M/V schrappen van identiteitskaart? ‘De hokjes man en vrouw zijn passé, X is discriminerend’

De procedure om het geslacht op de identiteitskaart te veranderen verloopt de laatste jaren over het algemeen vlot, zeggen trans vrouwen en mannen. Non-binaire personen blijven echter in de kou staan. ‘Pingpongen tussen geslachten gebeurt niet, maar schrap gewoon die M en V.’

‘Met een nieuw rijksregisternummer kreeg ik ook een nieuw leven’, vertelt Jess Heijlen (38), ‘Ik voelde mij herboren.’ Al vier jaar is Heijlen bezig met de transitie van vrouw naar man. ‘Bij het begin van dat traject ging ik naar de gemeente om mijn geslacht al officieel te laten veranderen. De ‘M’ op mijn nieuwe identiteitskaart gaf een heerlijk gevoel. Eindelijk de bevestiging: ‘Je bent man.’ Die dag heb ik mijn vrouw Saartje ten huwelijk gevraagd!’

Zoals Heijlen zijn er in België bijna 4500 trans personen die voor het rijksregister hun geslacht lieten veranderen. Dat cijfer zegt niets over het totale aantal trans personen in ons land, dat zou naar schatting tien maal hoger liggen. In 1993 wijzigden 6 personen hun geslacht, vorig jaar 607. Die evolutie verliep in schokken. Tot 2008 was een procedure voor de rechtbank nodig en tot 2018 waren er strikte medische voorwaarden. Toen die belemmeringen wegvielen, was er telkens een piek in het aantal geslachtswijzigingen.

De procedure die Heijlen doorliep is relatief eenvoudig en duurt ongeveer een half jaar. Tweemaal moest hij bij een ambtenaar van de burgerlijke stand een verklaring afleggen om het geslacht op zijn geboorteakte te laten wijzigen. In de tussentijd wachtte hij op het advies van de procureur des Konings.

Waarom is het parket betrokken bij zo’n administratieve wijziging? ‘Dat komt door een politiek compromis in de wet van 2017, die niet zonder moeite tot stand kwam’, zegt Gerd Verschelden, gewoon hoogleraar familierecht (UGent), ‘Koen Geens (CD&V) was toen minister van Justitie en hij moest de conservatieven binnen zijn partij en de meerderheid over de streep trekken. Maar een negatief advies door het parket kan alleen als de openbare orde geschonden zou worden. Dat zou kunnen bij identiteitsfraude, maar in de praktijk komt dat nooit voor.’

Knack deed navraag bij de federale gerechtelijke politie en kreeg bevestiging: identiteitsfraude door wijziging van het geslacht komt inderdaad niet voor. Verschelden: ‘Het is ook niet dat je strafblad verdwijnt als je een ander rijksregisternummer krijgt. De laatste twee cijfers van je rijksregisternummer zijn geslachtsgebonden, even bij mannen en oneven bij vrouwen, en die wijzigen. Dat is zonder enig juridisch gevolg, in tegenstelling tot wat soms wordt beweerd. Zo’n advies van het parket is dus totaal overbodig.’

Parket altijd positief

Het advies van het parket is dus altijd positief, maar vertraagt de procedure. Heijlen ‘vond de procedure lang duren’, maar vindt ook dat de procedure ‘niet te vrijblijvend mag zijn’. Trans vrouw Lisa Van Houdt (53) had al een gezichtsoperatie achter de rug toen ze haar geslacht officieel liet veranderen: ‘Ik vond de procedure heel smooth. Die wachtperiode was niet ambetant. Tijdens zo’n transitie ben je met zo veel dingen bezig – je familie en vrienden op de hoogte brengen, operaties, hormoonkuren enzovoort – dat die maanden voorbijvlogen. Over mijn pasfoto ben ik wel minder tevreden, want die dateert van de start van mijn transitie.’

Van Houdt is als onderneemster mede-eigenaar van verschillende bedrijven. ‘Alle aktes bij de notaris veranderden automatisch. Ook bij de verzekering en banken ging het relatief vlot om mijn naams- en geslachtsverandering door te geven.’

Heijlen ondervond meer administratieve rompslomp: ‘Op de gemeente hadden ze gezegd: "Je hoeft niets te doen, alles wordt automatisch overgezet naar je nieuwe naam." Niet dus. Zelfs vier jaar later blijft mijn deadname (de naam die hij had als vrouw, nvdr) opduiken. Vorige week nog toen ik mijn auto wilde verkopen. Dat is echt een kutgevoel. Ik word dan met mijn verleden geconfronteerd, met datgene wat ik niet ben.’

‘Verkondigen dat geslacht zo simpel is als X en Y, is de wetenschap ontkennen’

Uitgebreide kleerkast

Op de identiteitskaart van Yente Jaminé (59) staat M, maar dat komt niet overeen met wie die is: ‘Ik ben genderfluïde: het ene moment voel ik mij veel vrouwelijker dan het andere. Dat kan soms wisselen op een dag, maar ik heb me ook al een maand lang heel mannelijk gevoeld. Wat mijn kleerkast natuurlijk heel uitgebreid maakt. (lacht)’

‘Uiteraard lees ik mijn identiteitskaart niet dagelijks en is die ‘M’ op zich niet zo’n probleem, maar de gevolgen zijn wel erger,’ legt Jaminé uit. ‘Soms zegt een loketbediende "mevrouw", dan steekt ze mijn identiteitskaart in en zegt "sorry, meneer". Dan denkt ze zich te verbeteren, maar het gaat van het ene erge naar het andere erge. Ik zie er meer uit als een vrouw, maar ik ben wel degelijk non-binair. Op mijn loonbrief word ik ook nog altijd aangesproken als man. Dat is behoorlijk frustrerend. Ik zou de aanspreektitel gewoon weglaten. Mevrouw of meneer is passé.’

‘Jij identificeert je als non-binair, maar je bent het niet’, krijgt Jaminé vaak te horen. ‘Dat klopt niet,’ riposteert Jaminé. ‘Mij identificeren als non-binair is geen vervanging van mijn biologische geslacht – dat wat tussen de benen zit. Het is wie ik ben.’

In een ideale wereld pleit Jaminé ervoor dat ouders bij het aangeven van de geboorte hun kind als genderneutraal kunnen inschrijven, zodat het kind later zelf zijn gender kan bepalen. ‘Maar ik begrijp dat dit een enorme aanpassing is voor onze maatschappij. Natuurlijk is er ook een medische component. Mocht het geslacht niet worden vermeld in officiële documenten, dan zouden ze in een ziekenhuis niet meteen weten dat ik geen baarmoeder heb en wel een prostaat. Dat is natuurlijk belangrijk om het risico op kanker te kunnen bepalen. ’

M/V/X of niks?

Vijf jaar geleden, in de zomer van 2019, oordeelde het Grondwettelijk Hof dat ‘personen met een niet-binaire genderidentiteit de mogelijkheid moeten hebben het geslacht in hun geboorteakte aan te passen aan hun genderidentiteit’. De transgenderwet moest dus aangepast worden. Het Hof plakte geen termijn op die noodzakelijke aanpassing.

Jaminé: ‘De politiek spreekt al jaren over een X of om geen geslacht meer op de identiteitskaart te zetten, maar er verandert niets. Ik ben voorstander van de afschaffing van geslacht op de ID: duw mensen niet meer in hokjes.’ Trans vrouw Van Houdt sluit zich daarbij aan: ‘Voor mij is die V perfect, maar uit solidariteit met non-binaire personen zou ik de aanduiding van geslacht afschaffen. X vind ik ook stigmatiserend.'

Van Houdt is covoorzitter van de Limburgse genderorganisatie Keerpunt en kent zeer veel transgender personen: ‘In onze community is er een grote diversiteit van meningen over dit thema. Voor sommige trans personen is de correcte aanduiding op de ID-kaart ongelooflijk belangrijk en hét bewijs van hun transitie. Voor mij is de aanduiding van geslacht op mijn ID dat niet.’

Jurist Pieter Cannoot: ‘De overheid heeft de gevolgen van de transwet onderschat’

Pingpongen

Een andere uitspraak van het Grondwettelijk Hof zorgde wel al voor een versoepeling van de transgenderwet vorig jaar. Jurist Verschelden: ‘De terugkeerprocedure is soepeler geworden. Vroeger moest je naar de familierechtbank om terug te keren naar het oorspronkelijke geslacht, nu kan dat met dezelfde procedure als de gewone aanpassing van de geslachtsregistratie, dus bij de burgerlijke stand. De wet wijzigde in 2023.’

Kamerlid Marijke Dillen (Vlaams Belang) was toen furieus: ‘Men zal voortaan om de zes maanden, dus twee keer per jaar, van geslacht kunnen wijzigen. Dat is toch wel heel verregaand. Vivaldi geeft hiermee het signaal dat een geslachtsverandering geen ingrijpende en diepgaande beslissing is, maar een futiliteit waar men elk moment op kan terugkomen.’

Verschelden benadrukt dat de wetswijziging er moest komen onder druk van een vernietigingsarrest dat het Grondwettelijk Hof al uitsprak op 19 juni 2019, en stelt dat het Vlaams Belang het genderdebat zo ‘op flessen trekt’. Van Houdt is het daarmee eens: ‘Theoretisch kun je nu pingpongen tussen de geslachten, maar dat gebeurt niet. Van de meer dan honderd trans personen die ik ken zijn er slechts twee die hun transitie hebben teruggedraaid. En ik weet zelfs niet of zij hun geslacht op hun identiteitskaart al hadden aangepast. Het Vlaams Belang vertelt wel meer genderfabeltjes om mensen bang maken. Met dat soort uitspraken schieten ze zichzelf in de voet.’

Knack vroeg aan de Federale Overheidsdienst Justitie of er sinds de wetswijziging al mensen gebruikmaakten van de mogelijkheid om een tweede keer van geslacht te veranderen. Voorlopig hebben we daarover nog geen cijfers ontvangen.

Jaminé met de grote kleerkast kan Dillen alvast geruststellen: ‘Ik ga heus niet telkens die administratieve procedure doorlopen als ik me anders voel. En ik aanvaard zelfs dat de overheid en de maatschappij zeggen: ‘Waar zijn jullie mee bezig?’ Dat valt makkelijk op te lossen door het geslacht van de identiteitskaart te schrappen. Dan klopt het altijd voor iedereen die op het genderspectrum staat.’