‘Ondernemen met een hoger doel: hoe bedrijven de wereld gaan redden’

 Nicholas Vijverman en Peter Depauw van de Vrijdaggroep staan stil bij het idee van ‘steward-ownership’, dat volgens hen de basis kan  vormen voor een economie die de continue spanning tussen bedrijfsbelangen en winstgevendheid wegneemt.

De wereld staat voor immense uitdagingen. Klimaatverandering, sociale ongelijkheid en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen dwingen ons om fundamenteel na te denken over de manier waarop we onze economie inrichten. Bij de meeste bedrijven ligt het eigenaarschap bij de aandeelhouders, die vaak uitsluitend op kortetermijnwinst gericht zijn en daardoor de bestaansreden van het bedrijf uit het oog verliezen.

Een vernieuwende benadering, die steeds meer terrein wint in Duitsland en Nederland en nu ook in België ingang vindt, is ‘steward-ownership’. Dit eigendomsmodel kan de basis vormen voor een economie die de continue spanning tussen bedrijfsbelangen en winstgevendheid wegneemt. Het Belgische voorbeeld bij uitstek vinden we, niet toevallig, in de brouwindustrie. Het trappistenbier Orval is ingericht volgens de principes van steward-ownership: alle winsten worden geherinvesteerd in de brouwerij en de gemeenschap. Op de langere termijn moet het creëren van een wettelijk kader om de adoptie van het steward-ownershipmodel in België te vergemakkelijken een prioriteit zijn.

De bestaansreden van een bedrijf is haar missie

Vandaag zijn het de aandeelhouders die beslissen welke koers een bedrijf vaart. Hun focus ligt op het maximaliseren van financiële rendementen, en zijn dus minder geïnteresseerd of hun beslissingen in lijn zijn met de missie van het bedrijf. Steward-owned bedrijven daarentegen bestaan met één enkel doel: alles in het werk stellen om de missie van het bedrijf te realiseren. Een goed voorbeeld is de Efteling: door de steward-owned structuur, kan het park zich volledig richten op hun missie om ‘gasten te laten ontsnappen aan de waan van alledag’, zonder zich druk te maken om de winstverwachtingen van aandeelhouders.

Hoewel het concept van steward-ownership al veel langer bestaat, met bedrijven zoals Bosch, Novo Nordisk en Carlsberg als pioniers, kreeg het recent bredere bekendheid toen Patagonia, het outdoor kledingmerk, voor dit model koos. De oprichter, Yvon Chouinard, doneerde zijn aandelen ter waarde van $3 miljard aan een stichting en een vzw en werd op die manier onafhankelijk. Toekomstige winsten zullen gebruikt worden voor klimaatbescherming.

In een steward-owned bedrijf worden eigendom en zeggenschap van elkaar gescheiden. Bij Patagonia zijn de stemrechten en aandelen ondergebracht in twee aparte entiteiten: een stichting en een vzw. De stichting, bestaande uit stewards, bepaalt de koers van het bedrijf, terwijl de vzw zich richt op het ondersteunen van goede doelen. Deze structuur belichaamt de twee kernprincipes van steward-owned bedrijven: (1) zelfbestuur door stewards zonder persoonlijk belang in hogere rendementen, en (2) de winst staat volledig ten dienste van de missie.

Ondernemen met een hoger doel

Voor de meeste ondernemers is het creëren van een positieve impact op de wereld de voornaamste drijfveer achter hun ondernemersverhaal, niet de ambitie om rijk te worden. Toch belanden veel ondernemers op een punt waarin ze vastzitten in een bedrijfsmodel dat hen dwingt om keuzes te maken die uitsluitend gericht zijn op het verrijken van aandeelhouders, in plaats van het realiseren van hun missie. Hierdoor komen ze in conflict met het idee dat een bedrijf altijd ongebreideld moet groeien, ongeacht de vraag of dat daadwerkelijk ten goede komt aan het bedrijf zelf. Een systemische paradox.

Een steward-owned bedrijf staat zeker externe investeringen toe, maar de financiële rendementen worden vooraf vastgesteld en gemaximeerd. De winst van een steward-owned bedrijf zal dus deels worden gebruikt om de investeerders te belonen, maar het merendeel zal gebruikt worden ter behalen van de missie. Hierdoor vervalt de paradoxale investeerdersdruk waar veel start-ups en scale-ups vandaag de dag mee te maken hebben.

Steward-ownership in België

In Duitsland en Nederland heeft de beweging rond steward-ownership sterke voet aan de grond gekregen en lijkt het alvast hét model voor impactondernemingen en familiebedrijven 2.0. De Purpose Foundation in Duitsland ondersteunt bedrijven die willen overstappen naar steward-ownership en pleit voor wijzigingen in het wettelijk kader om dit model breder te adopteren. Recent werd ook in België de vzw „Steward-owned“ opgericht met de missie om de adoptie van steward-ownership structuur in België te versnellen.

Hoewel Belgische bedrijven vandaag de mogelijkheid hebben om te evolueren naar een steward-owned structuur, blijft het juridische kader vaak complex en ondoorzichtig. Het zou daarom zinvol zijn om verder onderzoek te voeren of een aangepast statuut de overgang naar steward-ownership zou vereenvoudigen. Het Belgische wettelijk kader zou bijvoorbeeld een nieuwe rechtsvorm kunnen introduceren, waarbij bedrijven de mogelijkheid krijgen om in hun statuten te verankeren dat stemrecht en financieel eigendom gescheiden zijn: een ‘steward-vennootschap’. Daarnaast is het van belang om de financiering voor steward-owned bedrijven te vergemakkelijken, onder meer door de investeringsfiscaliteit aan te passen zodat het steward-owned bedrijven niet wordt bemoeilijkt.

Bedrijven zijn meer dan winstmachines

De voordelen van steward-owned bedrijven zijn legio: wetenschappelijk onderzoek toont aan dat deze ondernemingen minstens even winstgevend zijn, productievere medewerkers hebben en langer bestaan. Ze fungeren als een krachtige multiplier van impact waar uiteindelijk elke burger van profiteert. Overheden moeten economische prikkels bieden om bedrijven te stimuleren dit model aan te nemen; alleen zo kan systemische verandering ontstaan.

Steward-ownership biedt een hoopvol perspectief voor bedrijven die meer willen zijn dan alleen winstmachines. Landen die zich vandaag voorbereiden op dit alternatief, zullen de vruchten plukken van een duurzame economie met de nodige ecologische en sociale fundamenten. Het trappistenbier Orval, met haar traditie van kwaliteit en maatschappelijke betrokkenheid, is een inspirerend voorbeeld in België. [PD1] Wie volgt?

Nicholas Vijverman is lid van de Vrijdaggroep en expert circulaire economie bij de Ellen MacArthur Foundation. Peter Depauw is de oprichter van Steward-owned, stuwer van steward-ownership in België.