‘Laat ons een weg uit de crisis bouwen’

Jos Leyssens van de Orde van Architecten roept de regeringsonderhandelaars op om het immobilisme inzake bouwen te doorbreken en een bouwversnelling mogelijk te maken.

Luchtkastelen bouwen is makkelijker in de lucht dan op de grond. Politici beseffen dat maar al te goed, nu ze verkiezingsretoriek hebben ingeruild voor onderhandelingsnota’s. Talloze beleidsprioriteiten zullen de komende jaren uitgedrukt moeten worden in steen, staal en beton. Er moet massaal worden verdicht en gerenoveerd, maar logge en onvoorspelbare  vergunningsprocedures zorgen voor een feitelijke bouwstop. Het is vijf voor twaalf.

Onderzoekers van de KULeuven legden enkele weken geleden de vinger op de wonde. De gemiddelde doorlooptijd van vergunningstrajecten voor residentiële projecten in Vlaanderen ligt ergens tussen de 2,5 en de 5 jaar. Uitgerekend in regio’s met een hoge vraag naar woningen en stijgende prijzen verloopt het vergunningsproces traag en is de uitkomst ongewis. Net daar waar we willen dat er verdicht wordt, in de centrumsteden, gaat het dus te traag vooruit.

Vooral grote projecten hebben het lastig om vergund te worden. Tal van adviezen, vragen en wijzigingen tijdens de procedure verlagen de slaagkansen op een vergunning. In het omgevingsbeleid zette Vlaanderen de afgelopen decennia zwaar in op de lokale autonomie, maar vele gemeenten konden dat eigenlijk bestuurlijk niet aan. Het gevolg: gebrek aan kennis, visie, mensen en middelen. Het omgevingsrecht in Vlaanderen is even versnipperd als de omgeving zelf.

Dat is jammer, want het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen heeft een duidelijk kader gecreëerd en de Vlaamse regering heeft recent een aantal verdienstelijke stappen gezet op de ruimtelijke regelneverij terug te dringen. Voortaan zullen modulaire omgevingsvergunningen snellere procedures mogelijk maken, en worden gemeenten dankzij het nieuwe verzameldecreet afgeremd om bovenop decreten een extra laag lokale regels uit te spreiden. De Vlaamse inspanningen worden evenwel tenietgedaan door nieuwe wetgeving uit Europa. De nieuwe energieprestatie gebouwen richtlijn (EPBD) legt de lat opnieuw hoger gelegd. De Europese Natuurherstelwet dreigt naast én met de stikstofproblematiek de rechtszekerheid van het bouwen verder te ondermijnen. 

Wat is het gevolg? Een traag, onvoorspelbaar en complex vergunningsproces op het moment dat we ons eigenlijk een weg uit verschillende crisissen moeten bouwen. Om het woningaanbod te vergroten om een eigen dak betaalbaar te houden, om bedrijfsinvesteringen veilig te stellen en welvaart te behouden, om te renoveren om de klimaatuitdaging aan te kunnen en de energietransitie waar te maken, om door verdichting steden en kernen te versterken waardoor de bouwshift realiteit wordt.

Ik roep de regeringsonderhandelaars op om het immobilisme inzake bouwen te doorbreken en een bouwversnelling mogelijk te maken.

Laat Vlaanderen opnieuw de regie nemen van het ruimtelijk beleid. Vereenvoudig de regelgeving. Beslis en stop met moeilijke beslissingen door te schuiven naar de lokale besturen, zoals dat nu bijvoorbeeld gebeurt met de nieuwe hemelwaterverordening.

Verplicht de lokale besturen om werk te maken van duidelijke lokale ruimtelijke beleidskaders. Dat geeft ze een algemene leidraad om knopen door te hakken en kwalitatieve verdichting mogelijk te maken.

Ondersteun de lokale omgevingsdiensten beter zodat procedures niet nodeloos verlengd worden of vergunningen op het laatste moment onontvankelijk worden verklaard. Bundel de omgevingsdiensten van verschillende kleinere lokale besturen voor meer bestuurskracht. Digitaliseer, zet in op AI en blockchain om processen te versnellen.

Ontlast ook de lokale besturen van een pak overbodige regels. Laat bijvoorbeeld toe dat geaccrediteerde architecten in een aantal delen van de stad en bij bepaalde gebouwen met wijkvergunningen aan de slag kunnen. Het Rotterdams pilootproject ‘Architect aan zet’ toont succesvol aan dat het kàn.

Faciliteer architecten om beter en sneller te werken. Sluit architecten aan op het Vlaams Vastgoedinformatieplatform (VIP). Moedig architecten, bouwheren en lokale besturen aan om vooroverleg te plegen. Dat leidt tot een groter draagvlak, een vlottere procedure en meer kwaliteitsvolle projecten.  

Wij architecten zijn een onmisbare schakel voor het realiseren van duurzame ruimtelijke oplossingen. We realiseren de ambities van de bouwheer, zijn de regisseur van het bouwproces en zijn de uitvoerders van het ruimtelijk beleid.

We hopen dat deze tips de onderhandelaars op het Martelaarsplein kunnen inspireren. Geef ons heldere regels en snellere procedures en we gaan aan de slag. Wij staan klaar om het Vlaanderen van de volgende 100 jaar te (ver)bouwen.

Ir. Arch. Jos Leyssens is voorzitter Orde van Architecten Vlaamse Raad/ Nationale Orde van Architecten.