voorgehouden waarheden kritisch tegen het licht te houden?

Wat me tot de vraag brengt: waarom zouden schrijvers in godsnaam voor hun leven moeten vrezen? Het is nu ook niet dat Ben Jelloun, Simone de Beauvoir of Fjodor Dostojewski door Jan en alleman gelezen wordt. Integendeel, er zijn maar weinig revolutionairen die in grote schrijvers hun heil zoeken. Hooguit een minderheid van de samenleving leest en schrijft. Waarom toch die panische angst van autocraten voor die kleine groep?

Is het omdat schrijvers de binariteit afwijzen die dictators hun volgelingen voorhouden – de schijn dat mensen op te delen zijn in goed en slecht? Is het uit vrees voor de nuance, die zich als een olievlek over het papier verspreidt? Is het vanwege hun verbetenheid om medeleven op te roepen voor wie aan de staart van de samenleving bungelt? Vanwege hun vermogen zich in te leven in de tragiek van andermans leven? Omdat ze pijnpunten in het systeem blootleggen waarover anders voor de lieve vrede gezwegen wordt?

Waarde landgenoten, laten we de auteurs hier bij ons koesteren. Zolang de werken van Brusselmans, Claus en Hemmerechts bestaan, zo lang blijft onze samenleving overeind.