Online activiste Nienke ‘s Gravemade: ‘We beseffen te weinig dat onze kinderen ook door hun mobieltjes worden opgevoed’

Ze is actrice, fotograaf en schrijver, maar het is vooral op Instagram dat de Nederlandse Nienke ‘s Gravemade furore maakt. Haar 77.600 volgers smullen van de satirische filmpjes waarin ze de draak steekt met toxische mannen. De posts leggen de vinger op een pijnlijke realiteit: het misogyne, reactionaire gedachtegoed van mannen als Andrew Tate heeft steeds meer impact op tienerjongens. 

Met uw filmpjes probeert u weerwerk te bieden tegen de vrouwonvriendelijke boodschappen die het internet overspoelen. Was u altijd al een feministe?

Nienke ‘s Gravemade: Ik was eerder een passieve feministe. Ook omdat ik lang niet doorhad hoe diep de patriarchale lijnen nog altijd door onze samenleving lopen. Tot ik types als Andrew Tate opgang zag maken. De invloed die dat soort mannen heeft op tienerjongens is niet onschuldig. Uit ieder onderzoek blijkt opnieuw dat jonge mannen minder begaan zijn met gendergelijkheid en minder tolerant worden voor de lgbtq+-gemeenschap. Dat is gevaarlijk, zeker nu de wereld wordt geleid door mannen die sympathiseren met die ideeën.
Niet dat ik mij op Instagram meteen als de grote activiste wilde profileren. In het begin wilde ik vooral grappig zijn. Vandaar ook de gekke filters en de vermommingen die ik vaak gebruik. Ik geloof ook heel erg dat je meer kunt bereiken met humor dan met kwaadheid. Al schreeuwend overtuig je niemand, en al zeker geen tieners.

Van opleiding bent u actrice.

‘s Gravemade: Ik ben lang iemand van twaalf stielen dertien ongelukken geweest. Ik heb jaren in het Amsterdamse nachtleven gewerkt terwijl ik allerlei studies ben begonnen die ik niet heb afgemaakt, behalve mijn theateropleiding. Daar was ik op mijn dertigste mee klaar. Wil je een acteercarrière opbouwen, dan moet je daarna meteen aan de slag. Dat moment heb ik niet gegrepen. Ik wist dat ik verminderd vruchtbaar was en moest mijn aandacht toen richten op zo snel mogelijk zwanger raken. 

Maar in uw filmpjes acteert u toch ook?

‘s Gravemade: Klopt. Ik gebruik ook wel trucs en technieken uit de comedy. Vooral timing is belangrijk: als die niet goed zit, kijkt geen kat. Aan de opnames zelf besteed ik nooit meer dan tien minuten. Vlot het niet binnen die tijd, dan komt het niet, weet ik ondertussen.

Naar filmpjes van toxische mannen is het nooit ver zoeken. Die komen dankzij het algoritme vanzelf in mijn feed voorbij, ik hoef ze maar op te slaan. Aan montage en bewerking ben ik meer tijd kwijt, nog meer aan het modereren van de commentaren. Die kan ik niet negeren. Als wij vrouwen niet op ons uiterlijk beoordeeld willen worden, dan kunnen we ook niet accepteren dat iemand onder mijn filmpjes reageert van ‘die gozer heeft een rare schedel’. Ik kan toch ook geen hatelijkheden laten staan in de zin van ‘die moet zichzelf doodrijden’?

Ik zie het als mijn sociale verantwoordelijkheid, al wordt het steeds lastiger om bij te houden. Het maakt ook dat ik zelden een vrij moment heb, want als ik even een paar uur niet heb gekeken nadat ik een post heb geplaatst, dan ben ik al bang dat er racistische of andere grove opmerkingen staan. 

Vlaamse tienerjongens in de ban van Andrew Tate: ‘Blijf jij maar thuis, ik zorg voor het geld’

Wat u doet ziet u dus niet als entertainment?

‘s Gravemade: Steeds minder. Ik vind het almaar belangrijker om mijn boodschap uit te dragen. Daarom dat ik de filters tegenwoordig al eens weglaat. Je mag zien wie ik ben. En ik maak ook niet meer uitsluitend grappige posts. Wellicht omdat ik me ondertussen gerealiseerd heb dat mijn zoon een toekomstige man is. Als ik wil dat hij een verstandige, gezonde, feministische man wordt, dan moet ik nu aan de slag. Ik als moeder niet alleen trouwens, ook zijn vader, zijn school en de hele maatschappij. 

Die maatschappij moet beseffen dat al die jongens nu met een mobieltje rondlopen, en dat online en offline voor jongeren geen gescheiden werelden zijn. Het is hoog tijd dat opvoeders echt begrijpen wat er in die online wereld gebeurt. Ik vrees dat we daar te lang te gerust in zijn geweest.

Dat is ook waarom ik doe wat ik doe, want heel veel mensen krijgen die manosfeer niet in hun algoritme. Je hebt ook ouders die zich daar liever niet in verdiepen. Maar het is zoals met drugs: je kunt als ouder niet zeggen ‘dat interesseert me niet’, want ooit krijgt je kind ermee te maken. Wie zijn opvoedtaak serieus neemt, móét zich realiseren dat minstens de helft van die opvoeding nu uit een telefoon komt.

Je ziet het ook in de Netflix-reeks Adolescence: ouders weten niet wat hun kind achter dat scherm doet, terwijl dat kind gewoon aan het radicaliseren is. Dan kun je nog zo lekker bezig zijn als progressieve feministische ouder, je opvoedproject gaat de mist in als je de impact van de online wereld over het hoofd ziet. Zeker omdat influencers zoals Andrew Tate het heel slim spelen en werkelijk iederéén bereiken met hun ideeën. Het gaat echt niet alleen om die ene allochtoon, nee, het gaat evengoed over Floris van de hockey. 

Wat mij betreft, is dat dan weer de goede kant ervan: dat we eindelijk af kunnen van het idee dat de onderkant van de samenleving slecht is. Nee, het gevaar komt van overal, ook van jouw of mijn kind. Als we daar niet met zijn allen de verantwoordelijkheid voor nemen, dan duwen we de volgende generatie in de armen van Tate en co. En dan moeten we achteraf niet komen jammeren dat we vijftig jaar terug in de tijd zijn gegaan. 

Wat vindt uw zoon van uw filmpjes?

‘s Gravemade: Hij is negen en is nog niet online, en dat wil ik nog even zo houden. Ik ben trouwens een groot voorstander van een verbod op sociale media voor de leeftijd van zestien, zoals in Australië. Ik ben 42, en ik ben hartstikke verslaafd. Hoe kunnen wij in godsnaam verwachten dat een veertienjarige daar op een gezonde manier mee om kan gaan? En dan heb ik het niet alleen over het negatieve, bijvoorbeeld het pesten dat online 24 uur op 24 doorgaat. Wie populair is, wordt evengoed de klok rond online bewierookt. Ook dat is niet gezond. Maar het internet bestaat nu eenmaal, en het verbannen kunnen we niet. Daarom zou online weerbaarheid een belangrijk onderdeel moeten zijn van de opvoeding. We moeten de jeugd de juiste tools geven om niet te verdwalen in een online fuik. 

Hebt u zelf ervaring met de negatieve kanten van het internet?

‘s Gravemade: Ik heb in 2020 het Twitteraccount ‘Stylistoloog van de Sterren’ aangemaakt, toen Forum voor Democratie een verkiezingsoverwinning behaalde in Nederland en ik een uitlaatklep zocht voor mijn boosheid daarover. Het leek me ook een leuke oefening om scherper en beknopter te leren  schrijven. Dat ging best wel goed. Ineens had ik 23.000 volgers.

Maar op een gegeven moment moest ik vaststellen dat ik mijn eigen grenzen wel heel erg ver had verlegd. Het is ook zo makkelijk: je retweet een bericht van Caroline van der Plas of Tom Van Grieken, je zegt er iets spitsvondigs over en mensen vinden het prachtig, ook al is het grof en lelijk. Als je 3000 likes krijgt voor een meninkje, dan denk je van jezelf: nou, goed bezig. Tot ik mezelf een minder aardig persoon begon te vinden.

Ik werd stilaan nietsontziend in  mijn tweets en reacties. Het mechanisme van die klavierridders op hun zolderkamers, die vanachter een scherm om het even wat durven te zeggen, was ook in mij gekropen. Erger nog, ik nam de scherpte die ik online gebruikte ook mee in gesprekken van mens tot mens, waardoor ik ronduit onaangenaam werd.

Toen ik dat besefte, ben ik van X afgegaan, en ben ik dus Instagramfilmpjes beginnen te maken. In het begin parodieerde ik daar influencers en spirituele types die bijvoorbeeld ijsbaden promoten. De feministische content kwam pas later. 

Bent u op Instagram dan een aangenamer persoon?

‘s Gravemade: Ik let er nu wel op dat ik altijd beleefd blijf. Ik zet ook nooit namen bij de mannen die ik in mijn video’s opvoer, laat staan dat ik iemand zal taggen. Daarmee zou ik dat soort gasten nog extra trafiek en een nog groter publiek bezorgen, dat is wel het laatste wat ik wil. Ik viseer trouwens geen individuen. Het gaat ook niet over wat die ene man zegt of doet, het zijn de vrouwonvriendelijke systemen en mechanismen in onze maatschappij die ik wil aanklagen.

Van beroep bent u schrijver?

‘s Gravemade: In 2022 heb ik mijn eerste boek uitgebracht, de verhalenbundel Dorsten. Die is best goed onthaald, vooral in Nederland, ik zit ook bij een Nederlandse uitgeverij. Maar ik blonk van trots toen ik het in Brussel bij Passa Porta zag liggen. Ik heb een contract op zak voor een tweede boek, maar mijn uitgever heeft ondertussen begrepen dat ik er op dit moment weinig voor voel om fictie te schrijven. Ik vind de wereld zo krankzinnig nu, wat kun je daar met fictie nog aan toevoegen? Bij de uitgeverij zijn ze gelukkig lief en coulant. Misschien komt er een non-fictieboek. Of wie weet heb ik over een jaar toch genoeg materiaal om weer fictie te gaan schrijven. 

‘Dat filmpje van Elisabeth Lucie Baeten op Instagram was overtuigender geweest met nuance’

Wat u op Instagram doet, levert behalve online roem natuurlijk niet veel op, tenzij u die volgers zou verzilveren, als influencer of zo? 

‘s Gravemade: Dan zou ik toch al mijn geloofwaardigheid verliezen? Stel je voor, een feministisch praatje en dan aan het eind een maaltijdbox promoten. Dat krijg ik echt niet over mijn lippen. Ik ben ook veel te heel hard tegen overconsumptie om dat te kunnen doen. Het gevolg is wel dat ik geen cent verdien aan de tijd en aandacht die ik erin steek.

Bijna de helft van de Nederlandse vrouwen is financieel niet onafhankelijk, leerde ik uit een van uw posts. Daar kijk ik toch van op.

‘s Gravemade: Daar raak je een gevoelige snaar. Ik heb onlangs een column voorgelezen op de Nederlandse radio over het feit dat ik zelf financieel afhankelijk ben geworden. Daar voel ik veel schaamte over, want in mijn eigen vriendenkring hebben de vrouwen hun schaapjes op het droge. Net daarom schrok ik ervan, dat zoveel Nederlandse vrouwen het blijkbaar niet redden zonder hun partner. 

Kun je überhaupt feminist zijn als je financieel afhankelijk bent van je man?

‘s Gravemade: Dat heb ik me ook afgevraagd. In mijn geval heeft mijn afhankelijkheid ook met de omstandigheden te maken: ik ben in Brussel komen wonen en mijn vriend was vaak op zakenreis, terwijl ik alleen zat met een baby en zonder sociaal netwerk. En voor heel wat jobs is mijn Frans niet goed genoeg. Niet dat ik wil klagen, maar ik heb mijn situatie wel eens een gouden kooi genoemd, gekscherend, al vond mijn vriend dat niet leuk. Dat snap ik ook, maar ik voelde mij soms wel het vrouwtje dat iets moois mag gaan kopen met de creditcard van haar man. 
Maar toch, weet ik inmiddels, ben ik wel degelijk een feminist. Voor mij is dat iemand die zich bewust is van het patriarchale systeem waar zowel vrouwen als mannen in vast zitten. Daarvoor mag je altijd op de barricaden, ook als je geen even groot deel van de huur betaalt. Al ben ik heel blij dat er nu wel betaalde opdrachten op mijn pad zijn gekomen. Ik heb columns geschreven voor het Nederlandse magazine Linda, ik heb een vaste radiocolumn voor Omroep Zwart in Nederland en als fotograaf deed ik opdrachten voor verschillende bladen. 

Hoe verklaart u het dat zo veel Nederlandse vrouwen financieel niet op eigen benen kunnen staan? In België vinden wij het normaal dat moeders voltijds werken, in Nederland word je scheef bekeken als je kind vijf dagen naar de opvang gaat.

‘s Gravemade: Het heeft er zeker mee te maken dat in België een en ander beter geregeld is voor ouders. Dat hier crèches zijn waar je heel weinig betaalt als je een laag inkomen hebt, bijvoorbeeld, vind ik geweldig, want het maakt dat alleenstaande moeders kunnen werken. Dat kinderen hier op tweeënhalf al naar school gaan, vond ik eerst krankzinnig, maar het geeft ouders wel meer professionele kansen, begrijp ik nu. En misschien zijn Belgische mannen progressiever en doen ze meer in het huishouden?

Mannenemancipatie: ‘Vrouwen hebben het feminisme, voor mannen is er niks’

Ook hier komt uit onderzoek naar voren dat vrouwen nog altijd relatief meer huishoudelijk werk doen. Maar is het ook geen teken van feminisme om thuis de strijd te voeren voor een eerlijke taakverdeling? We kunnen het toch niet blijven verdedigen dat vrouwen minder werken omdat mannen thuis hun deel niet doen?

‘s Gravemade: Nee, dat klopt. Ik ben op dit moment trouwens zelf op zoek naar een nieuw evenwicht in mijn gezin. Eens bepaalde patronen er zijn ingekropen, krijg je die er nog maar moeilijk uit. Maar we mogen vooral niet vergeten dat feminisme niet alleen een vrouwenzaak is. We redden het niet zonder progressieve mannen. En die hoeven daarom echt niet in een mannencirkel aan een kampvuur te gaan zitten. Een dag met je kind geen ‘papadag’ of ‘oppassen’ noemen, zou bijvoorbeeld al een mooie verbetering zijn. (lacht)

In uw verhalenbundel draait het om negen personages die allemaal op hun eigen manier omgaan met eenzaamheid, seks en het verlangen naar beter. Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt er ook in voor, maar u geeft de vrouwen het laatste woord. Zij komen er, ondanks de ellende die ze meemaken, sterker uit.

‘s Gravemade: Ik vond het interessant om slachtoffers de regie te laten nemen over wat hen wordt aangedaan, maar ook om te sleutelen aan het beeld dat wij hebben van daders. Dat gebeurt te weinig, terwijl het net belangrijk is om te begrijpen dat iederéén een dader kan zijn. Niet alleen die man die opeens uit de bosjes springt, maar ook de verpleger die het verlamde meisje dat hij verzorgt misbruikt zonder dat iemand het door heeft. 

Het laatste verhaal in de bundel, over de eenzame expatvrouw, staat dan weer dichter bij uw eigen leven?

‘s Gravemade: Dat sluit er inderdaad nauw bij aan. Want Brussel ligt dan wel op amper drie uur rijden van Amsterdam, het is een andere wereld gebleken, en dan was er ook nog die taalbarrière. Ik had ook onderschat wat het met je doet als je uit je eigen sociale wereld stapt en veel meer op jezelf bent aangewezen. In dat verhaal zit dus veel van mijzelf, behalve dan die affaire met die jonge kerel. (lacht) Dat moest erin omdat je altijd een dramatisch element moet hebben, wil je het spannend houden voor de lezer.

Terug naar de actualiteit: het vonnis van de Leuvense rechtbank waarin een student schuldig wordt bevonden aan verkrachting maar geen straf krijgt omdat de rechter de carrière van de beloftevolle gynaecoloog in spe niet wil hypothekeren. Ook u maakte er een verontwaardigde post over. Hoe staat u tegenover de kritiek dat influencers en opiniemakers hier te snel op zijn gesprongen, zonder nuance en zonder kennis van het vonnis? 

‘s Gravemade: Ik vind het in deze tijden niet gek dat we op onze achterste poten gaan staan als zoiets in het nieuws komt. Ik had het zorgelijker gevonden als niemand zich erover had uitgesproken. Maar de hijgerigheid waarmee de naam van de dader koste wat kost moest worden gevonden en verspreid, daar heb ik wel moeite mee. Daarmee verplaatst de verontwaardiging zich direct naar het individu, terwijl we het net moeten hebben over het grotere geheel van seksueel geweld, klassenjustitie en het systeem dat nog altijd niet is ingericht op gedragsverandering bij mannen, maar zich liever focust op wat vrouwen zelf zouden moeten doen om maar geen slachtoffer te worden.