Is porno goed voor vrouwen? ‘Hoe meer je kijkt, hoe slechter je je voelt over je eigen lichaam’

‘Porno helpt vrouwen om zich de baas te voelen over hun seksualiteit’, zegt de vooraanstaande Britse academica Fiona Vera-Gray, auteur van het net verschenen Women on porn. Maar de inhoud van de meeste porno maakt het vrouwen lastig om ongestoord te kunnen genieten.

Pornosites genereren meer internetverkeer dan Netflix, Amazon en Twitter samen, staat te lezen in Women on Porn van de feministische onderzoekster en activiste Fiona Vera-Gray. ‘Als we vandaag denken aan porno, denken we meestal aan mannen – mannen als producenten en consumenten van porno, vrouwen als het product’, zegt ze in een videogesprek vanuit Londen. ‘Maar volgens Pornhub, ’s werelds grootste pornosite, stijgt het aantal vrouwelijke gebruikers en maken ze nu al een derde van hun bezoekers uit.’

Door haar jarenlange werk rond seksueel geweld op vrouwen was Vera-Gray benieuwd geworden naar de specifieke ervaringen van vrouwen met porno. ‘Maar toen ik op zoek ging naar diepgaand kwalitatief onderzoek, vond ik helemaal niets.’ Dus vroeg en kreeg ze een subsidie om dat uit te zoeken. ‘Ik wilde óns verhaal over porno vertellen, want niemand praat daarover.’

Twee jaar lang sprak Vera-Gray uitvoerig met 100 vrouwen tussen 18 en 70 jaar oud. Haar openingsvraag luidde steevast ‘wanneer zag je voor het eerst porno’, om vervolgens in te gaan op wat vrouwen denken en voelen bij porno kijken. Hoe heeft porno hen geholpen ? Hoe heeft porno hen geschaad?

Wat opvalt in de verhalen van vrouwen over porno in het boek, is de verscheidenheid.

Fiona Vera-Gray: Toch zijn er ook overeenkomsten. Vaak voorkomend is een gevoel van conflict. Vrouwen raken opgewonden door iets wat tegenstrijdig voelt, door de manier waarop vrouwen in mainstream porno worden voorgesteld en tot lustobject worden gereduceerd. Er hangt een soort spanning en verwarring over hun opwinding. Verder, omdat onze gesprekken heel breed waren, kwam ook meestal het offline seksleven van die vrouwen aan bod. En dat was over het algemeen niet goed. Vooral de heteroseksuele vrouwen gaven aan dat het de eerste jaren – soms zelfs de eerste tien jaar – dat ze seks hadden, nooit echt om hen draaide. Dat ze vaak geen orgasme kregen en niet het gevoel hadden dat ze konden vragen wat ze wilden.

Als het gaat over dat interne conflict van vrouwen bij porno kijken, is er bijvoorbeeld Prena, die zegt: ‘Ik heb minstens de suggestie van niet-consensuele seks nodig om het sexy te maken.’ Er zitten ook uitgesproken feministische vrouwen in het boek, die klaarkomen op extreem vrouwonvriendelijke porno, en zich nadien schamen en rot voelen.

Vera-Gray: Er is iets met veel pornografie dat vrouwen in die positie plaatst. Vrouwen vertellen ook dat ze naar een video keken en zich door die fantasie lieten meeslepen. Maar dan zagen ze opeens iets in het gezicht van de vrouw of iets dat gebeurde waarvan ze dachten: dat vindt die vrouw niet leuk. Ze konden dat oppikken omdat ze het herkenden. Die vrouwen hadden zelf ook al genot of een orgasme geveinsd. De inhoud van heel veel porno maakt het dus moeilijk voor vrouwen om er ongestoord van te genieten. Daarbij komt nog dat vrouwen in onze samenleving ook niet worden aangemoedigd om eigen seksuele verlangens te hebben. Veel vrouwen voelen zich al schuldig omdat ze masturberen, als ze het al doen. Het positieve van porno is dat het nogal wat vrouwen helpt om zichzelf te leren aanraken.

Wat met feministische pornografie, want die bestaat ook?

Vera-Gray: Sommige vrouwen met wie ik sprak, keken inderdaad naar feministische of ethische pornografie, waarbij je ervan uit mag gaan dat de acteurs goed worden betaald, rechten hebben, dat soort zaken. Die vrouwen vertelden dat ze trots waren als ze naar dat soort, vaak betalend materiaal keken. Maar de overgrote meerderheid van de vrouwen kijkt net als mannen naar mainstreamporno. Ook al weten ze dat het materiaal problematisch is. De hoofdreden is dat die porno gratis is, maar vrouwen vinden alternatieve porno, als ze het al gezien hebben, vaak ook niet zo opwindend. Vrouwen zeiden dingen als: ‘Ik wil helemaal niet kijken naar lichamen zoals dat van mij. Ik wil perfecte pornolichamen zien, die dingen doen waarvan ik weet dat ik ze zelf niet wil doen.’ Iemand zei: ‘Het is zoals eten bij McDonald’s. Een snelle oplossing die goed voelt op het moment zelf, maar waar je achteraf spijt van hebt.’

U schrijft over the great divide, de grote kloof in hoe vrouwen over porno denken of horen te denken. Aan de ene kant zijn er de vrouwen die porno per definitie vernederend en uitbuitend vinden. Aan de andere kant de zogenaamde seks-positivisten, voor wie porno juist bevrijdend werkt voor het seksleven van vrouwen. Waar staat u?

Vera-Gray: Ik worstel daar mee. Door mijn werk rond seksueel geweld ben ik vaak in aanraking gekomen met heel rauwe voorstellingen van seks, als iets dat vrouwen wordt aangedaan, voor het plezier van mannen. Dat is ook heel erg de inhoud van mainstream pornografie. Mijn overtuiging was dat dat soort porno schadelijk is voor vrouwen. Maar als je dan meer als een socioloog een open gesprek aangaat met vrouwen en opschort wat je zelf denkt te weten, dan blijkt het op het eind van de rit veel moeilijker om te zeggen wat goed en fout is. Neem Molly, een vrouw in het boek, met een waardeloos seksleven tot haar 30e. Ze was getrouwd met een man, uiteindelijk scheidde ze van hem. Na de scheiding ontdekte ze, dankzij internetporno, dat er heel veel verschillende manieren waren waarop ze seks kon hebben. Porno hielp haar om zich de baas te voelen over haar seksualiteit. Maar ik sprak ook vrouwen die vertelden hoe de mannen in hun leven pornografie gebruikten om misbruik te legitimeren. Op het eerste gezicht staan die ervaringen haaks op elkaar, maar beide gevolgen van porno kunnen tegelijk waar zijn. Daarom denk ik vandaag dat we, om een goed en noodzakelijk gesprek te hebben over gendergelijkheid en raciale gelijkheid in porno, eerst voorbij alle schaamte, veroordeling en taboe heen moeten.

U ziet wel hoe de seks-positieve benadering van porno grote druk kan leggen op met name jonge vrouwen. Om ‘cool’ te zijn, moeten ze het allemaal prima vinden.

Vera-Gray: Een goed voorbeeld is een vrouw die zei dat haar mannelijke partner veel pornografie keek, en pornografie die zij vernederend voor vrouwen vond. Maar ze had er echt moeite mee om dat te kunnen zeggen. Elke keer als ze er met een van haar vriendinnen over sprak of er iets over las, in al die vrouwenbladen, leek het alsof je dat als vrijgevochten, hippe vrouw allemaal best moet vinden. Mannen kijken porno en dat is helemaal oké. Zo voelde ze zich dus niet, maar het leek alsof haar echte gevoelens ongeldig waren en niet mochten bestaan. Ik denk ook wel dat dit geldt voor veel in een vrouwenleven. Er wordt ons de hele tijd verteld wat we moeten denken en voelen, hoe we moeten zijn en ons gedragen. En het lijkt soms alsof er met ‘seks-positiviteit’ nog een extra laagje druk bovenop komt. Wie zeurt nog over porno, nu er in deze late fase van het kapitalisme toch een sterke push richting gendergelijkheid is gebeurd?

Klopt de wijdverbreide aanname dan wel dat mainstreamporno, die veel nagespeeld of helaas ook echt geweld op vrouwen bevat, aldus ook seksueel geweld op vrouwen in het algemeen bevordert?

Vera-Gray: Het gaat niet alleen om het promoten van geweld, het gaat ook en vaker om de promotie van ongelijkheid. Neem alleen het taalgebruik. Wat je veel terugziet in titels van pornofilmpjes, zijn dingen als: ‘Kijk hoe deze slet wordt geneukt.’ Het gaat altijd over seks die vrouwen wordt aangedaan. Zelfs als dat niet gewelddadig is, zit daarin het idee vervat dat vrouwen geen mensen op hetzelfde niveau als mannen zijn. Uit pure wanhoop, omdat we als samenleving zo weinig vooruitgang maken in de strijd tegen seksueel geweld op vrouwen, heb ik mannen weleens opgeroepen om te stoppen met pornokijken. Niet zozeer omdat porno rechtstreeks leidt tot geweld – het onderzoek naar de invloed van porno op gewelddadig gedrag van mannen is niet zo overtuigend – maar wel vanuit de gedachte dat mannen, als ze echt iets willen doen tegen de structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, toch een paar dingen zullen moeten opgeven.

Sommige heteroseksuele vrouwen kijken liever naar seks tussen vrouwen omdat ze dan niet worden geconfronteerd met een onderdanige vrouw wier schijnbaar enige rol het is de man te plezieren.

Vera-Gray: Klopt, lesbische seks is een populaire categorie op pornosites bij heteroseksuele vrouwen. Als je de man uit porno verwijdert, is vrouwenhaat nog steeds aanwezig, want alles is gefilmd door en voor een mannelijke blik, maar je krijgt tenminste iets wat is gericht op het plezier van de vrouw. De overgrote meerderheid van porno eindigt met het mannelijke orgasme, dat is het doel en het punt van de meeste filmpjes. Onderzoek in Australië heeft overigens wel aangetoond dat jonge mensen die porno kijken een meer egalitaire houding hebben ten opzichte van verschillende soorten seks, omdat ze niet alleen penis-in-vaginaseks zien maar van alles: triootjes, orgieën, mannen die seks hebben met mannen, vrouwen die seks hebben met vrouwen. Zo verbreden ze als het ware hun seksuele landschap. Tegelijk blijven filmpjes die uitsluitend gaan om het plezier van vrouwen, en niet op de eerste plaats om veronderstelde mannelijke consumenten te plezieren, heel zeldzaam op mainstream pornosites.

Een bewezen negatief effect lijkt te zijn dat porno kijken vrouwen, zeker jonge vrouwen, onzeker maakt over hun lichaam.

Vera-Gray: Daarover bestaan inmiddels een heleboel studies, en die besluiten allemaal dat hoe meer porno je kijkt als vrouw, hoe slechter je je voelt over je lichaam. En dan vooral: jonge heteroseksuele vrouwen over hun vulva. Wat ik interessant vind, omdat je zou denken dat vrouwen zich door de strakke lijven van pornoactrices ongemakkelijk zouden gaan voelen over hun borsten, achterwerk of buik, maar niet hun vulva. Maar als je er even over nadenkt, is het logisch op een bepaalde manier. Want porno is nu eenmaal de enige plek waar de meeste heteroseksuele vrouwen de vulva’s van andere vrouwen zien. En wat ze zien, zijn gewaxte, strakke en esthetisch gecorrigeerde vulva’s. Dan lijkt het me logisch dat je gaat denken: oh, er is iets mis met de mijne.

Hoe dringt porno door in de relaties en het seksleven van vrouwen?

Vera-Gray: Op vele manieren. Vrouwen gebruiken, net als mannen, porno om te masturberen. Sommige vrouwen kijken ook naar pornografie om te leren over bepaalde standjes en seksuele handelingen. Hoe doe ik een pijpbeurt, dat soort dingen. Maar vrouwen zeggen dat ook als zij geen porno consumeren mannen porno sowieso de slaapkamer binnenbrengen. Jonge vrouwen die veel losse seks hadden, spraken over routinematige mannen, die dingen deden waarvan zij wisten dat die recht uit pornografie kwamen, en die zij misschien niet superleuk vonden of waarover ze nooit samen hadden onderhandeld. Dat bevestigt ergens wel het idee dat het dominante verhaal over seks, wat seks is en hoe we het doen, voor een groot stuk in beslag is genomen door pornografie. Zeker in een puriteins land als Groot-Brittannië waar mensen onder elkaar vrijwel nooit over seks praten. Vergeet niet dat het jaren duurt voordat vrouwen durven te vragen wat ze echt willen tussen de lakens. Dan is het dus knap lastig voor vrouwen die nog maar pas seksueel actief zijn om te zeggen: ik hou er niet van dat je aan mijn haar trekt, in mijn vulva spuugt of op mijn gezicht klaarkomt. Want door alles wat ze gezien hebben, lijkt het voor jonge vrouwen, en allicht ook voor jonge mannen, alsof iedereen dat doet. Dat is een van de dingen die ik best triest vond in mijn gesprekken met vrouwen van rond de 20. Er is iets verloren gegaan van de mogelijkheid om, door aan te rommelen, zelf de seks met je partner uit te zoeken. Jonge mensen beginnen eraan met zo veel vooropgezette ideeën en verwachtingen. Alsof alles al helemaal is gescript.

Volgens een onderzoek van de universiteit van Lausanne is pornoconsumptie positief voor het seksleven van vrouwen, ze voelen zich er seksueel beter door, en negatief voor het seksleven van mannen, die zich juist onzekerder gaan voelen.

Vera-Gray: Dat onderzoek ken ik niet, maar wat ik wel weet, is dat mannen in een relatie de dagen dat ze porno kijken minder kans hebben op seks met hun partner. Vrouwen die porno kijken, hebben juist meer kans om die dag seks te hebben met hun partner. Dus vrouwen gebruiken porno als een vorm van voorspel, mannen gebruiken porno gewoon als één facet van hun seksuele leven. Maar daardoor verliezen mannen de intimiteit en de verbondenheid en alle andere dingen die gebeuren als je seks hebt met een echte persoon. Ik geloof verder ook echt wel dat porno vrouwen kan helpen. Sommige vrouwen overwinnen met porno het sociale stigma dat rust op hun seksuele verlangens, ze leren hun eigen lichaam en opwinding te omarmen, en voelen zich daardoor ook betere sekspartners.

Wat niet wegneemt dat vrouwen in relaties ook lijden onder de pornoconsumptie van hun mannen?

Vera-Gray: Klopt. Sommige vrouwen met wie ik sprak waren zich er lange tijd niet van bewust dat hun mannelijke partners pornografie keken, of hoeveel ze wel keken. Toen ze daarop uitkwamen, hadden ze het idee dat hun man op de een of andere manier was vreemdgegaan en voelden ze zich verraden. Volgens de sex positive school moeten vrouwen dat allemaal goedkeuren. Maar als het pornogebruik van mannen ertoe leidt dat ze minder vaak intiem met hun vrouwelijke partners willen zijn, is het niet zo gek dat vrouwen zich verdrietig en bedonderd voelen. Dat is ook een van de dingen die ik in het boek wil laten zien: tegenwoordig, of je nu wilt of niet, heeft bijna iedereen met pornografie te maken. Gewoon omdat zo veel andere mensen porno gebruiken. Of je als vrouw zelf porno consumeert of niet, je hebt sowieso mannen en misschien ook vrouwen in je leven die het gebruiken. Het is dus heel belangrijk dat we nadenken over welke boodschappen porno individuen en de samenleving geeft en wat ze betekenen voor vrouwen. Veel vrouwen in mijn boek zeiden dat ze met mij voor het eerst over hun ervaringen met porno spraken. Daarom zou ik vrouwen willen zeggen: luister naar elkaars ervaringen. In de strijd tegen seksueel geweld op vrouwen moeten we andere dingen proberen dan we tot nu toe hebben gedaan. Een open gesprek over vrouwen en porno is daar een noodzakelijk onderdeel van.