‘Lang leve de ontgroening van de bevolking’

In zijn nieuwste boek Alles wordt anders stelt econoom Koen Schoors voor om de term ‘bevolkingspiramide’ af te schaffen en te vervangen door de term ‘bevolkingszuil’. Wij bieden u hier een fragment aan.

We worden al meer dan dertig jaar overspoeld door onheilstijdingen over de toekomst van Europa.

We zijn het oude continent, we vergrijzen in een ijltempo in een wereld vol jonge wolven, we hebben geen project, geen drive, geen energie, we verliezen de maakindustrie, we zijn oude luie volgevreten Europeanen die het liever allemaal een beetje bekijken in plaats van iets te doen, onze welvaart gaat vast richting afgrond, enzovoort enzoverder.

Ik hoorde het al toen ik nog een tiener was, ik heb het ondertussen al duizend keer gehoord, en ik zal het waarschijnlijk blijven horen tot ik het bijltje erbij neerleg.

Kotsmisselijk word ik van dat riedeltje.

De hele geschiedenis van de mensheid heeft de bevolkingspiramide er ook effectief uitgezien als een piramide, vandaar natuurlijk de woordkeuze. Er waren altijd al veel meer jongeren dan mensen van middelbare leeftijd en meer mensen van middelbare leeftijd dan ouderen.

Onze politiek, onze economie, onze sociale normen, ons sociaal zekerheidssysteem en onze zorg zijn op die ijzeren wet gestoeld. Daarom worden de vergrijzing (we leven steeds langer) en de ontgroening (er verlaten relatief geleidelijk steeds meer ouderen de arbeidsmarkt dan er jongeren toetreden) van de bevolkingsstructuur dikwijls als problemen bestempeld.

Maar het echte probleem is een exponentieel stijgende wereldbevolking die de draagkracht van de aarde dreigt te overschrijden, en de klassieke bevolkingspiramide met veel jongeren en weinig ouderen is eigenlijk gewoon een symptoom van een eeuwig stijgende wereldbevolking.

De enige echte oplossing voor dit probleem is de stabilisatie of lichte daling van de wereldbevolking. En dat impliceert dat we langer leven en minder kinderen krijgen. Vergrijzing en ontgroening zijn dus niet het probleem, maar een essentieel deel van de oplossing.

Die fertiliteit zelf hangt immers af van onze welvaart. In een systeem met lage welvaart, gebrekkige gezondheidszorg en ontbrekende pensioensystemen, zijn kinderen de enige sociale zekerheid. Maar nu de wereld een hoger niveau van welvaart heeft bereikt, zien we niet alleen dat de kindersterfte spectaculair is gedaald en dat mensen langer leven, maar ook dat ze ervoor kiezen om minder kinderen te hebben in wie ze meer investeren in termen van onderwijs, zorg en emotionele verbinding. Ook de klimaat- en overbevolkingsproblematiek draagt ertoe bij dat mensen kiezen voor minder kinderen.

Tot slot spelen ook beleid (het eenkindbeleid van China) en de combinatie van technologie en sociale of wettelijke normen (denk aan de beschikbaarheid van abortus) een rol in deze wenselijke evolutie. Door een samenspel van al die factoren zien we dus hoe in de hele wereld de levensverwachting stijgt en de fertiliteit daalt onder de vervangingsratio, ofwel de fertiliteit die nodig is om de bevolking in stand te houden. Afrika is momenteel de grootste uitzondering, maar ook daar daalt de fertiliteit snel en komt de vervangingsratio over een paar decennia in zicht.

Van bevolkingspiramide naar bevolkingszuil

Het klopt dat de wereldbevolking momenteel nog stijgt, maar dat is niet omdat we steeds meer kinderen hebben, maar omdat het effect van de vergrijzing, het feit dat we langer leven, meer doorweegt op de bevolkingscijfers dan de daling van het aantal geboortes. Het feit dat we langer leven overcompenseert met andere woorden voorlopig nog de daling van het aantal kinderen. Maar de toename van de levensverwachting heeft een natuurlijke bovengrens, en de fertiliteit blijft dalen. We weten daarom nu al dat de wereldbevolking deze eeuw haar maximum zal bereiken en daarna zal beginnen dalen. Een aantal landen zoals Rusland, China en Japan hebben die bevolkingsdaling reeds ingezet. De bevolkingspiramide ziet er in veel landen nu al uit als een gezette veertiger, met dunne beentjes, een aanzwellend buikje bij de leeftijdscategorie tussen veertig en vijftig, en ook een aanzwellend waterhoofd van ouderen. En we gaan binnen dertig jaar naar een bevolkingsstructuur die eruit zal zien als een zuil.

Ik stel daarom voor alvast de term ‘bevolkingspiramide’ af te schaffen en te vervangen door de term ‘bevolkingszuil’. Die bevolkingszuil en de daarbij horende vergrijzing van de bevolking en ontgroening van zowel de arbeidsmarkt als de hele maatschappij vormen geen probleem. Ze zijn een symptoom van de oplossing. Een stabiele wereldbevolking ziet er nu eenmaal meer uit als een zuil dan als een piramide.

Maar we zullen alles wel aan die nieuwe bevolkingszuil moeten aanpassen.

Oplossingen kosten ook geld, maar de demografische transitie zelf is natuurlijk een uitstekende evolutie die we beter al een eeuw geleden hadden ingezet.