Schrijfster Stella Bergsma: ‘Nog één keer roep ik: vier je tieten!’

Kunnen we even normaal doen over bloot, vraagt de Nederlandse schrijfster Stella Bergsma. ‘Het is de beste manier om je kinderen te beschermen.’

Dit is de laatste keer. Ik zweer het op mijn tepels. Hierna typ ik nooit meer een woord over tieten. Want daar gaat het hier natuurlijk over. Borsten, Bossche bollen, vrouwenfranje, vleesjuwelen, genotsheuvels, jetsers, airbags, bolletjes van plezier en meesterwerken van de evolutie. Ik heb er een documentaire over gemaakt, artikelen en columns over geschreven, interviews over afgegeven, afbeeldingen van de mijne op internet geplaatst en daar haatcomments over gekregen. Kortom, ze houden me bezig. Omdat ik ze heb, natuurlijk. En dát is het hem juist: ze zijn van mij. Ik bepaal wie eraan zit en wie niet. Of ik ze optuig of laat hangen. Of ze vrij mogen dansen in de zon of juist op een door beugels ondersteund presenteerblaadje moeten pronken. Het zijn mijn beslissingen. Onze borsten zijn van onszelf en van niemand anders. Het lijkt simpel. Maar voor sommige mensen is het hogere tietkunde. Daarom leg ik het nog één keer uit.

***

De wereld waarin wij leven, is geobsedeerd door het vrouwenlichaam. Overal om ons heen wordt het gebruikt en getoond. We verkopen er al onze spullen mee. Leuken er videoclips en films mee op. Met perfecte lichamen, dat dan weer wel. Maar als een vrouw zelfbeschikking over haar lijf wil, vinden we dat nog altijd lastig. Als ze het wil bedekken is ze preuts en als ze het wil tonen een slet. Foei, foei, bloesje dicht en borstvoeden doe je niet in het zicht. Anders dan voor mannen zijn er bizar veel geschreven én ongeschreven regels over wat een vrouw met haar eigen lichaam mag en moet doen. Van het bedekte hoofd tot de ingebonden voetjes, alles van het vrouwenlijf wordt onder een microscoop gelegd, bekeken, bekritiseerd en gepolitiseerd. Voor radicale groepen is het vaak zelfs een strijdtoneel.

Door de kramp waarin we zitten maken veel mensen de denkfout dat naakt en seks hetzelfde zijn.

Zo mogen vrouwen in Frankrijk niet zwemmen in een boerkini, terwijl ze in andere landen zónder totale bedekking niet eens op straat mogen. Allebei volslagen absurd. Alsof er twee baasjes vechten over hoe je een hond het best behandelt. Zie je voor je hoe de strandpolitie woest op een fluitje staat te blazen terwijl je verplicht wordt je uit te kleden? Of hoe je er door willekeurige onbekende heren op straat op wordt gewezen dat je nikab niet goed zit? Stel je voor dat mannen aan zulke praktijken worden onderworpen. Dat vrouwen in mantelpak op kantoren bepalen hoe kort een boxershort moet zijn in het ene land en hoe lang in het andere. Het feit dat ze hier helaas weinig zeggenschap over hebben, zou ons eigenlijk veel moeten zeggen.

Op internet bemoeien we ons met vrouwelijk naakt middels de digiboerka. Zo mogen tepels op Facebook en Instagram alleen worden getoond als ze digitaal zijn gemutileerd. Vrouwentepels hè, mannentepels zijn uiteraard geen probleem. Ook in het echte leven zien we bijna geen borsten meer. Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig, een tijd waarin we allemaal op het strand onze memmen in het zonnetje zetten. Tegenwoordig komt dat nauwelijks nog voor. Voor je het weet staat je foto online, of word je uitgescholden en zelfs met steentjes bekogeld. Dat soort verhalen hoor ik steeds vaker om me heen. Vrouwen worden aangesproken of uitgejouwd op het strand wanneer ze geen textiele censuurbalk dragen. Er wordt ze zelfs gevraagd om zichzelf of hun kinderen te bedekken. Een peuter met een bikini is net zoiets als een komkommer met een zonnebril. Totaal onlogisch. Twee driehoekjes stof aan touwtjes, die iets moeten verbergen wat er nog helemaal niet is.

***

Toen ik terugkeek naar alles wat ik al over dit thema geschreven heb, schrok ik. Mijn eerste tietenartikel verscheen in 2014 in Volkskrant Magazine. Ik schreef toen al dat ik bezorgd was over de verstoffende stranden. Ook de gefotoshopte perfectie van lichamen baarde me zorgen. Ik wilde vrouwen stimuleren om blij te zijn met hun bonbonella’s en zich niet onzeker te laten maken door al die perfecte internetprammen. Want juist doordat meer dames zich gingen bedekken, zag je natuurlijk ook minder gewone en diverse lichamen. Ik riep ze op al die impliciete regels met tieten te treden en hun borsten fier te vieren.

(Lees verder onder de preview)

Het maakt me mismoedig nu. We zijn acht jaar verder en we zijn helemaal niets opgeschoten. Sterker nog, de verkramptheid over ons lichaam is alleen maar groter geworden. We worden hysterisch bij iedere millimeter blote huid. De tepelregels zijn steeds meer aangescherpt. Veel vrouwen en jonge meisjes dragen voorgevormde beha’s of zelfs speciale plakkers om die schuldige knopjes te verbergen. Acht jaar geleden fotoshopte ik voor de grap nog mannentepels op mijn borstfoto’s zodat ze konden blijven staan, nu worden ook die kunstwerken onmiddellijk van sociale media verbannen en word ik voor straf vaak maandenlang geblockt. Alleen op Twitter mag je nog bloot posten, maar de haat en de agressie die ik daar krijg bij alleen al een onschuldig decolletéplaatje zijn vrij exemplarisch voor de tijd waarin we leven.

Een veel preutsere tijd dan die waarin ik ben opgegroeid. Is dat nou allemaal zo erg, kun je je afvragen. Niet per se. Tijden veranderen, tenslotte. Als het de eigen beslissing van mensen is om zich te bedekken, is dat natuurlijk prima. Maar als ze zich stiekem toch een beetje gedwongen voelen om hun lichaam te verbergen uit onzekerheid, druk van de omgeving of angst, wordt het zorgelijker.

***

We lijken überhaupt steeds angstiger te worden. Vooral om ons te uiten. Niet alleen lichamelijk, maar ook met woorden en meningen. We zijn voorzichtiger met het blootgeven van ons lichaam en onze geest. Je kunt daar verschillende verklaringen voor aandragen: de globalisering, de smartphone of de invloed van verschillende culturen. Maar de grootste oorzaak is datgene wat al die dingen bij elkaar en vervolgens in beeld brengt: het internet. Daardoor is het licht in de wereld als het ware aangegaan. Alles en iedereen is nu zichtbaar geworden, tot in de kleinste hoekjes van onze planeet. Ook mensen die compleet anders zijn dan jij. Extreem religieuzen of politiek radicalen. Zelfs perverselingen en misdadigers. En omdat jij hen kunt zien, kun je er zeker van zijn dat zij jou ook in de smiezen hebben. Met zo veel zicht op je gericht is het moeilijker je te verstoppen. Cultuurhistorica Inger Leemans legde me uit dat onze nieuwe preutsheid een natuurlijke reactie is op al die exposure. We proberen onszelf en onze kinderen te beschermen. Tegen commentaren, misbruik, wraakporno en alle andere narigheid die komt kijken bij dat gezien worden.

(Lees verder onder de preview)

Dat is natuurlijk begrijpelijk, maar zal ons en zeker ook ons nageslacht op de langere termijn niet helpen. De kramp waarin we nu zitten, zorgt ervoor dat veel mensen de denkfout maken dat naakt en seks hetzelfde zijn. Ze proberen hun kroost te beschermen tegen andermans blote huid in plaats van andermans kwade intenties. Zo zorgde een vrij onschuldig programma als Gewoon. Bloot op de Nederlandse openbare omroep voor een enorme rel op internet. Een vrouw die mee had gedaan berichtte me onlangs dat ze na de uitzending doodsbedreigingen had gekregen. Terwijl haar intentie juist was om het lichaam onder onze kleren te normaliseren en zo de boel voor kinderen minder angstig te maken.

Normaal doen over bloot en seksualiteit bespreekbaar maken is juist de beste manier om je kinderen te beschermen, verzekerde de onlangs helaas overleden hoogleraar seksuologie Ellen Laan me een keer in een goed gesprek. Als je zorgt voor een open sfeer, durven ze naar je toe te komen als ze ergens mee zitten en zullen ze assertiever zijn tegen mensen met foute motieven. Een mysterieuze houding ten opzichte van ons lichaam zorgt juist voor ‘kindjes knijpen in het donker’. Kinderen zullen dan eerder hun zorgen verzwijgen of niet doorhebben wat ze overkomt. Problemen toedekken heeft nog nooit iets opgelost en jezelf of anderen bedekken geeft geen enkele garantie op bescherming tegen grensoverschrijdend gedrag. Integendeel, kijk maar naar de landen waar vrouwen volledig zijn ingepakt. Het misbruik is daar alleen maar grootschaliger, juist omdat ze daar nog minder vrij zijn. Je verstopplek wordt zo je gevangenis. Daar komt bij dat een preutsere norm altijd de vrijheid van vrouwen en meisjes inperkt. Mannen en jongens kunnen on- en offline nog lekker met hun borst vooruit rondlopen. Zij stoten daar niemand mee voor het hoofd. Dubbele standaarden over dubbel D’s.

Als je je kleding aanpast omdat een ander zich niet kan inhouden, leg je de verantwoordelijkheid waar ze niet hoort.

***

Dat komt omdat borsten seksueel zijn, zul je zeggen. Een mannenborst is dat toch minder. Onzin! Lichamen zijn niet per definitie seksueel. Ze zijn dat soms, maar soms zijn ze gewoon functioneel. Net als vrouwenborsten zijn mannenborsten secundaire geslachtskenmerken. Andere voorbeelden daarvan zijn lichaamsbouw en beharing. Het zijn de kenmerken die je als mens krijgt wanneer je geslachtsrijp wordt, en ze zijn daarmee wel degelijk ook bedoeld om het andere geslacht aan te trekken. Een brede bast kan dus ook seksueel zijn. Maar soms. Niet altijd. Gewoon, wanneer we in de stemming zijn. Alleen hebben we veel minder de neiging om de bastdragende daarmee lastig te vallen of zelfs de schuld ervan te geven. Dáárin schuilt het verschil. Niet in de lichamelijke kenmerken.

En de kans is groot dat dit te maken heeft met het feit dat we stiekem toch nog steeds in een wereld wonen waarin mannen net iets meer de dienst uitmaken, de regels bepalen, de ruimte innemen. Waarin we hun kijk op de dingen, hun mannenblik, net iets vaker zien in films, reclame of musea. Waarin we gelijk zijn, maar zij nét iets gelijker, waardoor ze voor ons bepalen wat wij moeten doen en laten. Borsten zijn niet alleen seksueel. Niet voor ons. Ze zijn zo veel meer dan dat. Ze zijn geseksualiseerd, dat wel. Hypergeseksualiseerd, zelfs. Maar dat is vanuit die mannenblik. Een blik die we zo gewend zijn dat we onszelf ook vaak zo bekijken. Als mogelijk object van begeerte. Maar mag die manier van kijken zomaar alles bepalen? Er is ook nog een vrouwenblik, een mensenblik, onze eigen kijk op ons lichaam. Borsten als troostbrengers, als symbolen van de intimiteit met je kindje. Als veilige plek om je hand tussen te leggen. Soms pijnlijk wanneer de borstvoeding moeizaam gaat, of wanneer je cystes hebt. Als bron van schaamte, onzekerheid, verdriet en zelfs gevaar. Als tikkende tijdbommen, wanneer er een tumor in groeit. Als deel van je identiteit, die je dan misschien zal moeten missen. Als afleiders, omdat er altijd naar gekeken wordt in plaats van naar je ogen. Als lastig, wanneer je jong bent en vreemden opeens vreemd tegen je gaan doen.

(Lees verder onder de preview)

Een vriendin van mij met flink grote tieten vertelde me laatst nog dat ze zich op jonge leeftijd altijd schuldig voelde doordat ze er tegen haar wil in mannen mee aantrok. Ook kerels waar ze op die leeftijd nog helemaal geen behoefte aan had. Zij had natuurlijk ook zelf een ontluikende seksualiteit, maar die was nog zo pril. Ze droomde van voorzichtige verliefdheid, in plaats van de opdringerige geilheid van de vrienden van haar vader. Een andere vriendin van me heeft juist te weinig borst en voelde zich daardoor al haar hele leven tekortschieten en niet feminien genoeg. Zoveel vrouwen, zoveel verhalen over wat hun boobies voor hen betekenen. Ze zijn een onderdeel van onszelf, van wie we zijn en wat we voelen – en niet alleen seksspeeltjes voor een ander. Sowieso zijn het in eerste instantie onze eigen toys. Als wij er klaar voor zijn, zijn ze pas voor de boys. Want reken maar dat wij geil kunnen zijn. Met die eeuwige nadruk op de mannelijke opwinding als ons probleem, zou je soms bijna vergeten dat vrouwen een heel eigen seksualiteit hebben.

***

Ook wij willen genieten. We hebben inmiddels wel eens recht op meer plezier en minder ongemak van seks. Maar hoe doe je dat in een off- en online wereld waarin roofdieren op de loer liggen? Niet door langzaam kleine stukjes van je vrijheid af te laten snoepen in ieder geval. Als je je kleding of gedrag aanpast omdat een ander zich niet kan inhouden, dan leg je de verantwoordelijkheid precies waar ze niet hoort. Corrigeren naar het probleem toe, heet dat. Het is tijd om daarmee op te houden. Om uit onze verstophoekjes te komen en die mannenblik eens te beantwoorden met een even krachtige vrouwenblik. Met een beetje mazzel is dat een wijze, milde blik waar onze harde wereld een hoop aan kan hebben. Al doen we het maar voor de volgende generatie.

Want wat voor boodschap geef je aan jonge meiden als ze op internet iedereen zien verdienen aan computergekleide tieten, terwijl ze met hun eigen borsten niets anders mogen of kunnen dan ontevreden zijn omdat ze niet op de voorbeeldboezems lijken? Hoe leg je ze uit dat we hier in het Westen boos worden van boerka’s maar ons wel neerleggen bij een tepelverbod? En hoe verschillen die dingen nou eigenlijk wezenlijk? Het begint bij een tepelban en het eindigt bij de taliban. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de sluipsharia waar de conservatieve christenen mee bezig zijn. Als die hun zin krijgen, heeft de volgende generatie straks niets meer te zeggen over haar eigen baarmoeder. Aan Amerika kunnen we vast ons voorland zien.

Wat geef je meisjes voor een boodschap als ze op school niet dezelfde hemdjes aan mogen als hun mannelijke klasgenootjes, omdat hun leraar daar afgeleid van raakt? Een boodschap van schuld. Precies zoals mijn rondborstige vriendin, verlangend naar liefde, dat ook voelde. Al sinds Eva is de vrouw de schuld van seks. Waar is het aandeel van de leraar? Als een volwassen man geen zelfbeheersing kan betrachten, waarom moet een jong meisje dat dan wel kunnen?

Het ligt uiteraard voor de hand dat je niet in uitgaanskleren naar school of je werk gaat. Dat is het punt niet. Het gaat om gelijkheid. Om evenveel bewegingsruimte in de wereld die wij voor de helft bevolken. Wij geen bloot bovenlijf, zij ook niet. Gelijke monniken, gelijke pakken. Maar liever allebei wel, natuurlijk. Dat is veel beter. Haal de angstangel weer uit bloot, want hoe raarder je erover doet, hoe meer gevaar je juist creëert. En wat kan er gebeuren als iemand je foto op internet zet? Of je tieten niet mooi vindt? Onder onze kleren zijn we allemaal naakt en imperfect. Als je je niet schaamt, kan niemand je shamen. Dus daarom roep ik vrouwen nog één keer op om trots op hun lichaam te zijn. Op hun billen, buiken en prachtig zachte borsten. En ik krijg het gevoel dat mijn geroep gehoor begint te krijgen. Af en toe verschijnt er wat bloot in de woestijn. In Duitsland mag je tegenwoordig topless in zwembaden. Ook in Nederland voltrekt zich een voorzichtige boobierevolutie. Instagram beloofde een jaar geleden al een eind te maken aan zijn genderapartheidsregime, maar daar is weinig veranderd. Dus laten we ze een beetje onder druk zetten. Nog één keer roep ik ‘vier je tieten’. Zelf zal ik het goede voorbeeld geven.