Ricardo Mendes getuigt over misbruik en zijn juridische strijd: ‘Perverten gedijen goed in het Tibetaanse boeddhisme’

Ricardo Mendes (42) groeide op in een boeddhistische sekte in Zuid-Frankrijk en ondervond aan den lijve hoe dat seksueel, psychisch en fysiek misbruik in de hand kan werken. Na 25 jaar juridische strijd in België hoopt hij dat een nieuw proces in Frankrijk eindelijk gerechtigheid brengt. ‘De dalai lama is een lafaard.’

‘Mijn jeugd werd gestolen door het Tibetaanse boeddhisme’, zegt Ricardo Mendes (42) in zijn Brusselse appartement, terwijl hij uit een lederen koffertje een bordeaux gewaad tevoorschijn haalt. Met een wrange lach drapeert hij het over zijn kleren, zoals hij dat als kind heeft geleerd. Dan smijt hij het snel weer op de grond. Opgekropte heiligschennis. ‘Mijn moeder zat in de boeddhistische sekte Ogyen Kunzang Chöling (OKC), waardoor ik opgroeide op het domein Château de Soleils in de Provence. Dat boeddhistische centrum was een van de eerste in West-Europa. De Brusselaar Robert Spatz richtte het op na een reis door India. Hij scheidde mij en tachtig andere kinderen van hun ouders. Soms zag ik mijn moeder, die in een restaurant van Spatz in Brussel werkte, drie jaar niet. OKC had een licentie voor een privéschool op Château de Soleils, waardoor ons hele leven zich daar afspeelde. We waren compleet afgesloten van de buitenwereld: contact met ‘les gens de l’extérieur’ was verboden.

Robert Spatz heeft minstens elf meisjes seksueel misbruikt. Dat maakte deel uit van een boeddhistisch inwijdingsritueel.

Hoe zag uw jeugd daar eruit?

Roberto Mendes: Onze dag lag vast van uur tot uur: opstaan, pap eten, bidden, Tibetaans leren, cirkels draaien rond de stoepa (een rond boeddhistisch bouwwerk met relieken, nvdr). Voortdurend werd je gestraft of zag je hoe leeftijdsgenoten werden gestraft. Dat begon met een mep in het gezicht, maar escaleerde omdat niemand reageerde. Soms kreeg ik drie dagen geen eten. Een ‘opvoeder’ ging boven op je zitten, propte een zakdoek in je mond en sloeg dan met een stok. Na zo’n afranseling was zitten onmogelijk. We waren opgedeeld in leefgroepen op basis van sekse en leeftijd. Onze begeleiders waren gevoelloos en wisselden elkaar in sneltempo af. Nooit gaven ze kritiek op hoe het eraan toeging. Dat leidde tot een complete banalisering van geweld tegen kinderen. En dan had ik nog geluk dat ik een jongen was.

Hoezo?

Mendes: Robert Spatz heeft minstens elf meisjes seksueel misbruikt. Dat kindermisbruik begon toen Spatz nog op het domein woonde en ging verder toen hij alleen nog ‘s zomers op bezoek kwam. Meisjes werden meegenomen naar een ‘heilige plaats’ in een toren. Het werd als een voorrecht beschouwd om tijd alleen met Spatz door te brengen. Na een gezamenlijk gebed sprak hij over energie in het lichaam van het meisje, die door de kleren werd geblokkeerd. Zo begon het seksueel misbruik, dat hij ‘een geheim’ noemde. De meisjes durfden er niet over te praten omdat het deel uitmaakte van een Tibetaans boeddhistisch ‘inwijdingsritueel’.

Hoe kon het zover komen?

Mendes: We werden geïndoctrineerd met de boodschap dat Spatz magische krachten had en gedachten kon lezen. Overal hingen foto’s van hem. Zijn alomtegenwoordigheid zorgde ervoor dat we onmogelijk níét aan hem konden denken. Elke wens van Spatz was een bevel. Nu begrijp ik dat de afscheiding van onze ouders dé manier was om ons beter te manipuleren en onze zwakheden uit te buiten.

In 1997 viel de Franse politie binnen in Château de Soleils. Wat was de impact?

Mendes: Sinds 1993 waren de andere kinderen en ik overgebracht naar locaties van OKC in Portugal. Spatz werd in 1997 dus niet op heterdaad betrapt, maar hij werd wel zes maanden in voorlopige hechtenis gehouden. Vier volwassen vrouwen dienden toen een klacht in wegens seksueel misbruik. Het Belgische en het Franse parket openden een onderzoek, maar al na een half jaar kwam Spatz weer vrij. Hij woont nu in Malaga.

De juridische strijd is intussen vijfentwintig jaar bezig. Spatz werd in verdenking gesteld voor verkrachting van minderjarigen, sociale fraude, het gebruiken van valse namen, valsheid in geschrifte, gijzelneming, witwassen van kapitaal, afpersing, misbruik van vertrouwen, bendevorming en oplichterij. In 2016 werd hij een eerste keer veroordeeld tot vier jaar met uitstel, maar hij ging in beroep. In 2020 werd Spatz in beroep veroordeeld door de rechtbank van Luik tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van vijf jaar en financiële compensatie aan sommige slachtoffers. Veel getuigenissen over seksueel misbruik bereikten het gerecht pas rond 2016. Omdat ze geen deel uitmaakten van de originele aanklacht, konden niet alle slachtoffers nog aan de zaak worden toegevoegd. Na jarenlang procederen, was dat een zoveelste slag in het gezicht.

Wat neemt u de Belgische justitie precies kwalijk?

Mendes: Wij betalen het gelag voor het gebrek aan middelen bij het Belgische gerecht. Dit is een van de langstlopende zaken in de geschiedenis van de Belgische justitie. Tussen sommige juridische stappen zaten acht jaar. Door die slakkengang verjaarden sommige feiten en bovendien werden er procedurele fouten gemaakt. Daardoor werd Spatz uiteindelijk veroordeeld voor financieel misbruik en kidnapping van kinderen. Alles viel uit elkaar.

Het Nieuwsblad schreef in 2016 dat Spatz ‘geen enkele band had met het boeddhisme’. Klopt dat?

Mendes: Nee, Spatz is wel degelijk een boeddhistische goeroe. Hij heeft niet het allerhoogste statuut behaald binnen het Tibetaanse boeddhisme, hij werd wel door verschillende Tibetaanse meesters ook gezien als lama (religieus leraar in het boeddhisme, nvdr) en kon zonder tegenspraak de titel lama Kunzang Dorje gebruiken. In 1992 bezocht de hoogste spirituele leider van het Tibetaanse boeddhisme, de dalai lama, OKC in Brussel. Spatz is een volger van Vajrayana, een tak binnen het Tibetaanse boeddhisme. Dat is niet onbelangrijk, want binnen het Vajrayana is de band tussen meester en leerling geformaliseerd in een soort contract dat samaya heet. Het gevaar schuilt in de machtsrelatie die zo ontstaat: wat je meester zegt moet je doen: ‘nee’ is geen optie. Zoiets gaf natuurlijk een vrijbrief aan Spatz.

Zijn er nog aspecten uit het Tibetaanse boeddhisme die misbruik vergemakkelijken?

Mendes: In religieuze teksten als de tantra’s komt veel seksualiteit voor. Die wordt vaak beschreven als een energie. Spatz vroeg meisjes om de energie uit hun borsten met hem te delen. Bovendien mag een lama volgens de tantra’s een concubine hebben. Dat is toxisch. De meeste Tibetaanse kloosters hebben van oudsher een zeer feodale structuur. Toen hippies in de jaren zeventig de Tibetaanse cultuur naar het Westen brachten, importeerden ze ook dat keurslijf. Veel boeddhistische centra in het Westen zitten daar nog steeds in vast. Die ondemocratische machtsstructuur vormt geen veilige omgeving.

De dalai lama benadrukt dat je voorzichtig moet zijn als je je goeroe kiest. Dat is natuurlijk victim blaming.

Uw verhaal kreeg recent aandacht in Frankrijk en Duitsland door de ARTE-documentaire ‘Bouddhisme, la loi du silence’. Daarin zien we ook hoe goeroe Sogyal Rinpoche in Frankrijk knappe vrouwen rond zich verzamelde, in zijn macht kreeg en verkrachtte. In de Verenigde Staten werden in de Shambhala-school toegewijde vrouwelijke volgelingen seksueel misbruikt. Hoe groot is het probleem?

Mendes: Moeilijk te zeggen. Op de website abusesintibetanbuddhism.info staat een lijst van 68 misbruikers, maar dat is wellicht een onderschatting. De Nederlandse onderzoeksjournalist Rob Hogendoorn heeft dossiers van 25 misbruikende boeddhistische meesters in Nederland alleen. Ik zie niet in waarom de incidentie van misbruik in boeddhistische gemeenschappen in Nederland significant hoger zou zijn dan in andere landen. Potentieel spreken we dus over duizenden slachtoffers wereldwijd.

In de ARTE-documentaire zit hallucinant archiefbeeld uit maart 1993. We zien westerse boeddhistische leiders op audiëntie bij de dalai lama. Zij kaartten toen al het seksueel misbruik van boeddhisten in het Westen aan. De dalai lama zei toen te zullen reageren, maar hulde zich daarna in stilzwijgen.

Mendes: Ik moet kotsen als ik die beelden bekijk. De lacherige sfeer waarin over het misbruik wordt gepraat en het feit dat de dalai lama, Nobelprijswinnaar voor de vrede nota bene, toen al op de hoogte was… Hij is een lafaard. Nadien bleef het oorverdovend stil. De dalai lama benadrukt dat je ‘voorzichtig moet zijn als je je goeroe kiest’. Dat is natuurlijk victim blaming. Terwijl die misbruikende goeroes hun macht verlenen aan het instituut van het Tibetaanse boeddhisme, legt hij de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers.

De dalai lama heeft ook niet dezelfde macht als de paus binnen de katholieke kerk, toch?

Mendes: De dalai lama is inderdaad niet de paus van de boeddhisten. Het Tibetaanse boeddhisme heeft verschillende scholen en niet dezelfde hiërarchische structuur als de katholieke kerk, het is meer gedecentraliseerd. De macht ligt eerder bij degenen die de kloosters leiden en de leiders van de scholen waaraan een klooster is verbonden. Dat werkt met een soort erfopvolging. Toch pleit dat de dalai lama niet volledig vrij van verantwoordelijkheid.

De advocaat van Robert Spatz gebruikte ‘vrijheid van religie’ als zijn voornaamste argument. De foto van de dalai lama tijdens zijn bezoek aan OKC werd gebruikt in de rechtszaal. De dalai lama en andere boeddhistische leiders laten dat gebeuren zonder tegenspraak. Wat betekent dat? Dat ze het ermee eens zijn?

De impact van een woord van de dalai lama is enorm. Hij mag dan in de regel niet dezelfde macht hebben als de paus, in het Westen heeft hij wel een soortgelijk moreel gezag. Dat gebruikt hij niet. Zijn instituut wordt misbruikt door perverten en hij reageert amper.

U hebt de dalai lama zelf ontmoet in 2018.

Mendes: Samen met andere slachtoffers sprak ik hem op een hotelkamer in Rotterdam. Ik had het gevoel dat hij niet écht luisterde naar onze verhalen. De dalai lama heeft hetzelfde probleem als veel van zijn volgelingen: ze spréken en mediteren over medeleven en empathie, maar ze voelen het niet. Zijn onvermogen om te reageren maakt misbruik in boeddhistische centra over de hele wereld mogelijk. Al zag ik ook wel dat het instituut weegt op hem als mens. In die hotelkamer zag ik een zielig mannetje, zonder de macht die het westerse publiek hem toedicht. Tijdens die ontmoeting beloofde de dalai lama onder andere om een internationale bijeenkomst over de misstanden in het Tibetaanse boeddhisme te organiseren. Die is tot op vandaag voor onbepaalde tijd uitgesteld.

Er is ook een financiële kant aan dit verhaal.

Mendes: Tijdens het proces van Spatz kwam een document boven waarin het boeddhistische klooster van Shechen, in de Nepalese hoofdstad Kathmandu, OKC bedankt voor een financiële gift van 100.000 euro die ze ontvingen voor de uitbreiding van hun klooster. Dat is geen alleenstaand geval. Via giften blijven boeddhistische meesters in het Westen in de gratie van de Tibetanen. Sogyal Rinpoche runde een miljoenenbusiness na zijn bestseller The Tibetan Book of Living and Dying. Dat hij een ‘zeer goede vriend’ van de dalai lama was, is daar niet vreemd aan.

Het is echter onmogelijk te achterhalen over hoeveel geld het precies gaat, want er is weinig bewijs op papier. Giften werden meestal cash afgeleverd via een koerier die van het Westen naar India, waar de dalai lama in ballingschap verblijft, vloog. De journalisten van ARTE konden met zo’n koerier spreken. Hij werd met de dood bedreigd.

Wat betekent het Tibetaanse boeddhisme in uw leven?

Mendes: (denkt lang na) Misschien heb ik geleerd om het Tibetaanse boeddhisme tegen het Tibetaanse boeddhisme te gebruiken. (lacht)In die voortdurende strijd voor gerechtigheid probeer ik mijn hoofd niet te verliezen. Boeddhistische wijsheden, zoals ‘probeer elke vorm van schade aan anderen te voorkomen’, zijn er ingebakken, maar ik beschouw mezelf niet langer als een boeddhist. Eigenlijk laat het me koud hoe het die religie verder vergaat.

Als ik het Tibetaanse boeddhisme toch iets moet toewensen, dan is het een ferme ontgiftingskuur. De religie moet compatibel zijn met de wetten van onze democratieën: geseculariseerder, minder dogmatisch en minder kloosterlijk. Hoog tijd om dezelfde vragen te stellen aan de boeddhisten in het Westen als aan moslims: get your shit together.

Wat hoopt u voor de toekomst?

Mendes: In de nieuwe Franse rechtszaak zal het seksueel misbruik vanaf het begin centraal staan. Slachtoffers die in de Belgische zaak uit de boot vielen, omdat hun getuigenis te laat kwam, zullen nu van bij de start van het onderzoek betrokken zijn. Ik hoop dat ze Robert Spatz nu wél achter de tralies krijgen, zodat hij niet langer mensenlevens kan vernietigen. Want we hebben sterke aanwijzingen dat hij op dit moment nog twee jonge vrouwen seksueel misbruikt.

OKC bestaat nog steeds, weliswaar op papier niet meer onder zijn leiding. Als die organisatie het misbruik van haar voormalige leider zou erkennen, zou dat voor ons als slachtoffers een grote stap zijn. Een gedenksteen op Château de Soleils is een minimum. Wat daar gebeurde, mag niet worden vergeten.