Queen Nikkolah in Gent: een sinterklaasrel gebaseerd op misvattingen

De eerste politieke sinterklaasrel van het jaar is een feit. Een performance van een ‘vrouwelijke, zwarte sinterklaas’ op het Gentse stadhuis werd noodgedwongen verplaatst naar een geheime locatie, na bedreigingen aan het adres van de artieste. Aan de grondslag liggen vooral een aantal misverstanden.

Op 6 december komt Queen Nikkolah dan toch niet naar het Gentse stadhuis. De performance van de Brusselse ‘artiviste’ Laura Nsengiyumva – een artistiek commentaar op het sinterklaasfeest, waarbij Nsengiyumva als een soort alternatieve Sint kinderen ontvangt en cadeautjes uitdeelt – werd afgelast. Dat besliste het Gentse stadsbestuur na heel wat ophef op sociale media, vooral aangevuurd door politici van N-VA en Vlaams Belang.

Op scherp

Veel mensen in Vlaanderen hoorden hierdoor voor het eerst over Queen Nikkolah, maar het personage van Nsengiyumva is geen nieuw fenomeen. Al in 2017 verscheen een reportage bij Radio France Internationale over het bezoek dat de Brusselse kunstenares met Rwandese roots als haar alter ego Queen Nikkolah aan een lokale jeugdvoetbalclub bracht. In december 2019 was de kunstenares ook al eens langsgegaan in het Gentse kunstencentrum 404 (vroeger Vooruit).

Nsengiyumva heeft er al een lange carrière als ‘artiviste’ opzitten. Ze werd in 2011 bekroond op het Kunstsalon Gent en in 2012 op de Biënnale van Dakar. Momenteel werkt ze ook als onderzoekster aan verschillende hogescholen. Haar kunst – zowel performances, videokunst als installaties – is geëngageerd en probeert maatschappelijke kwesties op scherp te zetten. Of op hun kop, zoals de figuren van Sinterklaas en Zwarte Piet.

Koloniale erfenis

Waar kwam de recente ophef over Queen Nikkolah precies vandaan? Ze lijkt deels gebaseerd op drie misvattingen. De eerste hing samen met de locatie en de datum van het evenement: op 6 december, sinterklaasdag, in de Pacificatiezaal van het Gentse stadhuis. Sommige mensen leidden hieruit af dat het ging om een soort officiële Gentse ‘ontvangst op het stadhuis’, zoals in Antwerpen gebeurt met de ‘echte’ Sinterklaas. Talrijk waren de commentaren op sociale media dat de vertrouwde kindervriend in Gent ‘vervangen’ zou zijn door Queen Nikkolah. Minister Matthias Diependaele (N-VA) sprak over ‘het uitwissen van onze eigen tradities’. N-VA-Kamerlid Darya Safai noemde het ‘cancelcultuur’. Bart De Wever ontwaarde zelfs een zelfkastijdende beweging ‘tegen de westerse beschaving en haar tradities’.

Maar van het ‘vervangen’ van Sinterklaas door Queen Nikkolah is geen sprake. Sinterklaas was, net als elk jaar, al eens officieel en feestelijk verwelkomd in Gent, toen hij op 19 november met roetpieten en cadeautjes aanmeerde aan het Houtdok. In het Gentse stadsmagazine stond een heus ‘interview’ met de Sint, en dit jaar werd er zelfs een officieel Gents sinterklaaslied opgevoerd over de goedheilige man en zijn stuumbuut.

Het evenement met Queen Nikkolah was een activiteit onder de noemer ‘Gent Mondiaal’, dat op stadsniveau focust op thema’s als eerlijke handel, mensenrechten en dekolonisering. Het Gentse stadsbestuur heeft bij zijn aantreden namelijk beslist om de koloniale erfenis van de stad te bestuderen, via een participatief project waarin allerlei actiegroepen, middenveldorganisaties en burgers hun zegje konden doen. In een rapport met 29 aanbevelingen voor de stad ging er eentje over antistereotiepe beeldvorming, zoals inspanningen voor ‘een inclusief sinterklaasfeest zonder raciale stereotypen’. Dat dekoloniseringsrapport vermeldde zelfs expliciet initiatieven ‘zoals bijvoorbeeld het artistieke Queen Nikkolah-project van Laura Nsengiyumva’.

Boekverbranding

Een tweede misvatting draaide om de ‘boekenruil’ die gekoppeld werd aan de performance van Queen Nikkolah. In de uitnodiging voor het evenement stond het volgende: ‘Heb je nog een ouderwets sinterklaasboek liggen? Breng het mee en je krijgt er gratis een nieuw en moderner voor in de plaats.’ Dat schoot opnieuw bij velen in het verkeerde keelgat. Vlaams minister Zuhal Demir (N-VA) alludeerde zelfs op de boekverbrandingen van de nazi’s: ‘Wat zou Queen Nikkolah doen met die oude sinterklaasboeken. Inclusief kampvuurtje? In de kluis van de Ontaarde Kunst?’ Haar collega Diependaele vond het ook niet kunnen: ‘Onze eigen verhalen, zelfs boeken, van de Sint omruilen voor een woke afkooksel, dat doet me sidderen en beven.’

Wat niet duidelijk vermeld stond, is dat de boekenruil de mogelijkheid wilde bieden om oudere sinterklaasboeken met afbeeldingen van stereotiepe Zwarte Pieten gratis in te ruilen voor recentere exemplaren die óók over Sinterklaas gingen. Het nieuwste Dag Sinterklaas-voorleesboek, bijvoorbeeld, rond de figuren van Hugo Matthysen die ook in de gelijknamige televisieserie verschijnen, of het kleuterboek Rikki helpt Sinterklaas van Guido Van Genechten. Niet meteen ‘woke afkooksels’, dus. Op een andere flyer voor het evenement stond het duidelijker omschreven: ‘Breng een sinterklaasboek met oude rollenpatronen mee en je krijgt er gratis een moderne versie voor in de plaats.’

‘IJskoude Man’

Een laatste misvatting betrof de ‘nieuwe mythe’ die enkele kunstenaars in 2018 schreven rond de figuur van Queen Nikkolah. Het is een modern sprookje dat – voor volwassenen – duidelijk leest als een allegorie op kolonisatie en dekolonisatie. Centraal in het verhaal staat de strijd tussen prinses (later koningin) Nikkolah uit ‘Alkebulan’ (een fictief land dat symbool staat voor de derde wereld) en de ‘IJskoude Man’, die aan het hoofd staat van het ‘Land Heel Dichtbij’, dat wordt opgebouwd met grondstoffen uit Alkebulan. In een interview met Het Laatste Nieuws beweerde Anneleen Van Bossuyt, N-VA-gemeenteraadslid in Gent, dat met die ‘IJskoude Man’ op Sinterklaas werd gedoeld. ‘Hoezo is onze Sint een “ijskoude man”?’ stond er verontwaardigd in de titel van het artikel.

Zelfs wie het bewuste Queen Nikkolah-sprookje beluistert, zou de indruk kunnen hebben dat het over de Sint gaat: er wordt een man beschreven met een baard die “op een hoog paard” zit. Maar als allegorie voor het kolonialisme is de IJskoude Man uit het verhaal eerder een verwijzing naar koning Leopold II en diens bewind in Congo. Dat wordt extra duidelijk voor wie het oeuvre van kunstenares Nsengiyumva kent. Zo realiseerde ze in 2018 de installatie PeoPL: een levensgroot ruiterstandbeeld van Leopold II, gemaakt uit een groot blok ijs dat langzaam smolt. Ook in het sprookje smelt de IJskoude Man op het einde weg.

Stereotypen

Queen Nikkolah is duidelijk een kunstproject dat wringt – en dat is waarschijnlijk de bedoeling. Voor de kinderen is het gewoon een leuk feest met extra cadeautjes, voor de volwassenen is er een extra betekenislaag. Dat daarover gediscussieerd wordt, is normaal. De sinterklaasdiscussie in België verliep gelukkig een stuk beschaafder dan in Nederland, waar actiegroepen tijdens sinterklaas-evenementen weleens op de vuist gaan. Een fundamentele gedachtewisseling over het doorleven van koloniale stereotypen in ons land, en over kunstprojecten die daarrond draaien zoals Queen Nikkolah, is legitiem. Alleen doen feitelijke misvattingen zoals in dit geval het niveau van die discussie allesbehalve goed.