‘Burgerzin moet opnieuw worden gestimuleerd, niet als abstract ideaal, maar als iets tastbaars in het dagelijks leven’

De vooruitgang is vastgelopen.

‘We nemen afscheid van het oude, maar het nieuwe is nog niet geboren. Dit is de tijd van de monsters’ schreef de Italiaanse communist Antonio Gramsci rond 1930 in zijn gevangeniscel.

De wereld die ons werd beloofd – rationeel, vrij, vooruitstrevend – ligt in scherven. In de brokstukken huizen de monsters van onze tijd. De crisis van de waarheid, waarin feiten buigzaam zijn en meningen harder klinken dan argumenten. De fragmentatie van de samenleving, waarin we opgesloten zitten in bubbels van gelijkgestemden, zonder nog een gedeeld verhaal. De atomisering, die vrijheid beloofde, maar vooral isolatie bracht.

De sociale onrechtvaardigheid, waarin een steeds kleinere groep alles bezit en de rest met de kruimels achterblijft. En de ecologische ontwrichting, waarin de belofte van vooruitgang botst op de realiteit van een wereld die niet eindeloos kan worden uitgeput.

Maar deze monsters zijn niet uit het niets verschenen. Ze zijn gebaard door de principes van de verlichting: vrijheid, vooruitgang, de hoop op een betere toekomst. De grote revolutionaire projecten van de moderniteit – het communisme, het kapitalisme, de technologische revolutie – zouden ons redden, maar hebben ons achtergelaten met een wereld waarin ongelijkheid, manipulatie, vervreemding en uitbuiting floreren. De beloofde utopieën bleken dystopieën. De vooruitgang liep vast.

En net omdat we die hoop op een betere toekomst hebben verloren, grijpen we naar het verleden. Nostalgie is ons laatste houvast. We romantiseren vervlogen tijden, wanen ons veiliger in het overzichtelijke dan in de chaos van het heden. Maar nostalgie is geen oplossing, het is een vlucht. En het brengt ons in een nieuwe impasse: identiteitspolitiek. Als de toekomst geen richting meer geeft, zoeken we stabiliteit in wie we zijn – en vooral: wie we niet zijn. Identiteit werd geen zoektocht, maar een grens. Wie hoort erbij? Wie niet? En als je erbij hoort, hoe pas je je aan?

Migratie. Integratie. De eeuwige debatten die we voeren, omdat we geen groter verhaal meer hebben. Omdat we de monsters niet meer kunnen temmen.

Maar wie ze heeft gecreëerd, kan ze ook verslaan. Eerst moet er weer gemeenschap zijn. Niet in bubbels, niet online, maar in het echte leven. Onderwijs, middenveld, publieke ruimte: daar ligt de sleutel. Burgerzin moet opnieuw worden gestimuleerd, niet als abstract ideaal, maar als iets tastbaars in het dagelijks leven.

Vanaf deze week ligt mijn boek Monsters van onze tijd in de boekhandel. Een dissectie van hoe we hier zijn beland. En een uitnodiging om eruit te breken.