‘Pedagogisch experiment: ban jouw tiener van sociale media (tijdens de zomervakantie)’

‘Grijp in voor het te laat is, en grote lappen van de zomervakantie online zijn verspeeld’, schrijft pedagoog Philippe Noens in een pleidooi om het in de zomermaanden zonder sociale media te doen.

Wie opgroeiende tieners in huis heeft rondlopen, krabt zich aan het begin van de zomervakantie achter de oren. Er wordt lustig gescrold, geliked, geshared en geTikTokd. Dat is problematischer dan ouders op het eerste zicht denken. Daarom een oproep om mee te doen aan volgend pedagogisch experiment: verwijder de accounts op sociale media van jouw kinderen (en van jezelf) tijdens deze zomermaanden, en zie wat er gebeurt. Zijn daar goede argumenten voor? Zeker en vast. Hieronder geven we er alvast drie mee.

Argument 1: ze ontnemen ons onze vrije wil

Populaire sociale mediaplatforms – denk aan Facebook, Twitter, Instagram, TikTok – draaien op gedragsverandering. Terwijl we denken dat we uiteindelijk zelf in controle zijn waarop we klikken en wat we liken, sturen die platforms ons subtiel naar filmpjes en boodschappen die ons doen en denken steeds sterker beïnvloeden. En ze doen dat op basis van gegevens die we hen zelf hebben gegeven, door regelmatig gebruik te maken van hun platforms.

Klinkt het bovenstaande wat vaag en abstract? Neem er het voorbeeld van basketbalster Kyrie Irving bij. Die beweerde enige tijd geleden stellig dat de aarde plat was. Dat was ‘de waarheid’. Achteraf verontschuldigde hij zich voor zijn stellingname: “Ik ben door een ‘konijnhol’ van YouTube gevallen.” De basketballer was een intelligente, gestudeerde jongeman. Toch liet hij zich verleiden. Zijn denken schoof jarenlang, beetje bij beetje, op door ‘aanbevolen’ YouTube-filmpjes aan te klikken.

Argument 2: ze maken ons ongelukkig

Het is een eenvoudig argument omdat heel wat onderzoeken dit bevestigen. Facebook toonde zelfs, niet zonder enige trots, aan dat ze als medium de emotionele staat van zijn gebruikers kon beïnvloeden. Wie zijn Facebookstatus dagelijks checkte, werd gelukkiger of verdrietiger doordat het platform als ‘sociaal experiment’ jou positieve dan wel negatieve berichten toonde.

Maar platforms zoals Instagram en TikTok gaan verder. Ze ‘rangschikken’ ons, door onze vrienden te tellen, door het aantal ‘likes’ die onze posts krijgen, door hoeveel keer onze berichten worden gedeeld. Bovendien zijn we er niet klaar voor om beoordeeld te worden door zoveel (on)bekenden.

Vooral jongeren zijn gevoelig voor de (h)erkenning of de afwijzing van anderen. Maar op social media platforms word je niet afgewezen of gewaardeerd door een handvol vrienden of klasgenoten. De hele wereld lijkt mee te kijken. Zo voelt het althans voor jongeren aan, omdat de groep van mensen die hun berichten bekijkt en beoordeelt zoveel groter is dan in ‘real life’.

(Lees verder hieronder.)

Argument 3: ze ondermijnen de waarheid

Jonge mensen halen hun informatie hoe langer hoe minder via de openbare omroep. Er worden door hen ook steeds minder kranten gelezen, of nieuwswebsites bezocht. Een stoere Tweet, een hapklaar TikTok-filmpje, een praatgrage influencer: jongeren halen hun informatie voornamelijk via social media platforms.

Maar die kanalen werken niet zoals de online encyclopedie Wikipedia waar iedereen zijn kennis kan delen, en deze kennis ook nog eens door anderen wordt gecontroleerd en, indien nodig, aangepast. Het zal u misschien verbazen maar de meeste accounts (!) op Facebook, Instagram of TikTok zijn nep. Berichten, commentaren en (dis)likes komen van ‘bots’. Robots dus, geprogrammeerd om bepaalde informatie naar voor te duwen, en andere informatie te negeren.

Een ander deel van de berichten wordt gemaakt door laagbetaalde werknemers uit ‘de derde wereld’, betaald door grote bedrijven die hun waren willen aanprijzen. En dat loont. Veel artikels die op social media het populairst zijn, zijn clickbait-artikelen die vol onwaarheden en commerciële brol staan.

Waarom kattenfilmpjes populair zijn

Bovenstaande argumenten zuig ik als pedagoog niet uit mijn duim. Ze komen terug in een dun, krachtig boekje met als titel ‘Tien argumenten om je social media accounts nu meteen te verwijderen’. Het boekje is geschreven door Jaron Lanier, een Silicon Valley ingewijde die mee aan de wieg stond van ‘virtuele realiteit’.

Jaron Lanier laat zich in zijn denken inspireren door … katten. Kattenfilmpjes zijn, volgens hem, zo populair op het internet omdat katten onafhankelijke en onvoorspelbare dieren zijn. Ze leiden hun leven zoals ze dat zelf willen. Een beetje zoals de eigengereide kat Garfield uit de cartoons. Die zelfstandigheid en tegendraadsheid trekt ons aan.

Het punt van Lanier: we moeten ons als ouders en als kinderen meer beginnen te gedragen als katten, terwijl we voorlopig nog sociale media platforms bezoeken als makkelijk te trainen en te manipuleren ‘honden’. Dat laatste klinkt weliswaar goed, maar is makkelijker gezegd dan gedaan. Zoveel agency lijk ik als ouder, laat staan mijn kinderen, niet over te hebben op sociale media. Daarom verkies ik een meer radicale oplossing.

Wees meer als Garfield

Sociale mediaplatforms zijn niet bezig met ons welbevinden. Ze zijn bezig met winst, door ons ‘op het lijf’ geschreven advertenties te verkopen. En ze kunnen dat doen omdat we hen zoveel persoonlijke info doorspelen. We klikken, liken en posten ons de dieperik in. Wij doen dat, maar onze kinderen doen het nog veel meer. Omdat onze kinderen, hoe dan ook, kwetsbaarder zijn – al was het maar omdat hun vertrouwen in de wereld minder barstjes vertoont, en ze de commerciële mechanismen achter platformen niet makkelijk doorzien.

Socialemediaplatformen kennen ons beter dan dat onze collega’s of onze buren ons kennen, en gebruiken die kennis tegen ons. Om ons dingen te laten kopen waar we niet echt aan gedacht hadden. En om ons dingen te laten geloven waar we nooit hadden bij stil gestaan. En om ons antwoorden te voeden op vragen die we nooit hebben gesteld. 

De oplossing is dan ook kristalhelder: doe het niet (meer). Blijf er van weg. Verbied je kinderen een account aan te maken, ga minstens het gesprek erover met hen aan. Wijs op de gevaren. Stel filters en grenzen in. Kijk mee, zodat je op tijd kunt ingrijpen. Monitor hun tijd en online gedrag. Laat het niet aanmodderen maar spreek er dus met jouw kinderen over, vooraleer ze grote happen van hun zomervakantie online hebben verspeeld. Bijvoorbeeld tijdens het eten van een lekkere lasagne. Zoals Garfield.