‘Pasen volgens extreemrechts? Nationalistische boodschap strookt vaak niet met wat Jezus verkondigde’

‘Waar in het christendom een liefdevolle God het leven betekenis moet geven, neemt bij nationalisme het wispelturige ‘volk’ deze transcendente rol over’, schrijft Tim Brys. Hij ziet hoe de christelijke boodschap in de aanloop naar Pasen ook bij ons geïnstrumentaliseerd wordt voor nationalistische doeleinden.’

Op aswoensdag moedigde Dries Van Langenhove zijn volgers op X (Twitter) aan om tijdens de vastenperiode voor Pasen het roken, drugs, alcohol en porno te laten. Dit naar het voorbeeld van Jezus die 40 dagen vastte en alle verleiding weerstond. Want “om het Vlaamse volk te dienen moeten wij de beste versie van onszelf worden.” Met Kerst schreef hij op gelijkaardige wijze dat “wie zichzelf opoffert voor zijn volk en gezin, die zal zingeving en geluk vinden in de alledaagse dingen.” Dit naar aanleiding van Jezus’ zelfopoffering die met Pasen gevierd wordt.

Schadelijke verleidingen weerstaan, zichzelf opofferen voor anderen, het zijn inderdaad deugdzame christelijke impulsen die terug te brengen zijn tot Jezus. Ook liefde voor eigen volk is dat. Tenminste, als dat niet ten koste gaat van andere volkeren. En daar wringt het schoentje. Want Van Langenhove instrumentaliseert de paasboodschap voor nationalistische doeleinden.

Christelijk nationalisme

Wat Van Langehove doet is niet nieuw. Het christendom was eeuwenlang de mainstream godsdienst in Europa, en dus volgens sommige nationalisten onherroepelijk vervlochten met ‘ons volk’. Daarom stelde Van Grieken in een interview met De Tijd in 2021 dat hij Vlaanderen graag ‘Vlaams’, ‘blank’ en ‘christelijk’ ziet. Daarom beweert Meloni met een oude fascistische slogan dat ze “God, vaderland en familie” verdedigt. Daarom noemt Orbán zich “verdediger van het christendom” tegen de migranten die ‘onze’ christelijke waarden doen verwateren.

Het probleem is dat deze nationalistische boodschap vaak niet strookt met wat Jezus verkondigde en wat de Kerk doorheen de eeuwen – soms hypocriet – beleed. In tegenstelling tot wat Van Langenhove beweert, offerde Jezus zich niet op voor zijn eigen volk, maar voor de hele mensheid: “Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft.” Etnische verschillen deden er voor de eerste christenen dan ook niet meer toe: “In dit nieuwe leven is het van geen enkel belang van welke nationaliteit of ras u bent,” schreef Paulus.

Daarom noemt de Westerse Kerk zich Katholiek: universeel. Al in het Oude Testament staat ook er dat vreemdelingen “moeten worden behandeld als iedere andere burger, houd van hen als van uzelf.” En vijanden, zoals de plegers van de aanslagen in Brussel die recent herdacht werden, moeten volgens Jezus bemind en vergeven worden, hoe begrijpelijk Van Langenhoven’s slogan “nooit vergeten, nooit vergeven” ook is. Vergiffenis zorgt dat we rechtvaardigheid nastreven uit liefde en niet uit haat of wraakgevoelens.

Doorheen de geschiedenis hebben christenen vaak niet voldaan aan het voorbeeld van Christus. Vandaag zijn bijvoorbeeld de Russisch-Orthodoxe Kerk en heel wat evangelische kerken in Amerika schuldig aan christelijk nationalisme. Maar dat doet niet af van het universele origineel. Waar in het christendom een liefdevolle God het leven betekenis moet geven, neemt bij nationalisme het wispelturige ‘volk’ deze transcendente rol over. Waar het christendom mensen bijeen zou moeten brengen op basis van naastenliefde, drijft nationalisme mensen uiteen op basis van tribale trots. Waar bloed vergoten werd bij kruistochten en godsdienstoorlogen in weerwil van de boodschap van Jezus, waren de twee wereldoorlogen het logische, hoewel niet noodzakelijke, gevolg van nationalisme.

Niet overtuigd

Opnieuw, het is deugdzaam om voor “onze eigen mensen” te zorgen. Alleen mag dat niet ten koste gaan van anderen. Nationalisme kan niet anders dan hierin vervallen. Het is daarom misschien niet te verwonderen dat het Vlaams Belang tot nog toe kerkgaande christenen amper heeft kunnen overtuigen. Volgens De breuklijnen voorbij?, een studie uit 2023 van de KU Leuven, kwam amper 3.7% van de Vlaams Belang-stemmen in 2019 van dergelijke christenen. Dat is het laagste percentage van alle grote partijen. Samen met Groen ontving het Vlaams Belang daarentegen wel het hoogste percentage “ongelovige” stemmen van alle partijen: 42.5%. Het gros van de overige Vlaams Belang kiezers waren mensen die zich christen noemen, maar nooit naar de kerk gaan: 41%. Dat geeft aan dat het soort christendom dat extreemrechts aanspreekt vooral een cultuurchristendom is, verstoken van Kerk en Christus.

Maar Vlaams Belang draagt ook andere waarden uit die wel traditioneel christelijk zijn. De focus op het klassieke gezin, het belang van een hechte gemeenschap, een pro-life standpunt. Ook de meer recente anti-woke retoriek kan door heel wat christenen, zeker conservatieven, gesmaakt worden. Dat is ook wat veel christenen aanspreekt bij nationalisten in pakweg Amerika en Polen. Ook in Vlaanderen stelt dat christenen voor een dilemma. Zonder het nationalistische uitsluitingsdiscours zouden veel van mijn kennissen voor het Vlaams Belang stemmen. De partij is aantrekkelijk, zeker nu haar migratiestandpunten niet meer zo radicaal lijken omdat de meeste partijen naar rechts opgeschoven zijn en ze de islam lijkt te vervangen door woke als volksvijand nummer één (DS 24 maart).

Volgens de studie van de KU Leuven noemt meer dan 50% van de Vlamingen zich nog christen. Als christenen zouden zij zich in principe de vraag moeten stellen: welke partij leunt vandaag het dichtst aan bij de boodschap van Jezus?

Dat is geen evidente vraag. “Kiezen is verliezen,” zeggen we, want de ideale partij bestaat niet. Ook CD&V maakt de ‘C’ niet waar, en zwijgt er zelfs zedig over. En toch moeten we kiezen. Hoe de kerkelijke en rand-kerkelijke Vlamingen hierover zullen oordelen, zal blijken in juni. Ik kan alleen maar hopen en bidden dat de verkiezingsuitslag recht zal doen aan de originele, universele paasboodschap.

Tim Brys is christen, master in religie en doctor in AI.