‘Mannelijke onvruchtbaarheid: breek het taboe rond “spermageddon”’

De wereldwijde vruchtbaarheid staat op een kritiek punt, vooral bij mannen. Ondanks goede zorg blijft mannelijke onvruchtbaarheid in België een taboe. Tijd om dat te doorbreken, schrijven François-Guillaume de Lichtervelde van de Vrijdaggroep en Willem Verpoest, voorzitter van de Belgische Vereniging voor Voortplantingsgeneeskunde.

In de meeste geïndustrialiseerde landen neemt de vruchtbaarheid af. Er is een verband vastgesteld met endocriene verstoorders en chemische verontreinigende stoffen die nu alomtegenwoordig zijn in ons dagelijks leven. De leeftijd waarop mannen en vrouwen aan kinderen beginnen is veranderd naar een minder vruchtbare leeftijd. Voor mannen in het bijzonder is de situatie alarmerend: de gemiddelde spermaconcentratie is gedurende de laatste vijftig jaar bijvoorbeeld gehalveerd. Wetenschappers spreken van ‘spermageddon’.

Een zaak voor iedereen

In geïndustrialiseerde landen heeft een op de zes koppels moeite om zwanger te worden. In de helft van de gevallen is dat te wijten aan een probleem bij de man. Toch begint de diagnose vaak bij de vrouw.

De mannelijke reproductieve gezondheid is tot op heden relatief onbesproken. Bij jongeren wordt aan jongens vaker uitgelegd hoe ze een zwangerschap kunnen vermijden dan hoe ze er een kunnen bereiken. Het vrouwelijke lichaam krijgt veel aandacht, van de puberteit tot de menopauze. Vrouwen zijn het dus gewoon om een gynaecoloog te bezoeken. Maar hoeveel mannen gaan naar een uroloog, of weten zelfs wat een androloog is?

Het taboe rond mannelijke onvruchtbaarheid, die in het collectieve onderbewustzijn wordt gezien als een aantasting van mannelijkheid, is de oorzaak. In veel culturele tradities heeft een onvruchtbare man niet aan zijn plicht voldaan. Dat symbolische erfgoed maakt het onderwerp soms moeilijk bespreekbaar, zowel persoonlijk als in de samenleving, of zelfs bij de dokter.

Een medisch priesterschap

In België wordt een koppel als onvruchtbaar beschouwd na een jaar van vruchteloze pogingen. Dat is vaak het moment waarop ze besluiten om een arts te raadplegen. Na een reeks medische onderzoeken kan het koppel gebruik maken van technieken voor medisch ondersteunde voortplanting. Van hormonale stimulatie tot in-vitro fertilisatie en kunstmatige inseminaties – meestal zijn er verschillende pogingen nodig, en soms miskramen, voordat een succesvolle zwangerschap wordt bereikt.

Er kunnen dus vele jaren zitten tussen de wens voor een kind, de realisatie van die wens, of het trieste besef van de onmogelijkheid van die wens. Psychologisch zijn die processen zwaar. Maanden en jaren gaan voorbij, met periodes van hoop en teleurstelling. Ondanks goede begeleiding van medisch personeel vergroot het sociale taboe rond het onderwerp van onvruchtbaarheid alleen maar de moeilijkheid van die trajecten.

Een gewaarschuwd man telt voor twee

Een beter bewustzijn van het probleem zou op veel manieren gunstig zijn. Mannelijke onvruchtbaarheid is allereerst gemakkelijker te voorkomen dan de vrouwelijke variant. In tegenstelling tot de ovariumreserve, vernieuwt sperma zich gedurende het hele leven. Enkele eenvoudige levensstijlmaatregelen kunnen vaak de kwaliteit verbeteren. Voor complexere gevallen kan het invriezen van zaadcellen een oplossing bieden om de mogelijkheid van een zwangerschap te behouden.

(lees verder onder de preview)

De medische opvolging van onvruchtbaarheid is de laatste jaren sterk verbeterd. In België hebben we ‘excellence centers’ op het gebied van onderzoek en begeleiding, die ver buiten onze grenzen stralen. De verschillende beschikbare behandelingen worden ook relatief goed financieel vergoed in vergelijking met onze buurlanden. Maar de procedures worden nog altijd slecht begrepen en soms gevreesd door koppels.

Het normaliseren van mannelijke vruchtbaarheidstests, zoals het spermaonderzoek, zou een stap zijn naar het verminderen van het taboe en het verbeteren van de vruchtbaarheidscijfers. Vergeleken met gynaecologische controles zijn die tests eenvoudig uit te voeren, weinig invasief en goedkoop. Het zou een gemakkelijke reflex moeten zijn voor koppels bij wie het wachten wat langer duurt.

Een vrijere en geïnformeerde discussie

Laten we de moed hebben om een open discussie over mannelijke onvruchtbaarheid te bevorderen en mannen aan te moedigen om gemakkelijker een specialist te raadplegen. De samenleving als geheel moet zich ervan bewust worden dat onvruchtbaarheid niet alleen een vrouwenaangelegenheid is. Laten we een open gesprek voeren – binnen een relatie, in het gezin, onder vrienden of bij de dokter. Op die manier kunnen we koppels helpen die beproeving te doorstaan en hun droom van het stichten van een gezin te verwezenlijken.

François-Guillaume de Lichtervelde is lid van de Vrijdaggroep en een ondernemer actief in duurzame technologie.

Dr. Willem Verpoest is Gynaecoloog. Hij is professor voortplantingsgeneeskunde aan het UMC Utrecht en voorzitter van de Belgische Vereniging voor Voortplantingsgeneeskunde.