Theoloog en oud-directeur van het Katholiek Onderwijs Lieven Boeve hoopt dat de volgende paus erg veel op de vorige zal lijken. ‘Hij riep theologen op uit hun ivoren toren te komen en in de concrete werkelijkheid te gaan staan.’
‘De trendbreuk van paus Franciscus wordt zeer onderschat. Hij zorgde voor een paradigmashift binnen de kerk’, vindt Lieven Boeve. Boeve was van 2014 tot vorig jaar directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen en is sindsdien weer theologieprofessor aan de KU Leuven. Even zoemden er geruchten rond dat hij dit jaar zou deelnemen aan de rectorverkiezingen, maar daar zag hij uiteindelijk van af. In de twaalf jaar dat hij paus was, maakte Franciscus een grootse opening naar de wereld, vindt Boeve.
Waaruit bleek die trendbreuk dan?
Lieven Boeve: Weinigen lijken zich nog te herinneren in welke staat de kerk zich bevond toen Franciscus aantrad. Mag ik één concreet voorbeeld geven uit mijn eigen vakgebied als theoloog? Onder zijn twee voorgangers, Johannes Paulus II en Benedictus XVI, werden theologen over de hele wereld streng beoordeeld op hun werk. Er verschenen notificaties over boeken die onderzoekers uitbrachten, die vervolgens aan gelovigen werden afgeraden om te lezen. De relatie met de theologie liep zeer moeilijk.
Onder Franciscus heb ik zulke kritieken niet zien verschijnen. Dat is meteen gestopt bij zijn aantreden. Toen hij een nieuw hoofd aanstelde voor de Congregatie voor de Geloofsleer, zei de paus hem dat die de ‘immorele methoden’ uit het verleden niet meer mocht gebruiken. Tegelijk riep hij theologen op uit hun ivoren toren te komen en in de concrete werkelijkheid te gaan staan. Dat was een heel verschil met de tijd voordien.
Wordt Franciscus dan ook terecht gezien als de progressieve hervormer?
Boeve: Ik vind dat hij daarin echt wordt onderschat. Franciscus knoopte weer aan bij het Tweede Vaticaanse Concilie tussen 1962 en ‘65. In die tijd probeerde de kerk zich te openen naar de wereld om er vervolgens mee in dialoog te gaan. In een van de laatste teksten die toen werden gepubliceerd, Gaudium et spes, wordt het mooi samengevat: we moeten de tekenen van onze tijd lezen in het licht van het evangelie. Het belang hiervan was groot, maar onder de twee vorige pausen was die opening naar de wereld zo goed als ongedaan gemaakt. De buitenwereld werd verdacht gemaakt en kon al zeker geen inspiratie meer vormen. Niet de dialoog met de wereld maar enkel de bekering ervan was hun programma.
‘De dialoog was voor Franciscus ontzettend belangrijk omdat hij tot zelfkritiek leidt.’
Bij Franciscus was dat anders: zijn eerste bezoek aan een vluchtelingenkamp in het Italiaanse Lampedusa, is veelzeggend. De dialoog was voor hem ontzettend belangrijk omdat hij tot zelfkritiek leidt. U weet dat we in Vlaanderen met de dialoogschool begonnen zijn in het katholieke onderwijs, en ik voelde mij daarvoor gesterkt door de paus. De teksten die er over onderwijs in het Vaticaan werden geschreven, gingen ook helemaal in die richting.
Heeft hij z’n hooggespannen verwachtingen ook ingelost? We hebben in West-Europa altijd een lijstje met gevoeligheden – homoseksualiteit, de rol van de vrouw, abortus – waarop hij zelden voor echte doorbraken zorgde.
Boeve: Hij is slechts twaalf jaar paus geweest, wat hadden we gedacht? De kerk is een instituut dat ondertussen tweeduizend jaar bestaat en waarin sommige dynamieken eeuwenoud zijn. Ik ben het eens met de kritiek dat de veranderingen al te zeer waren gebonden aan zijn persoon en zijn uitspraken. Het is te weinig in de structuren ingedaald, en daarom zal het heel erg van de volgende paus afhangen wat er van de erfenis van Franciscus zal overblijven.
Ik had gehoopt dat minstens de diakenwijding van vrouwen toegelaten zou worden. Dat is niet gebeurd, terwijl op termijn alle wijdingen opengesteld zouden moeten worden voor mannen en vrouwen. Maar op een aantal cruciale functies in Rome heeft hij wel vrouwen benoemd. Vorig jaar is er de synode geweest waarop is besloten dat veel meer mensen betrokken moeten worden bij het besturen van de kerk. Zullen die besluiten worden uitgevoerd? Dat zal nu aan zijn opvolger zijn, maar Franciscus heeft in die twaalf jaar veel van zulke zaadjes geplant.
Een paus in extra time: het onverwachte leiderschap van Franciscus
Veel slachtoffers van seksueel misbruik in de Belgische kerk zijn wel teleurgesteld in hem en het Vaticaan.
Boeve: Het misbruikschandaal is en blijft de doorligwonde van de kerk: ze zal nooit genoeg kunnen doen om dat te vereffenen. Er stond in september een tweede gesprek gepland tussen de paus en Belgische slachtoffers. Het is jammer dat dat niet meer zal doorgaan, want dat had misschien nog voor een verdere dynamiek kunnen zorgen. Maar uiteindelijk zijn het toch de lokale kerken, ook in Vlaanderen, die hun verantwoordelijkheid moeten opnemen voor de slachtoffers.
In West-Europa willen wij allemaal een progressievere kerk, terwijl de delen van de wereld waar de katholieke kerk vandaag misschien wel het populairst is veel conservatiever zijn. Hoe zal die spanning verder evolueren?
Boeve: Ook een minderheidsgroep binnen de leiding van de kerk in Rome is altijd op de conservatieve lijn van Benedictus blijven staan. Hij heeft kardinalen benoemd die uiteraard nog altijd in functie zijn: zij moesten vaak niks weten van de openheid van Franciscus. Zij wilden helemaal geen paradigmashift. De versobering en gastvrijheid die Franciscus doorvoerde, evenals zijn kritiek op het klerikalisme, vielen soms heel slecht bij leden van de Romeinse Curie.
‘ De versobering en gastvrijheid die Franciscus doorvoerde, vielen soms heel slecht bij leden van de Romeinse Curie.’
Er begint een periode van wilde speculaties over de opvolging van Franciscus en die richtingenstrijd. Valt daar iets over te zeggen?
Boeve: Bergoglio was ook al in 2005 kandidaat. Waarom is hij het toen niet geworden en in 2013 wel? Het valt ook nu weer niet te voorspellen. In 2012 was kardinaal Tagle mijn favoriet. Hij was toen aartsbisschop in de Filipijnen, maar ondertussen werkt hij al vijf of zes jaar in Rome. Hij lijkt mij dus vandaag nog meer een ideale kandidaat om de dialoog tussen de kerk en de wereld verder te voeren.
Tot slot: JD Vance was een van de laatste mensen die de paus een bezoek mocht brengen. Een beetje sneu misschien als slotakkoord voor deze paus?
Boeve: Laten we het de ironie van de geschiedenis noemen.
Kerkjurist Rik Torfs: ‘Als de volgende paus uit Afrika komt, zal dat de meest conservatieve zijn van de laatste honderdvijftig jaar’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier