Besparingen op mentaal welzijn: ‘Zijn dit niet jullie jongeren?’

Meer dan 2000 ouders, academici, leerkrachten, en medewerkters van instellingen uiten hun onbegrip over de beslissing om 3 miljoen te besparen op een aantal kleinschalige  initiatieven in het sociaal werk.

Er is iets grondig fout aan het lopen met kinderen en jongeren in onze samenleving. “In elke klas zitten vandaag twee à drie getraumatiseerde kinderen” gaf kinderpsychiater Eva Kestens vorige week nog aan. Gedragsproblemen nemen toe. Eén op de vijf jongeren kampt met matige tot ernstige mentale problemen en dat al van lang voor de Coronapandemie, dit volgens een studie van de KU Leuven van november 2024. De helft van de jongeren dacht ooit aan zelfverwonding en één op vier doet ook daadwerkelijk aan zelfbeschadiging. Jongeren uit kansarme milieus blijken extra kwetsbaar. 

Het zijn signalen die niet alleen uit onderzoek komen, maar ook vanuit jeugdrechters, leerkrachten en jeugdwerkers. Fundamenteel gaat het over onze manier van zorgen voor
iedereen in de samenleving. En net dat proberen tal van kleinschalige initiatieven te doen: aansluiten bij de belevingswereld van jongeren die het moeilijk hebben. Dat een overheid nu met de botte bijl 3 miljoen euro steun aan projecten rond mentaal welzijn voor honderden jongeren in tal van steden schrapt, duidt op een enorme kloof tussen “staat” en “straat”, waar de alledaagse leefwereld van jongeren zich afspeelt.

Er is dus ook iets grondig fout aan het lopen met het beleid. De verontwaardigde reacties lieten niet lang op zich wachten: “Ik hoop dat iemand in de regering vannacht niet slaapt na de keuze om kwetsbare jongeren in de steek te laten”, schreef Dimitri Antonissen een paar dagen geleden nog in Het Laatste Nieuws.

Ook in academische kringen dicht bij het werkveld is er consternatie. Plotsklaps zou een tweejarige financiering al na één jaar en zonder enige vooraankondiging stoppen. De enige mededeling? Er is geen akkoord in de regering in lopende zaken. Dit is een contractbreuk zonder weerga met een reeks van betrokken sociale organisaties als Touché, TEJO, CAW, OCMW en OverKop in Gent, maar ook Solentra, Andante, VAGGA, Jongeren uit de wind, de Associatie Universiteit en Hogescholen
Antwerpen, The Human Link, Young Fenix en KAVKA in Antwerpen.

Het is ook een contractbreuk met de samenleving. Het getuigt van een wereldvreemde overheid. Het is een zware financiële aderlating voor deze kwalitatieve initiatieven van
onderuit, die grotendeels door vrijwilligers worden gedragen. Deze kwalitatieve initiatieven leveren de samenleving pure winst op. Wat TEJO doet voor 60.000 euro zou in
privépraktijken tot 240.000 euro kosten. MCKinsey berekende dat elke euro die geïnvesteerd wordt in Touché de samenleving 72 euro terug oplevert aan ‘sociale winst’:
door het aantal schadelijke agressie-incidenten te verminderen, door een betere reintegratie te voorzien en door de samenleving te inspireren om moeilijkheden en conflicten
oplossingsgericht aan te pakken.

Bij JOCO Impuls, van het Antwerpse CAW, worden jongeren tussen 10 en 16 jaar begeleid die niet langer naar school gaan. Het is een direct antwoord op de open brief van
schooldirecteurs en zorgcoördinatoren aan Vlaamse ministers Caroline Gennez van Welzijn en Zuhal Demir van Onderwijs: “Niet alleen zien ze steeds vaker ernstige gedragsproblemen of extreme emotionele problemen op school opduiken, het wordt ook steeds moeilijker om passende
antwoorden te geven”.

Precies eenzelfde soort dynamiek speelt bij het aanbod dat ‘Solentra’ doet voor nieuwkomers. Hun divers-sensitieve traumahulp helpt nieuwkomers drempels overstijgen, waardoor ze mee de schouders onder de samenleving kunnen zetten. Dit zijn de broodnodige ‘inspirerende praktijken’ als brug naar het onderwijs waar Bruno Vanobbergen van het Katholiek Onderwijs naar verwijst in een recent opiniestuk in De Standaard.

Deze beslissing van de federale overheid is een symptoom van wat al jarenlang speelt in de zorg- en welzijnssector – ook op Vlaams niveau. De sector kampt al jarenlang met grootschalige schaarste en opeenvolgende ondoordachte besparingen. Sinds 2010 zijn 650 miljoen euro werkingsmiddelen niet meer geïndexeerd, stelt Zorgnet-Icuro vast.

Tijdelijke financiering gaat voor op structurele oplossingen. Van afstemming tussen beleid en praktijk en tussen bevoegdheden is weinig sprake. De overheid verwacht al jaren dat organisaties en sectoren beter samenwerken, maar zelf slagen ze daar niet in, gezien het gebrek aan toekomstplanning tussen deze beleidsniveaus.

Hoe dan ook, deze initiatieven zijn pioniers die aan de slag gaan met de ‘basics’ van goede hulpverlening. Ze handelen vanuit een sterk ethisch perspectief en slagen erin om connectie te maken met de alledaagse leefwereld van jongeren; één van de grootste voorwaarden voor jongeren om vertrouwen te geven en in verbinding te gaan. Hun handelen is bovendien niet louter gericht op het probleem als individueel probleem, maar ze bevragen ook maatschappelijke oorzaken zoals armoede, huisvesting of onderwijs.

De klap is hard, niet alleen voor deze organisaties, maar nog meer voor de jongeren die bij hen aankloppen en (enkel) daar vertrouwen vinden. Dat zal opnieuw wonden slaan nadat ook elders hun vertrouwen is geschonden. Daar is deze overheid verantwoordelijk voor.

Hoe kan je tegelijkertijd een beleid voeren waarbij jonge mensen door de gaten van het vangnet vallen, vervolgens schouderklopjes geven aan kleinschalige organisaties die de gaten dichten, en daarna met een vingerknip 3 miljoen euro besparen? Cognitieve dissonantie op steroïden, dit soort politiek.

De tekst is geschreven door:

• Pascal Debruyne (Docent en onderzoeker Odisee Hogeschool, gezinswetenschappen & sociaal werk)
• Hans Grymonprez (Docent sociaal werk UGent, opleiding sociaal werk en sociale pedagogiek)
• Jan Naert (Docent en onderzoeker UGent, opleiding Klinische Orthopedagogiek en Disability
  Studies en kennis- en ondersteuningscentrum (residentiële) jeugdhulp Vlaanderen)
• Delphine Levrouw (Onderzoeker UGent, opleiding Klinische Orthopedagogiek open Disability Studies en kennis- en ondersteuningscentrum (residentiële) jeugdhulp Vlaanderen)
• Elke Plovie (Docent en onderzoeker, UCLL, opleiding Sociaal Werk)
• Stijn Vanheule (Hoogleraar psychoanalyse en klinische psychologie, UGent)
• Dries Dulsster (Onderwijsbegeleider UGent, opleiding Klinische Psychologie)