In ‘Het huis’ vertelt Sporza-presentator Ruben Van Gucht over zijn polyamoureuze relatie met Blanka Vlašić. Maar ondanks de toegenomen vrijheid kiezen de meeste mensen in relaties nog altijd voor romantische en seksuele exclusiviteit. Maar is monogamie altijd een bewuste keuze?
Ruim 65 procent van de respondenten van de grote seksenquête van Knack en Le Vif (zie ook Knack nr. 11) maakt geen bezwaar tegen polyamorie, het hebben van meer dan één liefdesrelatie tegelijk. Toch brengt slechts een enkeling polyamorie in de praktijk: 3 procent van de ondervraagden onderhoudt meerdere liefdesrelaties. Bij seksuele contacten buiten de eigen liefdesrelatie ging het om 7,4 procent.
Het laat zich raden dat mensen ook in anonieme enquêtes over hun liefdesleven liever niet het achterste van hun tong laten zien. Dat neemt niet weg dat monogamie, een relatie met één partner, bij ons dé relationele successtory is. Ook al lopen monogame relaties heel vaak stuk, toch blijft één vaste levenspartner voor velen het romantische ideaalbeeld.
Maar waarom is dat zo? Waarom kiest het merendeel van de mensen, ondanks de grotere persoonlijke keuzevrijheid en meer kennis over andere manieren om liefde vorm te geven, voor monogame een-op-eenrelaties, met althans de belofte van romantische en seksuele exclusiviteit? En waarom blijven andere, op wederzijdse instemming berustende relatievormen met meerdere partners, zogenoemde consensuele non-monogame relaties, in de taboesfeer?
‘Is monogamie wel altijd een bewuste keuze als mensen een nieuwe relatie aangaan?’ vraagt seksuoloog en antropoloog Wim Slabbinck zich af. ‘Ik denk dat mensen vooral culturele gewoontes volgen, zonder daar echt bij stil te staan. De westerse cultuur heeft een lange geschiedenis van monogame relaties als het na te streven morele ideaal. Er is vandaag natuurlijk meer vrijheid, maar relationele gewoontes verander je niet in een handomdraai.’
Slabbinck, zelf in een monogame relatie, zegt dat monogamie ook veel voordelen heeft. ‘Alle relatievormen zijn voor mij evenwaardig. Maar een monogame relatie biedt als het goed is structuur en zekerheid. Het is een veilige haven in een snel veranderende wereld.’ Denk bewuster na over welke relatievorm bij je past, adviseert hij. ‘Naast seksuele vorming zou relationele vorming op school zeker nuttig zijn.’
Dwangbuis
Tijdens de seksuele revolutie van de jaren 1960 hoopten velen monogamie, dat als een culturele en religieuze dwangbuis ervaren werd, naar de sloop te brengen, samen met het daarmee verbonden instituut huwelijk. Het ideaal van monogamie, met één partner voor het leven, zou niet alleen voor weinigen haalbaar zijn, maar ook preuts, bezitterig, beklemmend, saai, burgerlijk en uit de tijd. Kleinzielige jaloezie zou de reden zijn waarom veel mensen nooit aan een open (meerdere seksuele partners tegelijk) of polyamoreuze (meerdere liefdesrelaties tegelijk) relatie beginnen.
Decennia later zijn monogame relaties nog altijd ontegensprekelijk de norm. De samenleving is natuurlijk ook ingesteld op monogame stellen, of het nu gaat om Valentijnsdag, een huis kopen of trouwen. ‘Fiscaal- juridisch is wettelijk samenwonen of huwen gewoon het slimste wat je kunt doen’, zegt seksuoloog Slabbinck.
Wel winnen niet-monogame relaties aan populariteit, op zijn minst als discussieonderwerp. De zoekterm polyamorie wordt almaar vaker ingetikt. Er komt meer openheid, omdat er meer over wordt geschreven en gesproken. Mannen staan er meer voor open dan vrouwen, zo blijkt uit onderzoek, al zit ook hier tussen droom en daad voor veel mensen een grote kloof. De jonge Nederlandse filosofe Simone van Saarloos promootte in haar pamflet Het monogame drama de levenskunst van de single en relatiestructuren gebaseerd op ‘multi-intimiteit’, intieme verbindingen met veel verschillende mensen.
Allemaal prima voor wie daar gelukkig van wordt, maar voor seksuologe en relatie- expert Rika Ponnet is monogamie veel meer dan uitgewoond cultureel erfgoed of een fiscaal gunstige constructie. ‘Mijn generatie heeft lange tijd gedacht dat monogamie iets was wat is opgelegd vanuit de moraal. Daarbij zijn we uit het oog verloren dat monogamie ook aansluit bij een diepmenselijke behoefte’, zegt ze.
De aantrekkingskracht van een monogame relatie ligt in de geborgenheid die ze biedt, meent Ponnet. ‘Een seksuele relatie gaat over veel meer dan seks. Het gaat ook over vormen van intimiteit en verbondenheid die heel weinig met romantiek, maar heel veel met veiligheid te maken hebben. Exclusieve relaties zijn voor mensen een plek waar ze naartoe kunnen, in een wereld die steeds complexer en onveiliger aanvoelt, en waar ze in volle vertrouwen zichzelf kunnen zijn. Dat is ook waar de meeste single mensen in mijn praktijk naar op zoek zijn. Iemand die volledig voor jou kiest, is een enorme bevestiging en geeft betekenis aan je bestaan. Dat is de diepere drijfveer van ons verlangen naar monogamie.’
Kiezen is volgens Ponnet de sleutel om tot een echt diepe band te kunnen komen met iemand. ‘En dat kan gewoon niet met meerdere mensen tegelijk. De waarde van een keuze zit in de uniciteit ervan, in het verzaken aan andere keuzes. Je kunt wel seks hebben met meer dan één persoon, maar dan zal de verbinding in die naast elkaar bestaande relaties een heel andere kleur hebben. Je ziet ook vaak dat als men een tweede relatie begint, de seks in de eerste relatie uitdooft of functioneel wordt, om de ander in de relatie te houden. Dat is niet alleen zo met tweede relaties – ik spreek nooit van overspel, dat klinkt zo moraliserend – maar ook met polyamorische relaties, waarover ik verder geen enkel oordeel heb. Er is haast altijd iemand die de prijs betaalt. Er is meer vrijheid, er wordt veel geëxperimenteerd, ik hoor dat ook in mijn praktijk. Toch zie ik dat het vaker meer dan minder lijden meebrengt.’
Evolutie
Mensen zijn van nature niet monogaam, zoals dat in de volksmond heet, dus wat doen we onszelf aan? Al behoeft deze stelling ook nuancering: volgens biologen zit de mens ergens tussen monogaam en mild polygaam in.
Ik zie dat het vaker meer dan minder lijden meebrengt.
Rika Ponnet, seksuologe en relatie-expert
Gevraagd naar hoe mensen seksueel voorgeprogrammeerd zijn, zegt ook Griet Vandermassen, filosofe en auteur van Dames voor Darwin: ‘Monogaam én niet-monogaam. Mensen hebben een seksueel repertoire waarbij ze zowel verlangen naar een stabiele seksuele relatie met een vaste partner, als naar andere seksuele relaties.’
Een stabiele, seksueel exclusieve relatie met één vrouw geeft voor een man het evidente evolutionaire voordeel dat hij zeker is van het vaderschap en dus niet investeert in andermans kind. ‘Als koppel vorm je ook een economische eenheid en daardoor sta je stabieler in het leven, wat evolutionair winst betekent’, zegt Vandermassen. ‘Maar een man die alleen daarop inzet, laat andere kansen voorbijgaan om zich voort te planten. Dat betekent niet dat mannen alleen seks hebben om kinderen te verwekken. Maar het zorgde er evolutionair voor dat mannen seks met andere vrouwen een prikkelend idee vinden.’
En vrouwen dan? ‘Het vrouwelijk voortplantingspotentieel is beperkt en dus heeft zij belang bij een stabiele partner die voor haar kind zorgt. Maar een vrouw kon toch voordelen halen uit wisselende seksuele contacten, omdat ze bij een andere man misschien betere genen of andere hulpbronnen vond, en gewoon om te verkennen wat het potentieel van die andere mannen als vaste partner was. Dit soort seksuele strategieën zit dus ook in de vrouwelijke psychologie.’
Wereldwijd zijn er meer polygame dan monogame samenlevingen. Het gaat wel meestal om mannen met meerdere vrouwen – het omgekeerde, een vrouw met meerdere mannen, komt maar heel weinig voor. Maar er zijn geen samenlevingen of culturen waar iedereen het zomaar met iedereen doet. Bovendien, als het gaat om absolute aantallen, is monogamie veruit de meest voorkomende manier waarop mensen relaties hebben.
Jaloezie
Sommigen zijn niet-monogame relatievormen gaan zien als dé oplossing voor het monogame keurslijf, dat mensen proberen af te gooien door ontrouw en buitenechtelijke affaires – voor critici hét bewijs dat de monogame geloften onrealistisch beknellend zijn. Maar aan de andere kant zijn álle relaties moeilijk, en zijn open of polyamoreuze relaties, waarin overigens ook overspel voorkomt als afspraken worden geschonden, extra moeilijk. ‘Nogmaals, ik ben niet tegen zulke relaties,’ zegt Rika Ponnet, ‘alleen zijn sommigen gaan geloven dat we zo het lijden uit de liefde kunnen halen, en dat is niet zo.’
Polyamoreuze relaties zijn emotioneel veeleisend, zeggen ook mensen die zelf poly- amoreus zijn, en ze zijn zeker niet voor iedereen weggelegd. Twee relaties of meer tegelijk managen vergt tijd, mentale energie en een strak agendabeheer. Als je niet goed en open communiceert, kan het snel verkeerd lopen. Iedereen moet de eigen grenzen kunnen aangeven, openstaan voor wat de ander meemaakt in de andere relatie(s), en anderen kunnen vrijlaten. Desondanks lopen polyamoreuze relaties vaak stuk omdat een van de partijen te jaloers wordt.
Tegelijk leggen we vandaag ontzettend veel druk op monogame relaties. We verwachten heel veel, volgens experts te veel, van één partner, die aan al onze verwachtingen en wensen moet voldoen. Ook de exclusiviteitswens in monogame verbintenissen is voor velen onhaalbaar.
‘Ontrouw is het schaduwkabinet van de monogamie’, zegt seksuoloog Wim Slabbinck. ‘De dwingende eis dat je alleen met elkaar mag vrijen, zet heel veel spanning op een situatie. Ik keur overspel voor alle duidelijkheid helemaal niet goed, maar ik snap wel dat dit voor een deel van de populatie niet houdbaar is.’
Collega Rika Ponnet pleit er daarom voor om wat meer ontspannen om te gaan met de vaak onvermijdelijke downs in langdurige monogame relaties. ‘Ik wil geen afbreuk doen aan de enorme pijn die tweede relaties kunnen berokkenen, maar het is niet altijd een goede reden om de stekker uit je relatie te trekken. We moeten accepteren dat er wel eens dingen misgaan.’
Nieuwe kast
Is de tijd rijp voor open relaties? Er komen steeds meer singles, huwelijken en relaties worden korter. Analyses van echtscheidingscijfers wereldwijd laten een piek zien van echtscheidingen na een periode van vier jaar. Mensen worden daardoor meestal niet minder monogaam, maar serieel monogaam, met achtereenvolgende relaties met één partner. Een uitzondering zijn misschien homoseksuele mannen, die zelfs vaker voor een open dan een gesloten relatie zouden kiezen.
Bij hetero’s blijven andere relatievormen vaak nog onder de waterlijn – het is nu eenmaal iets waarmee mensen liever nog niet naar buiten komen, uit angst voor reacties van familie, vrienden en collega’s. Wie de ene mislukte monogame relatie na de andere aaneenrijgt, kan doorgaans op begrip van zijn omgeving rekenen. Maar wie meerdere geliefden of seksuele partners heeft, stoot soms op afkeuring, alsof je dan een minder moreel of seksueel losbandig persoon zou zijn.
‘De kast van de eenentwintigste eeuw is misschien wel die van de relatievorm,’ zegt Wim Slabbinck, ‘en niet meer die van de seksuele oriëntatie. In de twintigste eeuw worstelden we met seksuele oriëntatie. Op dat vlak zijn heel wat stappen gezet. Maar mensen die niet-monogaam leven, blijven vandaag vaak nog in de kast zitten.’ Dat heeft ook te maken met het ontbreken van rolmodellen. ‘Ik kan niet meteen een paar bekende Vlamingen noemen die daarvoor uitkomen. En dat is jammer. Want ik heb veel liever dat mensen er bewust voor kiezen om hun relatie te openen, dan dat ze stiekem ontrouw zijn en elkaar ontzettend veel schade berokkenen.’
Dit onderzoek werd online uitgevoerd door Kantar in opdracht van Knack en Le Vif bij 1046 Belgen, van 30 januari tot 12 februari 2023.
65% maakt geen bezwaar tegen polyamorie.
3% onderhoudt meerdere liefdesrelaties.
7,4% heeft seksuele contacten buiten de eigen liefdesrelatie.
