‘De kerk moet niet kapot, maar heeft wel een flinke reset nodig’

Al jaren wordt een strengere straf gevraagd voor Roger Vangheluwe, de man die als bisschop de meest mensonterende mishandelingen op zijn geweten heeft, maar nooit door een rechtbank werd veroordeeld omdat de feiten juridisch verjaard zijn. Velen vonden dat de kerk dan toch minstens zijn ‘klerikale status’ zou moeten afnemen. Maar toen vorige week bekend raakte dat de paus precies dat had gedaan, was het weer niet goed. ‘Tijdverlies’, zei priester Rik Devillé, die van het opkomen voor de slachtoffers zijn levenswerk heeft gemaakt. En ook: ‘Het had al decennia eerder moeten gebeuren.’

Het is duidelijk: de kerk moet zwijgen. Als een bisschop of een andere hoge vertegenwoordiger van de kerk dat niet doet, is het kot te klein. Maar als de kerk niet spreekt, dan gaat ze ook in de fout: schuldig verzuim, heet het dan, of struisvogelgedrag.

Het was niet de eerste keer dat de huidige top van de Belgische kerk in een onmogelijke positie werd geduwd. Na de eerste aflevering van de indrukwekkende tv-docu Godvergeten, waarin de gruwelijkste verhalen van wat ondertussen ‘kerkelijk misbruik’ heet de revue passeerden, vroeg de Antwerpse bisschop Johan Bonny in september vorig jaar om een weerwoord. Dat was geen rare vraag, want in die aflevering werd geen wederhoor opgenomen. Het recht op wederhoor is een journalistiek principe dat door alle ernstige redacties wordt aanvaard: wie aangevallen wordt, moet ook de kans krijgen om iets terug te zeggen.

Op Radio 1 mocht Bonny uiteindelijk toch reageren. Hij stipte daar aan dat het leek alsof de kerk al die jaren niets voor de slachtoffers had gedaan, terwijl hij en veel mensen rondom hem zich al jaren voor hen inzetten. Maar hij maakte de fout om er nog iets aan toe te voegen: ‘Ik ben eigenlijk geen priester geworden om dit nog te moeten opkuisen.’ Dat klonk als een vraag om medelijden, terwijl nu net de slachtoffers het decennialang zonder medelijden moesten stellen. Vlaanderen reageerde woedend.

Die woede is begrijpelijk. Het misbruik dat in katholieke instituten in het hele land talloze levens heeft verwoest is wraakroepend. Van de details van de slachtofferverhalen gaat het bloed koken. Maar tegelijk is het nooit een goed idee om wraak te nemen, en zeker niet op bisschoppen die zelf niks ten laste wordt gelegd. Kerkjurist Rik Torfs zegt dat Rik Devillé uit is op de ‘totale vernietiging’ van de kerk. Dat gaat wel erg ver.

En toch. In het interview verderop in dit blad zegt aartsbisschop Luc Terlinden dat bisschop Bonny zich voor zijn ongelukkige uitspraak op de radio heeft geëxcuseerd. Dat is juist. Maar de opmerking van Bonny verraadt wel dat de strijd tegen het misbruik nog net iets ernstiger kan worden genomen. Nog belangrijker is het feit dat er wereldwijd nog altijd nieuwe verhalen van kerkelijk misbruik opduiken, en van hoe dat misbruik ook recent nog werd goedgepraat.

Meer nog: als de kerk nog een toekomst wil, is zelfs dat niet genoeg. De kerk moet niet kapot, maar ze heeft wel een flinke reset nodig. Alleen een grote hervorming kan soelaas bieden, het liefst gestuurd vanuit het Vaticaan, en als dat niet kan vanuit hervormingsgezinde Vlaamse katholieken zoals Johan Bonny. Een ideetje voor paus Franciscus, voor zijn bezoek aan ons land later dit jaar: schaf het celibaat af. Daarmee zou de kerk een groot gebaar stellen, en ook meteen de moeilijke, verwrongen omgang met menselijke seksualiteit in de kerk toch een beetje normaliseren. Het is niet ondenkbaar dat de afschaffing van het celibaat ook het seksuele misbruik zou verminderen. En laat vrouwen toe tot het priesterambt. Die twee ingrepen zouden priesters weer ‘tussen de mensen’ zetten.

Dat is nodig. De onttakeling van de kerk heeft de kerk grotendeels aan zichzelf te danken. Maar de leegte die de kerk heeft achtergelaten blijft: talloos veel Vlamingen zijn op zoek naar zingeving, naar verbondenheid, naar religie. Daar kan het christendom een belangrijke rol spelen. Heel misschien kunnen zelfs de katholieke instituten nog een rol spelen, al moet die rol veel bescheidener zijn dan ze vandaag nog altijd is. Dan zullen welmenende bisschoppen als Bonny weer iets vrijer kunnen spreken. En dan zal de kerk ook in Vlaanderen weer moreel gezag kunnen opbouwen, van onderuit. Zonder een echte omwenteling lukt dat nooit.