‘Kritische burgers zijn de zuurstof van onze democratie: bescherm ze’

‘In een democratie die streeft naar een duurzame samenleving is het cruciaal dat mensen actief aan het openbare debat kunnen deelnemen’, schrijft een groep middenveldsorganisaties naar aanleiding van de start van een rechtzaak tussen een veevoederbedrijf en een buurtbewoner.

In een klein West-Vlaams dorpje wil een veevoederbedrijf een kritische inwoner de mond snoeren met een rechtszaak. Maandag 15 mei is de eerste zitting in die zaak. Intussen floot het Grondwettelijk Hof onlangs nog de Vlaamse regering terug omdat die het burgers moeilijker wilde maken bezwaar aan te tekenen in vergunningsprocedures. De vrijheid van meningsuiting en protest is nochtans zuurstof voor een gezonde democratie en die moeten we dringend beschermen, zo bepleiten de ondertekenaars van dit opiniestuk.

In Pollinkhove, deelgemeente van Lo-Reninge, een klein dorpje in West-Vlaanderen, kaart Rigobert samen met andere bewoners al jaren de overlast aan van een veevoederbedrijf in hun dorp. Het bedrijf is zes op zeven dagen actief en is ook gekwalificeerd als precair, omdat het gekneld zit tussen woningen en de basisschool in het dorp. Al vele jaren worden vragen van inwoners over geurhinder, het risico op stofexplosie, uitstoot van fijn stof en het zwaar transport van en naar het bedrijf genegeerd. Recent wilde het bedrijf ook uitbreiden. Zoals zo vaak in landelijk Vlaanderen botst de drang naar alsmaar meer en groter in ons huidige landbouwsysteem op de grenzen van de leefomgeving en de omwonenden.

Rigobert documenteerde via het nemen van foto’s het zwaar vrachtverkeer van en naar het bedrijf, vooral tijdens de spitsuren voor en na school. Samen met andere bewoners tekende hij bezwaar aan tegen een aanvraag tot uitbreiding van het bedrijf. Begin dit jaar kreeg Rigobert plots een deurwaarder met een dagvaarding aan de deur. Hij wordt door het bedrijf beschuldigd van belaging, wegens het nemen van foto’s. Dat deed hij nochtans enkel om de overlast van het bedrijf te documenteren. De dagvaarding is pure intimidatie, een poging om kritiek in de kiem te smoren.

Ook bij lokale bestuurders en de lokale politie worden de bezorgde burgers wandelen gestuurd. De eigenaars van het bedrijf zijn goed gekend in het dorp. Omdat de regio zo verweven is met en afhankelijk is van de landbouwsector, is het beleid er regelmatig ook minder kritisch. Burgers die hierop kritiek uiten krijgen geregeld te maken met druk van een lokale vereniging, waar ook werknemers van deze bedrijven in zitten, of van de schoolraad, omdat ook scholen wel eens sponsoring van die bedrijven ontvangen. 

(Lees verder hieronder.)

Het verhaal van Rigobert en zijn familie is geen alleenstaand geval. We zien steeds vaker gevallen van wat SLAPP-rechtszaken worden genoemd: rechtszaken aangespannen om een kritische partij te intimideren en tot zwijgen te brengen. SLAPP is een Engels letterwoord en staat voor Strategic Lawsuit Against Public Participation. 

Niet alleen bedrijven maar ook de Vlaamse regering blijkt moeite te hebben met kritische burgers. Zofloot het Grondwettelijk Hof onlangs nog de Vlaamse regering terug omdat die het burgers moeilijk wilde maken om vergunningen aan te vechten die bijvoorbeeld lokale natuur in het gedrang brengen.

In een democratie die streeft naar een duurzame samenleving is het nochtans cruciaal dat mensen actief aan het openbare debat kunnen deelnemen. In tijden van klimaat- en biodiversiteitscrisis is het erg belangrijk dat niet enkel gevestigde milieuorganisaties maar ook geïnformeerde en geëngageerde burgers mee de handschoen opnemen om hun leefomgeving en onze natuur te beschermen. Naast journalisten moeten ook actoren uit het maatschappelijke middenveld en kritische burgers vrijuit problemen als belangenvermenging, corruptie, fraude, milieuschandalen, machtsmisbruik of laakbare praktijken kunnen signaleren. Daarom is het  noodzakelijk om die personen en verenigingen te beschermen tegen ongegronde en onrechtmatige gerechtelijke procedures.

De Europese Unie en de Raad van Europa dringen al enige tijd aan op een reeks beschermende maatregelen daartoe. Het komt er nu op aan deze bescherming ook concreet te maken. Enkel zo krijgen invloedrijke en kapitaalkrachtige personen en bedrijven het duidelijke signaal dat gerechtelijke stappen om te intimideren als een boemerang in hun richting kunnen terugkeren. Ze riskeren dan een veroordeling wegens tergend en roekeloos geding, met daaraan gekoppeld een substantiële kosten- en schadevergoeding voor de betrokken burgers of verenigingen en een geldboete wegens misbruik van justitie. SLAPP-zaken, zoals die tegen Rigobert uit Pollinkhove, vragen ook om een versnelde afhandeling, zodat het intimiderend of bedreigend karakter van de rechtsprocedure vlug beëindigd wordt.

Van politici verwachten wij dat ze het vrij debat hoog in het vaandel dragen. Minister van Justitie Van Quickenborne schaarde zich al achter een kordate aanpak van SLAPP-zaken, en aan hem vragen we dat hij de Europese initiatieven nadrukkelijk steunt en uitvoert. Ook rechters, rechtscolleges én de advocatuur kunnen best zo snel mogelijk actie ondernemen. Want deze  intimidatie-rechtszaken verschralen niet alleen het publieke debat, ze maken ook misbruik van een al overbevraagd justitieapparaat. 

Laten we kritische burgers dus omarmen en beschermen, onze democratie zal er wel bij varen. 

Dit opiniestuk werd ondertekend door:  Dirk Voorhoof, Human Rights Centre UGent (en lid van het Europees expertencomité dat een anti-SLAPP Aanbeveling voorbereidt voor het Comité van Ministers van de Raad van Europa), Jo Baert (ere-kamervoorzitter Raad van State en lid van de Belgische anti-SLAPP-werkgroep), Joeri Thijs (Greenpeace België),  Bart Vanwildemeersch (West-Vlaamse Milieufederatie), Filip De Bodt (Climaxi), Dries Verhaeghe (Dryade), Bernard Hubeau (Grootouders voor het Klimaat),  Bert Desomviele (Bos+), Jos Ramaekers (Natuurpunt), Benjamin Clarysse (Bond Beter Leefmilieu), Sarah Tak ( Klimaatzaak) en Kris Peeters (lector verkeerskunde Hogeschool PXL).